Μελέτη του Τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών που δημοσιοποιείται 2,5 χρόνια μετά, από τους Reporters United…
Του Γιάννη Ζαμπετάκη*
Αποκαλυπτικό είναι το άρθρο των Reporters United που αποκαλύπτει δεκάδες «επιβεβαιωμένες» και «πιθανολογούμενες» εστίες ρύπανσης από τις χημικές ενώσεις PFAS στην Ελλάδα.
Οι PFAS είναι πολυ-φθοριωμένες αλκυλο-ενώσεις με εξαιρετικά μεγάλη τοξικότητα. Είναι τοξικές γιατί παραμένουν στο περιβάλλον για… πάντα και για αυτό ονομάζονται «αιώνια χημικά».
ΗΠεριφέρεια Αττικής κρατούσε μυστική για 2,5 χρόνια την μελέτη Τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών η οποία καταγράφει σοβαρές υπερβάσεις των ορίων ρύπανσης από PFAS στον Ασωπό, υπερβάσεις που «υποδεικνύουν κύκλους βιομηχανικής δραστηριότητας / ρίψεις». Η διασυνοριακή έρευνα Αιώνια Χημικά (Forever Pollution) έγινε σε συνεργασία με τις εφημερίδες Monde, Süddeutsche Zeitung, Guardian και άλλα 14 ευρωπαϊκά ΜΜΕ.
Το χρονικό
Το 2017 η Περιφέρεια Αττικής ανέθεσε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τη διενέργεια μελέτης για την παρακολούθηση της ποιότητας των υδάτων στον Ασωπό. Το 2020 η μελέτη παραδόθηκε από τον καθηγητή Αναλυτικής Χημείας Νίκο Θωμαΐδη στην Περιφέρεια Αττικής. Παρέμεινε όμως μέχρι και σήμερα, δυόμιση χρόνια μετά, κλειδωμένη στα συρτάρια της Περιφέρειας, παρά τα αιτήματα της Ομοσπονδίας Συλλόγων Ωρωπού και το εύλογο δημόσιο συμφέρον. Το επίσημο αίτημα του Reporters United για χορήγηση της έρευνας προωθήθηκε στο γραφείο του Περιφερειάρχη και εκεί χάθηκαν τα ίχνη του. Παρόλα αυτά, το Reporters United απέκτησε πρόσβαση στην έκθεση και την παρουσιάζει για πρώτη φορά στο κοινό. (Η σύνοψη της έκθεσης είναι διαθέσιμη εδώ ενώ το πλήρες κείμενο εδώ.) Τα νέα δεν είναι ευχάριστα!
Οι υπερφθοριωμένες ουσίες έχουν ρυπάνει και τα ιζήματα του ποταμού αλλά και τα υπόγεια ύδατα της περιοχής, με συγκεντρώσεις που επίσης χαρακτηρίζονται ως hotspot (180 ng/L).
Όπως είναι σαφές από την τεχνική έκθεση, στον Ασωπό αφθονούν υπερφθοριωμένες ενώσεις που κανονικά δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται πλέον- τα οξέα PFOS και PFOA, που βρίσκονται υπό κατάργηση με βάση την Ευρωπαϊκή Οδηγία για τους έμμονους οργανικούς ρύπους ήδη από το 2006. Μια άλλη υπερφθοριωμένη ένωση, η PFHxA έχει την «τιμή» να εμφανίζεται παντού – όχι μόνο στα επιφανειακά ύδατα του ποταμού, στα ιζήματα και στον υπόγειο υδροφορέα, αλλά και σε μία από τις πηγές πόσιμου νερού της περιοχής, όπου η συγκέντρωση μετρήθηκε στα 44,9 ng/L.
Κάπου εδώ ξεκινάει η συζήτηση για το ποια επίπεδα υπερφθοριωμένων ουσιών είναι ασφαλή στο πόσιμο νερό. Σύμφωνα με τα ισχύοντα σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οτιδήποτε κάτω από 100 ng/L είναι ασφαλές. Όμως τα τελευταία χρόνια τα ασφαλή επίπεδα χαμηλώνουν διαρκώς, όσο έρχεται στο φως νέα γνώση. Στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αναθεώρηση της Οδηγίας για τα Νερά, το ανώτατο όριο στο πόσιμο νερό και στα υπόγεια ύδατα πέφτει στα 4,4 ng/L. Στη Δανία τα ασφαλή επίπεδα ορίζονται ήδη στα 2 ng/L. Τον Ιούνιο του 2022, η Υπηρεσία Περιβάλλοντος των ΗΠΑ ανακοίνωσε συνιστώμενα όρια για το πόσιμο νερό μόλις 0,004 ng/L για το PFOA και 0,02 ng/L για το PFOS – τιμές 1.000 φορές χαμηλότερες από τα προηγούμενα συνιστώμενα όρια του 2016. Το νέο όριο για το PFOA είναι 125.000 φορές χαμηλότερο από την οριακή τιμή της ΕΕ για τη συνολική ποσότητα PFAS σε ένα δείγμα. (Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ανώτερο όριο, συνεπώς ισχύει το ευρωπαϊκό).
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ των Reporters United, οι ρεπόρτερ απεύθυναν ερωτήματα σχετικά με τη χρήση PFAS στους πιθανολογούμενους βιομηχανικούς χρήστες που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια: Μεταξύ άλλων, στην Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας και τη Fraport για τα αεροδρόμια, στο Υπουργείο Εθνικής Άμυναςγια τις στρατιωτικές βάσεις, στις εταιρείες MotorOil και ΕΛΠΕγια τα διυλιστήρια, στην εταιρεία Ηλέκτωργια τους βιολογικούς καθαρισμούς και στις βιομηχανίες ElvalHalcor και ΛΑΡΚΟ. Μέχρι αυτή τη στιγμή, κανείς δημόσιος φορέας και καμία ιδιωτική εταιρεία δεν έχουν απαντήσει…
Από την πλευρά της ελληνικής πολιτείας οι μετρήσεις ποιότητας των υδάτων που γίνονται από το Γενικό Χημείο του Κράτους και παραδίδονται στη Γενική Διεύθυνση Υδάτων του Υπουργείου Ενέργειας δεν δημοσιεύονται. Ούτε από την πλευρά της βιομηχανίας υπάρχουν στοιχεία για ρύπανση από PFAS. Ακόμη και οι μεγαλύτερες βιομηχανίες, που είναι υποχρεωμένες από την ΕΕ να συλλέγουν και να διαβιβάζουν στοιχεία για την ρύπανση που προξενούν οι δραστηριότητές τους, δεν υποχρεούνται να δίνουν στοιχεία για τα PFAS, καθώς τα PFAS δεν υπάγονται στην ισχύουσα ευρωπαϊκή Οδηγία για τους βιομηχανικούς ρύπους.
«Λόγω των ιδιαίτερων ιδιοτήτων που τις χαρακτηρίζουν, οι ουσίες είναι συστατικό προϊόντων διαφόρων κατηγοριών: ηλεκτρονικών, ιατροτεχνολογικών, χαλιών, πυροσβεστικών αφρών, υφασμάτων», λέει στο Reporters United o γενικός διευθυντής της Ελληνικής Ένωσης Χημικών Βιομηχανιών Πάνος Σκαρλάτος, προσθέτοντας ότι «τα προϊόντα στο τέλος του κύκλου ζωής τους σε κάποιο βαθμό μπορεί να περιέχουν PFAS. Αποτελεί αντικείμενο των νομοθετικών πρωτοβουλιών για την κυκλική οικονομία κατά πόσο και με ποιες προϋποθέσεις τα προϊόντα θα ανακυκλώνονται στο μέλλον».
Oι ασθένειες που προξενούνται από την υψηλές συγκεντρώσεις PFAS εκτιμάται ότι κοστίζουν στα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας από 52 έως 84 δισ. ευρώ ετησίως. Το κόστος για τα συστήματα υγείας μπορεί μόνο να αυξηθεί, γιατί οι υπερφθοριωμένες ουσίες συσσωρεύονται όλο και περισσότερο στο περιβάλλον το νερό και την τροφική αλυσίδα. Πριν λίγους μήνες προξένησε παγκόσμιο σοκ έρευνα που ανίχνευσε PFAS στο νερό της βροχής στο Θιβέτ και στο χιόνι που πέφτει στην Ανταρκτική. Όταν απελευθερώνονται στο περιβάλλον εκατομμύρια τόνοι ουσιών που όχι μόνο δεν αποδομούνται αλλά μετακινούνται και συσσωρεύονται, είναι εύλογο ότι κάποια στιγμή θα ανιχνεύονται παντού.
Καταλήγοντας, θα πρέπει να επισημάνουμε την αξία αυτού του ρεπορτάζ, το γεγονός ότι έχουν γίνει προσπάθειες να μπει στο «συρτάρι» (σας θυμίζει κάτι από… Τέμπη;) αλλά και να δούμε, στη βιομηχανία τροφίμων και νερού, αυτούς τους ανερχόμενους κινδύνους που επιμολύνουν το νερό και την διατροφική αλυσίδα.
*O Γιάννης Ζαμπετάκης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Χημείας Τροφίμων, Πρόεδρος του τμήματος Βιολογικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Λίμερικ στην Ιρλανδία και “παίζει” πάντα Αριστερό Εξτρέμ.
Email: [email protected]
Twitter: @yanzabet
