″… Όλοι μας κατοικούμε σε έναν μικρό πλανήτη, ο οποίος βρίσκεται σε τροχιά γύρω από ένα μέσης ηλικίας άστρο, το οποίο είναι ένα από τα περίπου 200 δισεκατομμύρια άστρα στην τεράστια δίνη ύλης που συγκροτεί τον συγκεκριμένο Γαλαξία.
Ο Γαλαξίας μας είναι, σύμφωνα με υπολογισμούς, απλά μία από αρκετές εκατοντάδες δισεκατομμύρια παρόμοιες δομές στο παρατηρήσιμο σύμπαν. Η έκταση αυτή έχει φθάσει στη συγκεκριμένη κλίμακα εξαιτίας της συνεχούς διαστολής του διαστήματος, η οποία ξεκίνησε περίπου 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια πριν με την Μεγάλη Έκρηξη.
Οι αστρονόμοι έχουν υπολογίσει πως τουλάχιστον ένα δισεκατομμύριο τρισεκατομμύρια άστρα υπάρχουν μέσα στην αχανή αυτή άβυσσο και πολλά περισσότερα έχουν έλθει και παρέλθει μέσα στα τελευταία δισεκατομμύρια χρόνια. Συγκριτικά με οποιαδήποτε ανθρώπινη κλίμακα πρόκειται για έναν τρομακτικά μεγάλο χώρο.
Θα πρέπει να είμαστε απίστευτα ανόητοι αν φανταζόμαστε πως θα μπορούσαμε να ανακαλύψουμε την παραμικρή σημασία για τους εαυτούς μας.
Κι όμως, είμαστε εδώ και προσπαθούμε να κάνουμε ακριβώς αυτό […] να αποσαφηνίσουμε την υποβόσκουσα δομή του σύμπαντος και τη φύση της πραγματικότητας…” ″Η Κληρονομιά του Κοπέρνικου” του Caleb Scharf, εκδόσεις Ροπή. Μτφρ. Γρ. Πανουτσόπουλος – Θεμ.Τσαλίκιας.
Πέρασαν οι Χαιρετισμοί και μπήκαμε σε μια περίεργα ψυχρή Μεγαλοβδομάδα. Αυτή την περίεργα ψυχρή εποχή. Τόσο αντίθετη με την βαθιά ανάγκη του καθενός μας για επαφή και ανθρώπινη ζεστασιά. Η αποθέωση μιας Παρθένου – μητέρας λίγες ημέρες πριν προετοίμασε την θέωση ενός άντρα το κορμί του οποίου κρεμάστηκε την Μ. Πέμπτη άψυχο σ’έναν σταυρό.
Θυμάμαι πριν τρία χρόνια να παρακολουθώ τα τροπάρια της Μεγάλης Τρίτης στη Μητρόπολη των Αθηνών με το ψηφιδωτό του Ευαγγελισμού, του ευφρόσυνου αγγέλματος δηλαδή, να λάμπει στην άψογα ανακαινισμένη πρόσοψη της. Κι ένας ουρανός, μόλις ξεπλυμένος από τη βροχή, να μπλεδίζει ιριδίζοντας απόκοσμα. Γλυκασμός από το ανομολόγητο θαύμα της ημέρας που τελειώνει θριαμβικά αλλά και αφόρητη νοσταλγία για εκείνη την παιδικότητα που χάθηκε και που ακόμη διεκδικούμε. Όσο μεγαλώνουμε, τόσο περισσότερο! Πάθη κι άλλα πάθη της ψυχής που αγωνιά να γίνει σώμα καθώς προσεγγίζουμε το Πάθος.
Εν προκειμένω οι Χαιρετισμοί στην απόλυτη, την άμωμη Γυναίκα, η τον θείον μαργαρίτην αποκυήσασαν οι οποίοι προετοίμασαν με την ποιητική τους κατάνυξη, τις μέρες που διανύουμε. Με τους ύμνους τους προς την καιόμενην βάτον. Την αεί θαλαττεύουσαν εν τω πελάγει των θλίψεων. Την δρόσον την μυστικήν… Το πυρίμορφον όχημα, την χαρμονήν των Αγγέλων!
Κι έπειτα η άλλη γυναίκα, η Μαγδαληνή… Πρώτη να στηθοδέρνεται στη ρίζα του Σταυρού και πρώτη να δέχεται, με φόβο και έκσταση, το άγγελμα της Αναστάσεως. Πάλι μια γυναίκα. Εν προκειμένω δίπλα στην Παρθένο. Έτσι το θέλουν τα κείμενα αλλά και όλες οι αναπαραστάσεις του Πάθους από το Βυζάντιο ως το Μπαρόκ.
Η ολοκληρωμένη και δικαιωμένη όχι από την άρνηση αλλά από την υπηρεσία και τη λατρεία του σώματος. Από την θέωση μέσω της δοτικής ηδονής που δεν συνιστά αμαρτία. Εκεί, δηλαδή ακριβώς, όπου η μονοθεϊστική θρησκεία της Ιουδαίας συναντά τον ελληνικό παγανισμό και επιζητεί την στήριξη των φιλοσοφικών του περί ψυχής, κειμένων.
Αλήθεια, διερωτώμαι, η Κεχαριτωμένη και Άχραντος Μαρία λατρεύτηκε μεν και λατρεύεται από πλήθη καμνόντων, από τα ναυάγια της ζωής, η ίδια όμως ερωτεύτηκε ποτέ; Κατέστη ποτέ όχι μόνο αντικείμενο άλλα και υποκείμενο του Έρωτα; Αισθάνθηκε άραγε εκείνο το σκίρτημα που νιώθουν ασχέτως και οι έφηβοι και οι γέροι όταν σαν από θαύμα το ένα βλέμμα διασταυρώνεται με το απέναντι βλέμμα; Και δεν εννοώ έρωτα σωμάτων αλλά έστω και μόνο το ρίγος της ματιάς…
Όχι. Κατηγορηματικά όχι! Δεν προβλεπόταν στην συμφωνία. Για την οποία βέβαια η ίδια ούτε ρωτήθηκε καν. Αφού… ”Ιδού η δούλη Κυρίου, γέννητω μοι κατά το ρήμα Σου”.
Σε μια κοινωνία ανδρών οι γυναίκες είχαν ένα και μόνο δικαίωμα που συνιστά και αδιαπραγμάτευτη υποχρέωση: Να υποτάσσονται.
Υπήρξε δηλαδή η κόρη της Ναζαρέτ, μια γυναίκα που επελέγη μεν για τον υπέρτατο ρόλο, για να κυοφορήσει τον Αχώρητον, χωρίς όμως να δεχτεί ούτε το ελάχιστο της σωματικής έξαψης. Επαναλαμβάνω: Όχι συνουσία αλλά έστω ένα χάδι στο μάγουλο, ένα φιλί στα μαλλιά, ένα φιλί στο στήθος, ένα φιλί στα χείλη. Ένα τρυφερό μυστικό στο αυτί.Της προσφέρθηκε το απόλυτο μεγαλείο χωρίς όμως ούτε την παραμικρή σταγόνα ερωτικής συγκίνησης. Χωρίς, μ’ άλλα λόγια, αυτή την έξαψη της σάρκας, την απογείωση του σώματος που νιώθει και η πιο ασήμαντη, η πιο άσχημη γυναίκα.
Και καταδικάστηκε να την ερωτεύονται μόνο ανέραστοι καλόγεροι σε σκοτεινά κελλιά και να της εξομολογούνται το κουραστικό, το άκαρπο πάθος τους με πυρετικά μάτια.
”Τας της σαρκός ημών επαναστάσεις κατάστειλον”. Έρωτας χωρίς έρωτα. Αυτόν που αργότερα θα αποκαλέσουν λανθασμένα ”πλατωνικό”. Ο έρως ως αμαρτία!
Έπειτα όλα αυτά τα εγκώμια, όλα αυτά τα χαίρε, τα Ανύμφευτε, τα Κεχαριτωμένη, τα Παντάνασσα, το Όρος Αλατόμητον, το Βάθος Αμέτρητον ηχούν λίγο σαν μεταφυσική ειρωνεία. Γιατί, τί να τον κάνεις τον ουρανό, αν δεν κουβαλάς και λίγο χώμα επιθυμίας στις τσέπες σου; Λίγο ιδρώτα ηδονής;
Η Παναγία Παρθένος διαλέχτηκε για να ζήσει ισόβια το προοικονομημένο πένθος της. Το κόστος της αιωνιότητας! Το μόνο πάθος που θα της επιτραπεί, να είναι το πένθος. Εν τέλει, ο μόνος και βέβαια ανεκπλήρωτος έρωτας της, ήταν εκείνος προς τον Μονογενή της, τον Υιόν και Λόγον του Θεού.
Αυτός που όμως της απηύθυνε στην κορυφαία στιγμή του προσωπικού Του μαρτυρίου αλλά και της δικής της δοκιμασίας, τον πιο πικρό λόγο. Τον λόγο της αποξένωσης: ”Γύναι, ιδού ο υιός σου” δείχνοντας της έναν ξένο! Μπορεί λοιπόν να μην βίωσε τον έρωτα, έζησε όμως την προδοσία από τον έρωτα όπως και όλοι εμείς οι υπόλοιποι, οι στερημένοι από κάθε ευλογία του επέκεινα. Σ′ αυτό μοιάζουμε μαζί της.
Ένα πένθος ανάλογο και μια απώλεια έχουμε βιώσει οι πάντες. Ίσως γιαυτό, από όλα τα πρόσωπα του θρησκευτικού Μύθου, η Μαρία είναι το πιο προσιτό, το πιο οικείο. Μάς ενώνουν με εκείνην όχι οι απέραντοι, οι άδειοι ουρανοί αλλά τα ανώφελα, τα σπαταλημένα δάκρυα για έναν έρωτα που δεν έστερξε …
Η ανθρώπινη συνθήκη αρχίζει και τελειώνει κάθε φορά με ένα πάσχον σώμα που υπερβαίνει τη φθορά και τον θάνατο μέσα από την περιφρόνηση του θανάτου. Άλλοι τον είπαν Ιησού άλλοι Τσε. Η θυσία είναι αυτό που μετράει στο τέλος. Η απόλυτη προϋπόθεση για τη λύτρωση.
”… Και φραγγελώσαντες απήγαγον αυτόν εις το σταυρώσαι… Και ιδού αι πέτραι εσχίσθησαν και τα μνημεία ηνεώχθησαν και πολλά σώματα κεκοιμημένων αγίων εφάνησαν πολλοίς. Ην δε η μήτηρ αυτού παρεστώσα και Ιωάννης, ο μαθητής ον ηγάπα.
Και είπεν αυτή: Γύναι ιδού ο υιός σου. Και τω μαθητή: Ιωάννη, ιδού η μήτηρ σου…Και ην περί ώραν έκτην. Και η γη εσείσθη και αι πέτραι εσχίσθησαν και ο ήλιος εσκοτίσθη…και διερράγη το καταπέτασμα του ναού άνωθεν έως κάτω. Εκατόνταρχος ιδών τα γενόμενα ανεφώνησε ότι αληθώς Θεού υιός ην ούτος. Ο δε Ιησούς ιδών ότι πάντα ήδη τετέλεσται, φωνήσας φωνήν μεγάλην παρέδωκε το πνεύμα…”.
Κι έπειτα η μυστική όσο και μεγαλειώδης Ανάσταση. Που την αντιλήφθηκαν πρώτες οι Μυροφόρες κι η Μαρία από τα Μάγδαλα. Ενώ οι φρουροί κοιμόντουσαν αργόσχολοι.
Ετσι γίνεται: Οι γυναίκες είναι παρούσες στο θαύμα για να δουν το ιλαρόν φως διακατεχόμενες από φόβο και έκσταση ενώ οι άντρες αδιάφοροι ή επιθετικοί ασχολούνται με σταυρώσεις, στεφάνους εξ ακανθών μαστίγια και όπλα… Επειδή ό,τι πραγματικά συμβαίνει, γίνεται πάντα εκεί ψηλά.
ΥΓ. 1 Τα υγρά σύννεφα της δύσης ήσαν αλλιώς πριν τα ζωγραφίσει ο Tiepolo. Ομοίως και οι θάλασσες του βορρά πριν τον Turner. Γενικά ο κόσμος δεν είναι ο ίδιος μετά την μεγάλη, ευρωπαϊκή ζωγραφική. Ομοίως και με την μεγάλη, ευρωπαϊκή μουσική. Ούτε βέβαια είναι ίδια η αρχιτεκτονική μετά τον ναό της Απτέρου Νίκης. Ποιός να Το έλεγε;
Το κολοσσικό Κολοσσαίο δεν είναι παρά η τεχνολογική εφαρμογή αυτής της κομψής, λιλιπούτειας κατασκευής. Σ′ ολόκληρη την ιστορία της τέχνης το θρησκευτικό βίωμα κρύβεται πίσω από κάθε μεγάλη δημιουργία. Είτε μιλάμε για τον τυχοδιώκτη φονιά Καραβάτζιο είτε για τον πιστό, καθολικό βιντεοαρτίστα Μπιλ Βαϊόλα. (Όπως και για τον Σκορτσέζε εξάλλου).
Το πρόβλημα της τέχνης σήμερα είναι ότι παραπαίει χωρίς μεταφυσική άλω, χωρίς αίσθηση του τραγικού απλώς διαθέτοντας… ντοκουμέντα! Κι ο κόσμος της, απομαγευμένος, επιχειρηματολογώντας ανιαρά ως προς το αυτονόητο, δεν κρύβει πλέον κανένα μυστήριο. Δεν διαθέτει κανένα αίνιγμα.
ΥΓ. 2 Ελπίζω ότι δεν θα βγουν σήμερα Μεγάλη Παρασκευή κάποιοι ηλίθιοι, δήθεν ”προοδευτικοί”, να σουβλίζουν αρνιά δημοσίως ή να τρώνε επιδεικτικά κρέας ως δείγμα συναισθηματικής αρτηριοσκλήρυνσης και νοητικού κανιβαλισμού την Μεγαλοβδομάδα. Προσωπικά νηστεύω πειθαρχώντας σε μια συλλογική παράδοση που ατομικά με υπερβαίνει αφενός αλλά και στη μνήμη της μάνας μου που θρησκευόταν αφετέρου. Τόσο απλά …
Μάνος Στεφανίδης, Αρθρογράφος
Συγγραφέας, κριτικός τέχνης και καθηγητής
