Το πλαστικό σε αυτά που φοράμε, ρούχα και παπούτσια, μπορεί να είναι λιγότερο ορατό από ό,τι είναι στα μπουκάλια ή στα καλαμάκια, αλλά δεν είναι λιγότερο τοξικό. Πολύ περισσότερο που, πάνω από το μισό των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων τα οποία παράγονται κάθε χρόνο περιλαμβάνουν πλαστικό.
Η ανάπτυξη συνθετικών ινών ως τρόπος μίμησης των φυσικών υφασμάτων ή και μιας αντίληψης ότι είναι περισσότερο «ευέλικτες» στη χρήση τους, βοήθησε στο να «κρυφτεί» το πλαστικό σε τόσο μεγάλο μέρος από αυτά που φοράμε σήμερα. Ωστόσο, ενώ δεν χρειάζεται να κοιτάξει κανείς την ετικέτα ενός μπουκαλιού νερού για να μάθει ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικό, με τα υφάσματα η σχετική ενημέρωση του κοινού δεν ήταν ανάλογη.
Η πρώτη συνθετική ίνα κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και προήλθε από φυτική πηγή. Ήταν το ρεγιόν ή αλλιώς βισκόζη, στο οποίο χρησιμοποιήθηκε ξυλοπολτός. Οι πραγματικά συνθετικές ίνες εμφανίστηκαν με το νάιλον στα τέλη της δεκαετίας του 1930 («ευγενική προσφορά» του αμερικανικού χημικού γίγαντα DuPont που ανέπτυξε επίσης το ρεγιόν), ενώ ο πολυεστέρας ήταν μια βρετανική εφεύρεση της δεκαετίας του 1940.
Η διαδικασία που ονομάζεται πολυμερισμός έδωσε πλαστικά με αναρίθμητες χρήσεις, από μπουκάλια μέχρι οδοντικό νήμα. Όταν άρχισε να χρησιμοποιείται για κάλτσες, με τη συνοδεία ενός διαφημιστικού «τσουνάμι», το νάιλον ήταν πιο ακριβό από το μετάξι. Η νέα τεχνολογία ήταν εξαιρετική. Ο πόλεμος έστρεψε την παραγωγή στα αλεξίπτωτα και τις σκηνές, ενώ οι νάιλον κάλτσες έγιναν… «νόμισμα» στις μαύρες αγορές της Ευρώπης.
Στον μεταπολεμικό κόσμο, η επέλαση του πλαστικού ήταν ακάθεκτη. Πλαστικά αγαθά όλων των ειδών θαυμάζονταν για τη χρησιμότητά τους, το μειωμένο κόστος απόκτησης αλλά και για τις απεριόριστες δυνατότητες χρήσης. Σε μια έκδοση του περιοδικού «Life» του 1955, μια οικογένεια φωτογραφήθηκε να πετάει στον αέρα δεκάδες είδη καθημερινής οικιακής χρήσης, συμπεριλαμβανομένων κάποιων από πλαστικό. Ο τίτλος του άρθρου ήταν «Throwaway Living» (περίπου σαν «Ζειν πετώντας (σσ. στα σκουπίδια)». Το σύνθημα: «Όλα πρέπει να πεταχτούν μετά τη χρήση».
Η κουλτούρα του Throwaway μπορεί να μην υπάρχει σήμερα, αλλά οι ίδιες δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης και του εμπορίου την έχουν περάσει στα «μουλωχτά», στα ρούχα. Για παράδειγμα, πόσο συχνά άραγε μπορεί να φορεθεί ένα μπλουζάκι των πέντε ευρώ πριν αρχίσει να καταστρέφεται και πεταχτεί;
Μια επιστροφή στη χρήση περισσότερου βαμβακιού θα μείωνε το πρόβλημα της χρήσης του πλαστικού στα ρούχα, αλλά καμία «γρήγορη» μόδα δεν είναι πραγματικά πράσινη: Μπορεί να χρειαστούν έως και 22.500 λίτρα νερού για να αναπτυχθεί ένα κιλό βαμβάκι σε μέρη της Ινδίας που έχουν ήδη στερηθεί το νερό. Επιπλέον, υπάρχουν πράγματα που το βαμβάκι δεν μπορεί να κάνει, όπως η προφύλαξη από τη βροχή ή η απόρριψη του ιδρώτα, κυρίως στον αθλητικό ρουχισμό.
Μόνο η παραγωγή πολυεστέρα έχει πολλαπλασιαστεί 10 φορές από το 1980, σε 53,7 εκατομμύρια τόνους το 2017, σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από το κλωστοϋφαντουργικό χρηματιστήριο, ένας αμερικανικός μη κερδοσκοπικός οργανισμός. Ο πολυεστέρας αντιπροσωπεύει πλέον το 51% της συνολικής παραγωγής ινών, διπλάσιο από το βαμβάκι (η παραγωγή συνθετικών ινών υπερέβη το βαμβάκι στα μέσα της δεκαετίας του 1990). Αυτό σημαίνει πολύ πετρέλαιο, ενέργεια και μίλια αέρα.
Φαύλος κύκλος…
Ωστόσο, πετάμε περίπου 48 εκατομμύρια τόνους ρούχων κάθε είδους το χρόνο, το 75% των οποίων καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής ή αποτεφρώνεται. Λιγότερο από το 1% των ενδυμάτων ανακυκλώθηκε σε νέα ρούχα το 2017.
Την ίδια στιγμή και η πλαστική ενδυμασία μπορεί να είναι τοξική, ακόμα και αφού έχει ανακυκλωθεί. Μια μελέτη του 2016 από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας έδειξε ότι, κατά μέσο όρο, τα μπουφάν από πολυεστέρα απορρίπτουν 1,7 γραμμάρια πλαστικών μικροϊνών κάθε φορά που πηγαίνουν στο πλύσιμο. Τα παλαιότερα σακάκια απορρίπτουν περισσότερες και σχεδόν οι μισές από τις ελάχιστα ορατές ίνες πορρίφθηκαν – μέσω των εγκαταστάσεων επεξεργασίας νερού – σε ποτάμια και θάλασσες. Μικροσφαιρίδια του είδους που χρησιμοποιούνται στα καλλυντικά απαγορεύτηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο πέρυσι, αλλά οι μικροΐνες, οι οποίες μπορεί να είναι εξίσου καταστρεπτικές, εξακολουθούν να κυριαρχούν.
Μια μελέτη του Πανεπιστημίου του Πλίμουθ εκτίμησε, το 2016, ότι ένα μόνο φορτίο από συνθετικά ρούχα έξι κιλών θα μπορούσε να απελευθερώσει 700.000 μικροσκοπικά κομμάτια ινών. Οι τοξικές τους επιδράσεις παρατηρήθηκαν καθώς περνούν από την τροφική αλυσίδα, καταστρέφουν τη θαλάσσια ζωή και, σε μια άχαρη και ανεπιθύμητη περίπτωση ανακύκλωσης, καταλήγουν στα πιάτα μας.
Οι πολυεθνικές των ρούχων προσπαθούν να ισορροπήσουν μεταξύ της έξωθεν καλής μαρτυρίας – η οποία επιβάλει το σμίλεμα ενός ρηξικέλευθου οικολογικού προφίλ – και της αέναης ανάγκης για όλο και περισσότερο κέρδος με όσο το δυνατόν μικρότερο κόστος. Η Adidas, για παράδειγμα, δεσμεύεται να χρησιμοποιεί ανακυκλωμένο πολυεστέρα σε όλη την παραγωγή της μέχρι το 2024. Άλλες εταιρίες εφαρμόζουν «φιλικές» τιμολογιακές πρακτικές στην επιστροφή ρούχων προς ανακύκλωση. Δεδομένου, όμως, πως η πείρα έχει αποδείξει, ότι οι εταιρίες δεν λύνουν το δίλημμα «οικολογία ή κέρδος» προς όφελος της πρώτης – εκτός εάν η ανακύκλωση αποδειχθεί πιο συμφέρουσα οικονομικά – το πλαστικό, όχι μόνο θα εξακολουθούμε να το τρώμε, αλλά και να το φοράμε…
