Το φαγητό είναι ταυτόσημο με την ελληνική φιλοξενία, όμως τι συμβαίνει σε άλλες χώρες;
Tης Δέσποινας Χάρου
Γιατί οι Σκανδιναβοί δεν μοιράζονται το φαγητό τους;
Είναι βασική αρχή των επιχειρήσεων στο χώρο της φιλοξενίας και της εστίασης, η αντιμετώπιση του κόσμου σαν να ήταν φιλοξενούμενοι και όχι πελάτες, εξ ου και το όνομα. Αυτό βέβαια βασίζεται στην θεμελιώδη αρχή της φιλοξενίας όπως αυτή ορίζεται από την αρχαία Ελλάδα και προσδιόριζε το πως υποδεχόμασταν τους ξένους στο σπίτι μας. Με το πέρασμα των χρόνων βέβαια, ο όρος φιλοξενία στο σπίτι, προσδιορίζει υποδοχή κάθε είδους καλεσμένων. Το φαγητό ήταν πάντα συνυφασμένο με τον όρο και βασική αρχή της σπιτικής φιλοξενίας. Στην αρχαία Ελλάδα οι άνθρωποι είχαν ηθικό χρέος την περιποίηση των ξένων, και τους παρείχαν εκτός από φαγητό, λουτρό και κάθε είδους δώρα.
Ενώ ο όρος φιλοξενία είναι μια παγκόσμια αξία, επιμέρους χαρακτηριστικά μπορεί να διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Ωστόσο, παροιμίες όπως: “Ψάρια και επισκέπτες μυρίζουν σε ηλικία τριών ημερών”, “Η θέση ενός απρόσκλητου επισκέπτη είναι πίσω από την πόρτα” και “Οι επισκέψεις δίνουν πάντα ευχαρίστηση, αν όχι κατά την άφιξη, σίγουρα κατά την αναχώρηση”, με έκαναν να σκεφτώ πόσο διαφορετικά μπορεί να αντιλαμβάνεται ένα λαός, την ίδια αξία. Ένα δημοσίευμα του Washington Post που αναφερόταν σε ένα ζευγάρι που ενώ ήταν καλεσμένοι στο σπίτι φίλων τους, μετά το φαγητό κλήθηκαν να πληρώσουν το αντίτιμο του γεύματός τους, αποδεικνύει την διαφορά στην αντίληψη περί φιλοξενίας.
Στην αρχαία Ελλάδα ή σωστή φιλοξενία ήταν κάτι σαν προσταγή των θεών. Όταν ένα ταξιδιώτης χτυπούσε την πόρτα ενός σπιτιού, ο οικοδεσπότης ήταν υποχρεωμένος να του φερθεί με σεβασμό, να τον καλωσορίσει, να του προσφέρει λουτρό, ζεστά ρούχα και φαγητό. Μπορεί να μην έχουν διατηρηθεί όλα σε αυτό το βαθμό έως σήμερα, ωστόσο επιμέρους χειρονομίες όπως το ζεστό καλωσόρισμα με φαγητό, έχουν διατηρηθεί αναλλοίωτα στο χρόνο. Στην Ελλάδα το δείπνο σε αρκετές περιπτώσεις μεταφράζεται σε γλέντι όπου τα ποτήρια τσουγκρίζουν συνεχώς και τα πιάτα δεν αδειάζουν ποτέ.
Υπάρχει μια πεποίθηση πως υπάρχει διαφορά στην έκφραση της φιλοξενίας από “ζεστές” σε “κρύες” χώρες. Για παράδειγμα κάποιες πιο βόρειες κουλτούρες, αντιμετωπίζουν τη φιλοξενία πιο οργανωμένα και κανονισμένα, πιθανώς σε κάποιο εστιατόριο, ενώ τις νοτιότερες χώρες τις διακρίνει ένας μεγαλύτερος αυθορμητισμός και φυσικά η φιλοξενία είναι ταυτόσημη με την σπιτική υποδοχή. Το φαγητό της μαμάς και σε αρκετές περίπτωσης της γιαγιάς, σε κάνει να νιώθεις σαν το σπίτι σου ή τουλάχιστον, αυτό προσδοκεί. Στα χωριά της Κρήτης κυρίως, δεν υπάρχει πιθανότητα να περάσεις από σπιτικό τραπέζι και να μην φας, ακόμα κι αν έχεις ήδη φάει, και ακόμα και αν είσαι περαστικός από κει.
Τι θα γινόταν όμως αν η κρητικιά γιαγιά μου περνούσε από ένα σουηδικό τραπέζι; Εκεί πιθανώς θα έπαιρνα κάποιες αστείες αντιδράσεις. Οι Σουηδοί φαίνεται να έχουν μια τελείως διαφορετική κουλτούρα ως προς αυτό, κάτι που φαίνεται οικείο τόσο στους Φινλανδούς και τους Ολλανδούς, όσο και σε άλλα μέρη της Βόρειας Ευρώπης. Μια ανάρτηση στο Reddit για ένα παιδί από τη Σουηδία που κάθεται στο ίδιο τραπέζι με την οικογένεια του φίλου του που δειπνεί, ενώ δεν του γίνεται καμία πρόσκληση να φάει μαζί τους, έγινε αντικείμενο συζήτησης για μια ευρύτερη σκανδιναβική κουλτούρα. Στη Σουηδία την ώρα του φαγητού, ένα παιδί μπορεί να επισκεφτεί την οικογένεια του φίλου του και να τον περιμένει στο δωμάτιο, ενώ η οικογένεια θα τρώει, χωρίς να του προσφέρει ένα πιάτο φαγητό. Το παράδοξο είναι πως το 2019, η χώρα αναδείχθηκε από τη UNICEF ως η πιο φιλική χώρα προς την οικογένεια.
Ο Hakan Jonsson, καθηγητής σπουδών τροφίμων στο Πανεπιστήμιο Lund στη Σουηδία, είπε στο NYT ότι “η κοινή χρήση φαγητού είναι το θεμέλιο του πολιτισμού”, επομένως κατανοεί γιατί οι άλλοι άνθρωποι μπορεί να βλέπουν αυτό το έθιμο ως “εχθρική” πράξη. Πριν από μερικά χρόνια, συμμετείχε σε ένα πρόγραμμα συζήτησης για τα σουηδικά πολιτιστικά έθιμα με μετανάστες και αυτή η πρακτική “αναφέρονταν τακτικά” ως πολύ περίεργη. Σύμφωνα με τον ίδιο, λόγω του ψυχρού κλίματος, οι Σουηδοί είχαν την τάση να αποθηκεύουν αποθέματα τροφών ενός έτους, έτσι τα αυθόρμητα δείπνα δεν ήταν ποτέ μέρος της κουλτούρας τους.
Οι Σουηδοί θέλουν επίσης να νιώθουν πως σέβονται την ανεξαρτησία της κάθε οικογένειας και η προσφορά γεύματος στο παιδί μιας άλλης οικογένειας θα μπορούσε να επικριθεί. “Υπήρξε μια πολύ έντονη παρόρμηση ανεξαρτησίας, να μην βασιζόμαστε στην καλή θέληση των άλλων για μια καλή και ανεξάρτητη ζωή”, είπε ο καθηγητής Jonsson. “Ήταν ένας πολύ ισχυρός μοχλός προς το κοινωνικό κράτος, να δημιουργήσεις αυτήν την απρόσωπη βοήθεια, όπου δεν χρειαζόταν να βασιστείς σε κανένα άλλο άτομο”. Η Zara Larsson, Σουηδή ποπ σταρ, επιβεβαιώνει το έθιμο και το ονομάζει ως “κορυφαία σουηδική κουλτούρα», αν και η οικογένειά της και πολλοί άλλοι που γνώριζε δεν το ακουλούθησαν. Η Lotte Holm, καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης που μελετά πώς τρώνε οι άνθρωποι στις σκανδιναβικές χώρες, είπε ότι στη New York Times, πως ήταν σύνηθες τα παιδιά να μην τρώνε γεύματα στο σπίτι των φίλων τους όταν μεγάλωνε τις δεκαετίες 50’- 60’ στη Δανία.
Βέβαια αυτή η παράδοση δεν θα ξάφνιαζε μόνο τους Έλληνες, αλλά και τους Ιάπωνες που έχουν και εκείνοι μια παράδοση χρόνων ως προς τη φιλοξενία. Η έκφραση “οmotenashi” (αναφέρεται και ως butomotenashi ή somotenashi) που έγινε ευρύτερα γνωστή από τους θερινούς Ολυμπιακούς αγώνες του Τόκιο του 2020, περιγράφει την έννοια της ιαπωνικής φιλοξενίας που περιλαμβάνει μια παραδοσιακή τελετή τσαγιού (sado). Κατά την τελετή αυτή, ο οικοδεσπότης δίνει ιδιαίτερη προσοχή στις ανάγκες του καλεσμένου ανιδιοτελώς, και από την πλευρά του ο επισκέπτης εκφράζει ευγνωμοσύνη, δημιουργώντας έτσι ένα ευρύτερο κλίμα σεβασμού.
