Από την Κλεισούρα, το Νυμφαίο και την Καστοριά, οι φωνές τους έγιναν όρκος: «Ελλάδα θα ξαναγεννηθεί!»

Στις 11 Νοεμβρίου 1912 η Καστοριά απελευθερώθηκε από τον Οθωμανικό ζυγό, ύστερα από 529 χρόνια σκλαβιάς. Η μέρα εκείνη δεν ήταν απλώς στρατιωτικό γεγονός, ήταν η απάντηση στις προσευχές των ευλαβών Καστοριανών, η δικαίωση των αγώνων των λογίων και των δασκάλων, η στιγμή που η πόλη ξαναβρήκε τη φωνή της.

Η Καστοριά είχε καταληφθεί το 1383, πριν από τη Μάχη του Κοσσυφοπεδίου. Πεντέμισι αιώνες σκλαβιάς βάραιναν τις πέτρες και τη λίμνη. Κι όμως, κάτω από τη σιωπή τους έκαιγε ακόμη μια φλόγα βυζαντινή. Οι κάτοικοι προσεύχονταν στην Παναγία Πορφύρα, ζητώντας θάρρος και ελπίδα, ενώ οι εκκλησιές και τα τείχη θύμιζαν τα χρόνια του Αλεξίου Κομνηνού.

Η σκλαβιά δεν σίγησε τους λόγιους. Ο Δανιήλ Μοσχοπολίτης δίδαξε πως η γλώσσα είναι ελευθερία. Ο Αναστάσιος Πηχεών στην Καστοριά εμψύχωσε τους νέους με λόγο και θυσία. Ο Γερμανός Καραβαγγέλης στήριξε τα σχολεία και έδωσε κύρος στην ελληνική παιδεία. Οι ανώνυμοι δάσκαλοι κράτησαν ζωντανή την ψυχή του τόπου με κιμωλία και δάκρυ. Το 1867, στο Μοναστήρι, ιδρύθηκε η Νέα Φιλική Εταιρεία. Λόγιοι, δάσκαλοι και αγωνιστές ένωσαν ψυχές και όνειρα, γράφοντας με μυστικά γράμματα το ποθούμενο της λευτεριάς. Από την Κλεισούρα, το Νυμφαίο και την Καστοριά, οι φωνές τους έγιναν όρκος: «Ελλάδα θα ξαναγεννηθεί!». Έτσι, οι λόγιοι κι οι μυστικοί όρκοι έγιναν φάροι στην ομίχλη της σκλαβιάς· κι όταν ήρθε η ώρα της λευτεριάς, η φλόγα που φύλαγαν αιώνες έλαμψε ξανά πάνω απ’ τη λίμνη.

Ένα πρωινό του Νοέμβρη, οι σάλπιγγες ακούστηκαν από το Άργος Ορεστικό. Ο Ελληνικός Στρατός πλησίαζε. Μπροστά ο Ιωάννης Άρτης, με τη γαλανόλευκη να ανεμίζει. Στην πλατεία διακήρυξε:

«Εν ονόματι του Βασιλέως της Ελλάδος, καταλαμβάνω την πόλιν Καστορίαν, και διακηρύττω ότι οι νόμοι του Ελληνικού Κράτους θέλουσιν ισχύει από σήμερον, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Εν Καστορία τη 11η Νοεμβρίου 1912. Ο Διοικητής Ιππικού Ιωάννης Άρτης.»

Οι καμπάνες στις εκκλησίες ξεσπούν δυνατά. Οι γυναίκες σταυροκοπιούνται, οι γέροντες δακρύζουν. Η λίμνη αστράφτει, κι ο ήλιος γέρνει για να δει καλύτερα την ελευθερία. Κι όταν η φωνή του Διοικητού σώπασε, οι στρατιώτες ύψωσαν την γαλανόλευκη στον παλιό τουρκικό στρατώνα. Το πανί της ελευθερίας κυμάτισε περήφανα εκεί όπου για αιώνες κυμάτιζε το σύμβολο της σκλαβιάς. Οι ευλαβείς Καστοριανοί, με δάκρυα στα μάτια, ένιωσαν πως οι προσευχές τους εισακούσθηκαν. Στάθηκαν προσοχή καθώς αντήχησε ο Εθνικός Ύμνος. Οι νότες του Σολωμού και του Μάντζαρου αγκάλιασαν τη λίμνη και τα βουνά, κι έκαναν την ελευθερία τραγούδι.

Από τα βουνά, σαν ανάσα του ανέμου, φτάνει η φωνή του Παύλου Μελά: «Η Καστοριά δεν λύγισε ποτέ!» Κι ο Γερμανός Καραβαγγέλης ευλογεί την ημέρα εκείνη, που το όραμά του έγινε πράξη. Η πόλη φοράει ξανά τα γιορτινά της. Σημαίες, καμπάνες, δάκρυα και χαμόγελα· ένα ποτάμι ευγνωμοσύνης κυλά προς τη λίμνη. Στο σχολείο, οι μαθητές γράφουν στα τετράδιά τους:

«Σήμερον, τη 11η Νοεμβρίου 1912, η πόλις ημών Καστοριά ανεκτήσατο την ελευθερίαν αυτής. Από των χρόνων του Αλεξίου Κομνηνού έως του ηρωικού Παύλου Μελά και του σεβασμίου Μητροπολίτου Γερμανού Καραβαγγέλη, το πνεύμα του Ελληνισμού ουδέποτε εξέλιπεν. Με την εικόνα της Παναγίας Πορφύρας και τη καθοδηγήσει του Διοικητού Ιωάννου Άρτη, η Καστοριά ελευθερώθη και ανεκίνησε εις νέον φως και δόξαν.»

Η λίμνη γαληνεύει. Τα βουνά σωπαίνουν συγκινημένα. Κι η Καστοριά, με τις καμπάνες της να υψώνονται ως τον ουρανό, ψιθυρίζει με ευλάβεια:

«Δόξα Σοι, που δεν μας εγκατέλειψες…»

Η Καστοριά δεν χρειάζεται πια στρατό για να ελευθερωθεί. Χρειάζεται ψυχές.

Από τον ζυγό της λήθης, της δημογραφικής συρρίκνωσης, της πολιτιστικής σιωπής.

Από την εγκατάλειψη των νέων, την απομάκρυνση από την παιδεία, την απουσία οράματος.

Από τον σύγχρονο ζυγό της αδιαφορίας, της απομόνωσης και της σιγουριάς που έγινε αλαζονεία.

Της πεποίθησης πως η ιστορία μας αρκεί,

πως η ομορφιά μας είναι αρκετή,

πως η Καστοριά δεν χρειάζεται να ξαναγεννηθεί.

Η απελευθέρωση του 1912 μάς δίδαξε πως η πίστη, η παιδεία και η ενότητα νικούν κάθε σκοτάδι.

Σήμερα, καλούμαστε να ξαναγεννήσουμε την Καστοριά όχι με στολές και διαταγές,

αλλά με λόγο, όραμα και καρδιά.

Με δασκάλους που ανάβουν φλόγες,

με ποιητές που ξυπνούν συνειδήσεις,

με νέους που δεν φεύγουν,

με πολίτες που δεν σιωπούν.

Ας υψώσουμε ξανά τη σημαία της ελπίδας στον “στρατώνα” της καθημερινότητας.

Ας ανακρούσουμε τον ύμνο της δημιουργίας, της συλλογικής ευθύνης, της μνήμης που γίνεται μέλλον.

Η Καστοριά μπορεί να ξαναγεννηθεί.

Όχι επειδή το αξίζει μονάχα, αλλά επειδή την έχουμε ανάγκη.

Για να θυμηθούμε ποιοι είμαστε. Για να γίνουμε αυτό που δεν τολμήσαμε.

Ζαχαρίας Χάρης Μίντζιας