Λέτε να είναι η «Λάκκα» το χωριό του παραμυθιού κάτω από τη λίμνη Καστοριάς?

Η λίμνη της Καστοριάς, με τα ήρεμα νερά και την ειδυλλιακή της ομορφιά, κρύβει κάτω από την επιφάνειά της έναν θρύλο που θα μπορούσε να είναι σενάριο για ταινία τρόμου: ένα βυθισμένο χωριό που τιμωρήθηκε από τους θεούς για την απληστία και την ασέβεια των κατοίκων του.

Σύμφωνα με την…παράδοση ενός πρόσφατου άρθρου που ειδε το φως της δημοσιότας από αθηναϊκά μέσα, οι κάτοικοι αυτού του χωριού είχαν γίνει τόσο απάνθρωποι που αρνούνταν να προσφέρουν βοήθεια σε φτωχούς και ταξιδιώτες.

Ψάχνοντας όμως οι καστοριανοί του σήμερα ανάμεσα σε άλλα, «ξέθαψαν» ένα χωριό της περιοχής, που «κατάπιε» η φύση! Μήπως η Λάκκα λοιπόν, είναι το βυθισμένο χωριό του θρύλου; Μήπως ένα χωριό που χάνεται στα βάθη της ιστορίας και σύμφωνα με άλλους μύθους, χωριό πλούσιο και χρυσοφόρο, ήταν αυτό που βυθίστηκε στην Ορεστιάδα; Μάλλον όχι, αλλά ας δούμε πώς μπορεί για κάποιους να συνδέονται οι δύο ιστορίες.

Στη μία πλευρά έχουμε το παραμύθι που διαβάσαμε πρόσφατα:

Ο θρύλος για το βυθισμένο χωριό στη λίμνη της Καστοριάς συναρπάζει με το μυστήριο και τη μαγεία του

Στην άλλη πλευρά, έχουμε τη Λάκκα, ένα εγκαταλειμμένο χωριό περίπου 2,5 χλμ. δυτικά του Τοιχιού.

Εδώ, οι μόνοι μάρτυρες του παρελθόντος είναι οι ξερολιθιές και τα απομεινάρια των σπιτιών.

Η Λάκκα φαίνεται να είχε την ατυχία να βρίσκεται στον κεντρικό δρόμο που συνέδεε την Καστοριά με τη Φλώρινα. Οι ταξιδιώτες, με τις καλές τους προθέσεις (ή μήπως όχι;) προκαλούσαν ζημιές στους κατοίκους, και αυτό δεν ήταν καλό για τις σχέσεις τους.

Αν σκεφτούμε ότι οι κάτοικοι της Λάκκας είχαν ήδη αρχίσει να εγκαταλείπουν το χωριό λόγω πλημμυρών και κατολισθήσεων, μπορούμε να φανταστούμε ότι η κατάσταση έγινε ακόμα πιο δύσκολη με την προσθήκη των «ενοχλητικών» ταξιδιωτών.

Εδώ έρχεται η ερώτηση: μήπως οι θεοί αποφάσισαν να τιμωρήσουν και τη Λάκκα για τις κακές σχέσεις της με τους περαστικούς; Ίσως η εγκατάλειψη του χωριού να ήταν το αποτέλεσμα μιας φυσικής καταστροφής, αλλά δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι οι κάτοικοι είχαν ήδη αρχίσει να μετακομίζουν σε πιο «φιλόξενες» περιοχές.

Σήμερα, στη Λάκκα βλέπουμε μόνο διάσπαρτες ξερολιθιές και σκουπίδια που προσβάλλουν την αισθητική της περιοχής. Αντί για μια γραφική εικόνα που να αντικατοπτρίζει την ιστορία της, αντικρίζουμε ένα τοπίο γεμάτο απορρίμματα σύμφωνα με το δεύτερο κείμενο που παραθέτουμε στο τέλος. Αν οι θεοί έβλεπαν αυτή την κατάσταση, ίσως να αναρωτιόντουσαν αν έκαναν λάθος στην επιλογή τους.Έτσι λοιπόν, η λίμνη της Καστοριάς μας προσφέρει δύο διαφορετικές ιστορίες: από τη μία πλευρά έχουμε τον θρύλο ενός βυθισμένου χωριού που τιμωρήθηκε για την απληστία του και από την άλλη την πραγματικότητα ενός εγκαταλελειμμένου οικισμού που υπέκυψε στις φυσικές δυνάμεις – και στους «ενοχλητικούς» ταξιδιώτες. Μήπως τελικά η Λάκκα είναι το βυθισμένο χωριό που αναζητούμε; Ίσως οι κάτοικοι του Τοιχιού να χρειάζονται λίγο περισσότερο χιούμορ – και λιγότερους επισκέπτες!

ΛΑΚΚΑ – ΤΟ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΜΜΕΝΟ ΧΩΡΙΟ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ – ΛΕΤΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΒΥΘΙΣΜΕΝΟ ΧΩΡΙΟ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ;

Η περιοχή της Λάκκας, ένα παλιό, εγκαταλειμμένο χωριό περίπου 2,5 χλμ. δυτικά του Τοιχιού, είναι γεμάτη από λίγες ξερολιθιές και απομεινάρια των σπιτιών και των αχυρώνων του. Ακόμα, δεν υπάρχει κανένα ίχνος από την εκκλησία που ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Αθανάσιο.

Πολλοί από τους σημερινούς κατοίκους του Τοιχιού προέρχονται από τη Λάκκα, όπως οι οικογένειες Λεβαντή, Τζιάρα, Μήλιου και Τέρπου.

Αλλά πώς το χωριό κατέληξε εγκαταλειμμένο;

Δεν γνωρίζουμε την ακριβή εποχή δημιουργίας της Λάκκας. Σίγουρα υπήρχε κατά τον 19ο αιώνα και πιθανόν νωρίτερα, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ωστόσο, δεν είναι γνωστό αν έχει άμεση σχέση με το βυζαντινό κάστρο του Λογγά, που βρίσκεται στον κοντινό λόφο.

Μερικοί από τους απογόνους των κατοίκων του κάστρου ίσως έχτισαν τη Λάκκα στους επόμενους αιώνες. Είναι γνωστό ότι το χωριό ήταν ήδη εγκαταλελειμμένο τη δεκαετία του 1880, όταν ο περιηγητής Νικόλαος Σχινάς το επισκέφτηκε και το κατέγραψε. Σύμφωνα με τον Σχινά, το χωριό εγκαταλείφθηκε λόγω πλημμυρών από το ρέμα που κατεβαίνει από τη Βυσσινιά.

Παρ’ όλα αυτά, η κύρια αιτία εγκατάλειψης ήταν πιθανότατα οι κατολισθήσεις του βουνού. Ακόμα και σήμερα, οι απότομες πλαγιές του βουνού παραμένουν ασταθείς και συνεχίζουν να μεταφέρουν υλικά προς τα κάτω. Τα σπίτια της Λάκκας που βρίσκονται κοντά στο βουνό είναι θαμμένα μέσα στο χώμα.

Το χωριό ήταν στον κεντρικό δρόμο που συνέδεε την Καστοριά με τη Φλώρινα μέσω του Βιτσίου, καθιστώντας τους κατοίκους ευάλωτους σε κινδύνους από τους περαστικούς.

Η εγκατάλειψη της Λάκκας ξεκίνησε πιθανόν από τη δεκαετία του 1850, όταν χτίστηκε η νέα εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, εις ανάμνηση της παλιάς που είχε καταστραφεί. Η μεγάλη εικόνα της Παναγίας στην εκκλησία του Τοιχιού προέρχεται από την παλιά εκκλησία της Λάκκας, και ο π. Θωμάς Παντελίδης την αποκαλεί Παναγία Λακκιώτισσα.

Εκτός από το σχόλιο του Σχινά, η Λάκκα αναφέρεται επίσης τρεις φορές από τον καθηγητή Μουτσόπουλο στα έργα του «Κάστρον ο Λογγάς» (Κληρονομιά 18Β’ 1986), «Ανασκαφές σε Δυτικομακεδονικά κάστρα» (ΑΕΜΘ 6, 1992), «Άγνωστα βυζαντινά κάστρα της Μακεδονίας» (Νησίδες, Θεσ/νίκη 2004).

Οι κάτοικοι της Λάκκας διασκορπίστηκαν στα γειτονικά χωριά Τοιχιό, Σιδηροχώρι και Κεφαλάρι, δημιουργώντας δεσμούς μεταξύ των χωριών αυτών.

Σήμερα, στον χώρο του παλιού χωριού, πέρα από τις διάσπαρτες ξερολιθιές, κάποιος μπορεί να δει ένα μικρό ρέμα που κατεβαίνει από το βουνό Μπίκοβικ, πάνω από το Σιδηροχώρι. Από εκεί έπαιρνε νερό το χωριό. Επίσης, μπορεί να βρει, με κάποια δυσκολία, δύο μικρά εικονοστάσια του Αγίου Γεωργίου, λίγο ψηλότερα μέσα στο δάσος.

Αυτή η εικόνα προκαλεί θλίψη και απογοήτευση. Αντί να αντικρίσει κανείς ένα τοπίο που να αντικατοπτρίζει την ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής, αντικρίζει μια χωματερή. Συσκευασίες φυτοφαρμάκων, παλιά λάστιχα, σίδερα, υλικά οικοδομών και κάθε λογής απορρίμματα συνθέτουν ένα σκηνικό που προσβάλλει την αισθητική και υποβαθμίζει την αξία της περιοχής.

Φωτογραφίες και επιμέλεια: Βασίλης Κωστόπουλος – 2020