«Παραδοσιακά κουλάκα ψημένα σε ξυλόφουρνο για τα παιδιά που θα τρέξουν κόλιντα για να κρατήσουμε τό εθιμο του χωριού μας! Καλά Χριστούγενα και καλή Χρονιά!» Γράφουν η κυρία Βίτα (Βίτα στα βλάχικα σημαίνει Αφροδίτη – Αφροβίτα-Βίτα) και ο κύριος Σωτήρης από την Κλεισούρα Καστοριάς λίγο μετά την πυρετώδη προετοιμασία εν όψει της πιο δημοφιλούς γιορτής της Χριστιανοσύνης.
– «Κουλάκου» = κουλούρι. Παράγεται από την αρχαία ελληνική λέξη «κόλλιξ» ή «κολλίκιον». Είναι το Χριστουγεννιάτικο κουλουρόψωμο που ψήνουν οι νοικοκυρές της Κλεισούρας για να δώσουν στους Κολιντάρηδες που «πιαλάν» (τρέχουν) Κόλιντα (κάλαντα) από πολύ νωρίς τα χαράματα τραγουδώντας και χτυπώντας τις πόρτες με το «Τσιόκο» (ξύλινο Χριστουγεννιάτικο σφυρί που φιλοτεχνούσαν γονείς και παππούδες για τη μέρα αυτή)! Οι νοικοκυρές τους «φιλεύουν» κουλάκα, μήλα, μανταρίνια, πορτοκάλια, γλυσκίσματα, σύκα, καρύδια, κάστανα, κουλουράκια, χρήματα κ.ά. (Δείτε την αρχική φωτογραφία που για όσους έχουν ζήσει αυτά τα ζεστά έθιμα μέσα στα κρύα αλλά γεμάτα παιδικό ενθουσιασμό χιονισμένα χαράματα, μοιάζουν σαν πίνακες ζωγραφικής, θεϊκής εμπνεύσεως).
Εδώ πρέπει να μνημονεύσουμε τον…φόβο και τρόμο των παιδιών που δεν είναι άλλος από τους Κόλιες! Ο Κόλιας είναι συνήθως έφηβος που καλύπτεται με «μαλιότο» (κάπα βοσκού) το οποίο σηκώνει με γκλίτσα ψηλά (τοποθετώντας την στην κουκούλα) έτσι ώστε να μοιάζει με απόκοσμο και τρομακτικό μαύρο γίγαντα, ο οποίος φοβίζει τα μικρότερα παιδιά που βγαίνουν για κάλαντα λίγες ώρες μετά τα μεσάνυχτα. Όταν δε τύχει και συναπαντηθούν, οι Κόλιες προσπαθούν να αρπάξουν τα κουλάκα ή ότι άλλο έχουν συγκεντρώσει από τα κόλιντα οι μικροί κολιντάρηδες φονάζοντας «κόλια-κόλια» με τρομακτικό ηχόχρωμα φωνής. Όταν το πρωί χτυπήσουν οι καμπάνες, οι Κόλιες ή Κόλιηδες εξαφανίζονται και τότε ηρεμούν οι τολμηροί κολιντάρηδες και ξεκινούν τα κάλαντα εκείνοι που δεν αποτόλμησαν να βγουν στο δρόμο από τα μαύρα μεσάνυχτα !
Η κυρία Βίτα όμως με τον κύριο Σωτήρη, οι γλυκύτατοι γονείς μου, λίγο πριν τα Χριστούγεννα κάθε χρόνο δεν παραλείπουν να τελέσουν και την πατροπαράδοτη γουρουνοχαρά. Εκτός όλων των άλλων, νοστιμότατος μεζές που προκύπτει από αυτό είναι και οι «πισιρούδες» δηλαδή οι τσιγαρίδες στη Βλάχικη. Δείτε τις φωτογραφίες που δημοσίευσαν:
Πέτρος Σμιξιώτης
Δείτε και ένα άρθρο για τα βλάχικα χριστουγεννιάτικα κάλαντα σε διάφορες περιοχές της χώρας και η λαογραφική και ελληνογλωσσική σημασία τους
Όλοι οι Ελληνόβλαχοι, καθώς και οι μαθητές Δημοτικού Σχολείου της Βέροιας, γράφουν τα κάλαντα στην ελληνική γλώσσα, πλην του Συλλόγου Βλάχων Βέροιας που γράφει και αναρτά στον ιστότοπό του τα ίδια ακριβώς κάλαντα της πόλης με… ένα παράξενο «ξένο» αλφάβητο !!!
Χρονιάρες μέρες. Πάντα τέτοιες μέρες «άκουγα» τις παιδικές φωνές με τα βλάχικα κάλαντα στο χωριό μου, την Παλαιομάνινα Αιτωλοακαρνανίας. «Κολίντι, μιλίντι». Δεν ξέραμε τη σημασία των δύο αυτών λέξεων. Ξέραμε όμως τη σημασία όλων των επόμενων. Και γι΄ αυτό, σαν από αυθόρμητη «σκηνοθεσία» μπαίναμε στην ελεύθερη αυλή (δεν ήταν τότε σιδερόφραχτες, ούτε είχαν διπλαμπαρωμένες πόρτες) και πηγαίναμε κατ΄ ευθείαν στη γιαγιά που φούρνιζε τα κουλούρια, τις άλλες γυναίκες που σιγύριζαν την αυλή και το σπίτι, ξεσκόνιζαν τις πάντες στους τοίχους, καθάριζαν το τζάκι, έκοβαν ξύλα, ενώ οι άνδρες με τα κοφτερά μαχαίρια στη μέση και το στριφτό τσιγάρο στο αυτί, ήταν έτοιμοι για τη μεγάλη γουρνοχαρά.
Χρονιάρες μέρες, είπαμε. Που ξυπνάνε γλυκειές θύμησες, στιγμές ανθρώπινης ζεστασιάς, εικόνες από αλλοτινές εποχές, έθιμα που δεν πεθαίνουν ποτέ, διότι έχουν βαθιά καταχωμένες τις ελληνικές ρίζες σε γόνιμο έδαφος, και που συνταιριάζουν με τη μοναδική στον κόσμο ελληνική γλώσσα, η οποία, μαζί με τον ελληνοβλάχικο λόγο, δεν πεθαίνουν ποτέ, διότι έχουν ένα τεράστιο στέρεο αρχαιοελληνικό υπόβαθρο. Κι ας κόπτονται μερικοί ότι θέλουν να τον «διασώσουν»… κακοποιώντας τον και γράφοντάς τον με … ξένο, «ρουμανοκατσουλιέρικο», αλφάβητο!
Χρονιάρες μέρες, λοιπόν. Και αποφάσισα να μοιρασθώ τη χαρά και την ανθρώπινη ζεστασιά των ημερών αυτών με μια μικρή προσφορά, ένα μικρό αφιέρωμα στα βλάχικα κάλαντα και τη μεγάλη σημασία τους με υλικό από το αρχείο μου και από το Διαδίκτυο. Εννοείται ότι το αφιέρωμα αυτό θα είναι ανοικτό για όλους τους φίλους που επιθυμούν να αναρτήσουν τα βλάχικα χριστουγεννιάτικα κάλαντα της περιοχής τους.
Όπως επισημαίνει η διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών κυρία Αικατερίνη Πολυμέρους-Καμηλάκη σε μελέτη της υπό τον τον τίτλο «Τα Χριστούγεννα στον ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό», τα κάλαντα είναι τραγούδια που λέγονται από ομάδες παιδιών ή ενηλίκων στους δρόμους ή τα σπίτια με φιλοδώρημα. Πήραν το όνομά τους από τη γιορτή των Καλενδών του ρωμαϊκού ημερολογίου. Την παραμονή των Χριστουγέννων παιδιά ή άντρες γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι κι έλεγαν τα κάλαντα.
Οι νοικοκυρές τους «φιλεύουν» μήλα, σύκα, καρύδια, κάστανα, κουλουράκια (κολιαντίνες), αβγά, χρήματα κ.ά.
~ Τα βλάχικα χριστουγεννιάτικα κάλαντα στην Παλαιομάνινα
Θα μου επιτρέψετε να αρχίσω από τα βλάχικα κάλαντα της Παλαιομάνινας, τα οποία περίμεναν με μεγάλη χαρά και ανυπομονησία όλα τα παιδιά του χωριού για τα φιλοδωρήματα σε γλυκά και κουλούρια και σε χρήματα, συνήθως χαρτονομίσματα της μιας δραχμής, αφού τότε δεν κυκλοφορούσαν επίσημα κέρματα (υπήρχαν μόνο παλιά κέρματα που τα χρησιμοποιούσαμε για το τυχερό παιχνίδι «σταυροκόνι»!)
Τα βλάχικα κάλαντα της Παλαιομάνινας είναι απλώς μια παραλλαγή των «Κόλιντα Μπάμπω ή Βάβω» (κάλαντα της γιαγιάς), που είναι γνωστά σε πάρα πολλές περιοχές της Ελλάδας από τη Θεσσαλία, την Ήπειρο έως τον Έβρο. Την ονομασία τους την πήραν, όπως προαναφέρθηκε, από τη λατινική λέξηcalenda, που διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα «καλώ». Το έθιμο υπήρχε στην Ελλάδα πριν από τη Ρώμη. Τα παιδιά κρατούσαν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί (είναι η δωρική λέξη ειρεσιώνη= έριο = μαλλί), γύριζαν και τραγουδούσαν και τους έδιναν δώρα. Στη συνέχεια το έθιμο καθιερώθηκε και στη Ρώμη.
Τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα που λέγαμε και λέμε στο χωριό μας είναι τα εξής:
Κολίντι, μελίντι,
ντένι, μάϊε, κουλάκου,
κου σου τάλιου αράπου*,
αράπου ντι λα ούσιε,
κου κύπουρου ντι γκούσιε.
Μετάφραση
Κόλιντα, μέλιντα,
δωσ΄ μου, γιαγιά, κουλούρι,
γιατί θα σφάξω τον αράπη,
τον αράπη στην πόρτα (του σπιτιού)
με το κουδούνι στο λαιμό.
Όπως θα διαπιστώσετε, σε όλα σχεδόν τα βλάχικα κάλαντα (και, φυσικά, της Παλαιομάνινας) κυριαρχούν πρόσωπα, όπως η γιαγιά ή ο παππούς, ξωτικά, το κουλούρι και η … απειλή στην περίπτωση που δεν θα «πέσει» το φιλοδώρημα ή τα «κόλιαντα», όπως το λένε και στη Βόρειο Ήπειρο.
Τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα στην Παλαιομάνινα ξεχωρίζουν από όλα τα άλλα κυρίως από μια λέξη που υπάρχει σε αυτά (δεν την έχω εντοπίσει έως τώρα σε άλλα κάλαντα). Πρόκειται, όπως διαπιστώσατε, για τη λέξη «αράπου» (στον ελληνοβλάχικο λόγο) = αράπης, η οποία με είχε προβληματίσει από μικρό παιδί για δύο λόγους:
Πρώτον, δεν υπήρξε ποτέ άνθρωπος Αράπης (μελαμψός κλπ) στο χωριό μας.
Δεύτερον, δεν είχα παρατηρήσει ποτέ ότι στην πόρτα των σπιτιών όλης της Παλαιομάνινας στεκόταν κάποιο μαύρο ζώο (σκυλί, για παράδειγμα) ως φύλακας με κουδούνι στο λαιμό.
Δύο ήταν οι κυριότερες εκδοχές που επικρατούσαν για την ερμηνεία του «Αράπου». Η πρώτη αναφερόταν σε μαύρο σκύλο ως φύλακα, ο οποίος υπάρχει στην ελληνική λογοτεχνία (διήγημα) και η άλλη στο «θύμα» των ημερών, το γουρούνι.
Αλλά, ήταν τόσο ασθενείς και οι δύο αυτές εκδοχές ώστε με το ζόρι γίνονταν δεκτές. Ώσπου ανέτρεξα στη Λαογραφία, όπου βρήκα και την απάντηση. Στη Λαογραφία, λοιπόν, «αράπης» είναι ένα φανταστικό ον, δαιμόνιο ή στοιχειό, που εμφανίζεται με διάφορες μορφές:
– Εμφανίζεται ως φύλακας σπιτιών πλουτίζοντας τον οικοδεσπότη και τρώγοντας από την άλλη τους άπληστους.
– Εμφανίζεται ως μελαμψός φύλακας κρυμμένων θησαυρών.
– Εμφανίζεται ως ρωμαλέος αντίπαλος ήρωα τον οποίο υπηρετεί αφού νικηθεί από αυτόν
– Συχνά αναφέρεται ως φόβητρο για τα μικρά παιδιά: «φάε το φαί σου γιατί θα φωνάξω τον αράπη» κλπ.
Όλες αυτές οι παραπάνω ερμηνείες δικαιολογούν την αναφορά του «αράπη» στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα στην Παλαιομάνινα, αφού συνδυάζει όλες τις «μορφές» του. Είναι φύλακας σπιτιών, είναι μελαμψός φύλακας θησαυρών, είναι φόβητρο για τα παιδιά, τα οποία, υποσυνείδητα, στα κάλαντα θέλουν να τον «σφάξουν» αν δεν δώσει η γιαγιά κάτι από το «θησαυρό».
Επίσης, σε όλα τα βλάχικα χριστουγεννιάτικα κάλαντα, όπως θα δούμε στα αντίστοιχα κεφάλαια, κυριαρχούν ελληνικές λέξεις. Συγκεκριμένα:
– «Κόλιντι» = κάλαντα (ρήμα καλώ)
– «Μέλιντι» = μελωδία
– «Ντένι» – δος (προστακτική του ρήματος δίδω =δίνω)
– «Μαϊα» = γιαγιά. Έτσι αποκαλούσε ο Τηλέμαχος, ο γιός του Οδυσσέα, την Ευρύκλεια! («άγε δη μοι έρθξον ενί μεγάροισι γυναίκας» = Έλα, γιαγιά, κράτησε τις γυναίκες μέσα στα ανάκτορα. Οδύσσεια Τ 16).
– «Κουλάκου» = κουλούρι. Παράγεται από την ελληνική λέξη «κόλλιξ» ή «κολλίκιον».
– «Αράπου» = Αράπης
– «Ούσια»= θύρα, πόρτα, είσοδος Από το ομηρικό ρήμα «είσειμι» εισέρχομαι, από το οποίο παράγεται και η ομηρική λέξη «είσω» και η ελληνοβλάχικη «έσου» = έσω, μέσα, εντός!
– «Κύπουρου» = κύπρια
– «Γκούσιε»= λαιμός. Ο Κων. Νικολαϊδης ότι στη νεοελληνική γλώσσα είναι «γούσια»!
~ Τα βλάχικα χριστουγεννιάτικα κάλαντα στη Βέροια
Στις 28 Δεκεμβρίου του 2007, στο πλαίσιο της γιορτής που οργάνωσε ο Δήμος Βέροιας στην πλατεία Δημαρχείου, ο Σύλλογος Βλάχων Βέροιας παρουσίασε χριστουγεννιάτικα κάλαντα και ένα έθιμο πρωτοχρονιάτικο.
Όπως επισημαίνεται στον ιστότοπο του Συλλόγου, «σκοπός αυτής της παρουσίασης ήταν οι μεγαλύτεροι να φέρουν στη θύμησή τους ευχάριστες στιγμές και βιώματα ενός κόσμου ζωντανού ως πρόσφατα που όμως φαντάζει τόσο μακρινός, και οι νεώτεροι να γνωρίσουν δρώμενα, που έχουν σχεδόν χαθεί στον ισοπεδωτικό πολιτισμό μας».
«Με πόση χαρά, την παραμονή των Χριστουγέννων, τη νύχτα, τα μικρά παιδιά , κρατώντας ψηλά το αστέρι που με κόπο μέρες ετοίμαζαν, έφεραν το μήνυμα της γέννησης στα συγγενικά σπίτια!», συνεχίζει.
«Οι βλάχικες γειτονιές της Βέροιας φεγγοβολούσαν από τα περίτεχνα αστέρια (Steua) και τα χειροποίητα με πολύ κόπο φαναράκια και αντηχούσαν από τις παιδικές φωνές», επισημαίνει.
Στη συνέχεια αναφέρει ότι με τον ίδιο τρόπο μια ομάδα βλαχόπουλα του Συλλόγου έψαλαν στη βλάχικη γλώσσα τα γνωστά σε όλους τους Βλάχους κάλαντα.
Τα κάλαντα αυτά ο Σύλλογος Βλάχων Βέροιας τα παραθέτει με ξένο αλφάβητο ως εξής:
Colinda, melinda,
danji maie, culaclu
ca s’afla Christolu
tu pahnia a boilor
di frica Uvreilor…
Είναι, πάντως, μελαγχολική η διαπίστωση ότι, για τα κάλαντα αυτά, πέρα από το ξένο αλφάβητο με το οποίο παρουσιάζονται, ο Σύλλογος Βλάχων Βεροίας αποφεύγει να παραθέσει και την αντίστοιχη μετάφραση στα … ελληνικά, όπως γίνεται σε όλα τα άλλα βλάχικα!
Η διαπίστωση αυτή γίνεται ακόμα πιο μελαγχολική και οργίλη, όταν διαπιστώνεται ότι όλες σχεδόν οι λέξεις που αναγράφονται πιο πάνω με ξένο αλφάβητο είναι αρχαιοελληνικές και νεοελληνικές: Σημειώστε:
– Colinda = κάλαντα
– melinda = μελωδία, μελωδικά
– danji = ελληνικό ρήμα «δίνω»
– maie = γιαγιά, ομηρική λέξη
– culaclu = αρχαοελλληνική λέξη «κόλλιξ» ή «κολλίκιον»
– Christolu =Χριστός
– pahnia = παχνί από τη λέξη «φάτνη» με την εναλλαγή των συμφώνων φ και τα σε π, όπως επισημαίνει ο Κων. Νικολαϊδης.
– a boilor = αρχαιοελληνική λέξη «βόος=βους» =βόδι
– frica = φρίκη. Ομηρική «Οίη δε Ζεφύροιο εχεύσατο πόντο έπι φριξ= Ο Ζέφυρος όταν σηκώνεται και απλώνεται η φρίκη στο πέλαος» (Ιλιάς Η 63).
– Uvreilor= Εβραίος, Οβριός.
Δηλαδή, στις δέκα λέξεις του κειμένου, οι … εννιά είναι αρχαιοελληνικές και νεοελληνικές! Κι όμως, επιμένει ο Σύλλογος Βλάχων Βέροιας να λέει ότι έτσι «διασώζει» τη βλάχικη «γλώσσα», δηλαδή, διδάσκοντας αλλότριο… αλφάβητο. Αυτό κι αν είναι μέγιστη πρόκληση!
Μέγιστο «μάθημα» στο Σύλλογο Βλάχων Βεροίας από τους μαθητές της πόλης!
Είναι προκλητική η διαπίστωση ότι για τα ίδια ακριβώς βλάχικα χριστουγεννιάτικα κάλαντα οι μαθητές της Γ΄ και της Δ΄ Τάξης του 5ου Δημοτικού Σχολείου της Βέροιας δίνουν ένα μέγιστο «μάθημα» στο Σύλλογο Βλάχων της πόλης, αφού τα παρουσιάζουν στα ελληνικά!
Την πληροφορία αυτή εντοπίσαμε στον ιστότοπο των μαθητών αυτών, όπου, όπως σημειώνουν, «οι μαθητές θα βρίσκουν τη βοήθεια που χρειάζονται και θα ενημερώνονται για θέματα που τους ενδιαφέρουν».
Στον ιστότοπο, λοιπόν, αυτό, στις 23 Δεκεμβρίου του 2011 παρουσιάζεται το θέμα «Χριστουγεννιάτικα έθιμα- κάλαντα – Τα παιδιά ρωτούν τους μεγαλύτερους και μαθαίνουν τα έθιμα της περιοχής μας».
Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα έθιμα αυτά αναλυτικά, όπως το «Χριστόξυλο», το Χριστουγεννιάτικο Δέντρο και τα κάλαντα.
«Όταν λέγανε τα παιδιά κάλαντα κρατούσαν και ένα καλαθάκι. Δεν μάζευα τότε χρήματα αλλά τους έδιναν μανταρίνια, καρύδια, χουρμάδες και ξυλοκέρατα. Από το γουρουνάκι που σφάζανε από το κρέας του έφτιαχναν τσιγαρίδες και λίγδα για το μαγείρεμα και για πίτες», λέει ένας μαθητής μεταφέροντας τη σχετική διήγηση της μητέρας του..
Ο ιστότοπος αναφέρεται και στα «Κόλιαντα» επισημαίνοντας τα ακόλουθα:
«Την παραμονή των Χριστουγέννων τα αγόρια έβγαιναν στους δρόμους να πουν τα κόλιαντα. Οι νοικοκυρές έδιναν στα αγόρια ένα ξυλάκι και τα οδηγούσαν στις σόμπες τους. Εκεί άνοιγαν τη σόμπα, κουνούσαν το ξυλάκι μέσα στη φωτιά και τραγουδούσαν τα Κόλιαντα μέλιαντα. Έτσι θα έμπαιναν όλα τα καλά μέσα στο σπίτι».
Από τον ιστότοπο αυτό των μαθητών παραθέτουμε μερικά χαρακτηριστικά βλάχικα χριστουγεννιάτικα κάλαντα, έτσι όπως τα παρουσίασαν μαθητές του 5ου Δημοτικού Σχολείου Βέροιας. Κι αρχίζουμε από το αντίστοιχο που ο Σύλλογος Βλάχων Βεροίας το … μετέφερε από τα ελληνικά στο … ξένο αλφάβητο:
ΚΑΛΑΝΤΑ
Κόλιντα μέλιντσα ντε μάε
κουλάκλου κ σαφλέ Χριστόλου
του πουχνία αμπόιλορ ντι
φρίκα αουβρέιλορ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Κάλαντα μέλιντα
δώσε μου γιαγιά ψωμάκι
γιατί γεννήθηκε ο Χριστός
στο παχνί των βοδιών
απ’ το φόβο των Εβραίων.
ΚΑΛΑΝΤΑ
Κόλιντα Μέλιντα
Ντάνι, μάιε κουλάκλου .
Σ’ τσια μπανεατζαα πάππλου
κα σ’ αφλά Χριστόλου
Του παχνιά άλου μποιλόρου
Ντι φρίκα άλου βρέιλόρου.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Κόλιντα Μέλιντα
Δώσ’ μου γιαγιά την κουλούρα (χριστόψωμο)
Να σου ζήσει ο παππούς
γιατί βρέθηκε (γεννήθηκε ο Χριστός)
Στο παχνί των αγελάδων
για το φόβο των Εβραίων.
ΒΛΑΧΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ
Κόλιντι μέλιντι ντε νι κουλάκλου
τέτα κα βα τα ταλιού κουκότλου
βα σ’ λουμπάγκου του τρέι τάψι βα
σ λου μάκου λα στα μαρίε στ’ μάρμνε.
Μετάφραση
Κόλιντι, μέλιντι,
δώσε την κουλούρα, θεία,
γιατί θα σου σφάξω τον κόκορα.
Θα τον βάλω σε τρία ταψιά
και θα τον φάω της Παναγιάς.
ΚΑΛΑΝΤΑ
Κόλιντι μέλιντι
ντέ νι κουλάκλου τέτω
κα βα τσ τάλιου κουκότλου
βα σ λου μπάγκου του τρέι ταψίι
βα σ λου μάκου λα Στα-Μαρίε
Μετάφραση:
Κόλιντι μέλιντι
δώσε την κουλούρα θεία
γιατί θα σου σφάξω τον κόκορα
θα τον βάλω σε τρία ταψιά
και θα τον φάω της Παναγιάς.
ΚΑΛΑΝΤΑ
Κόλιντι(τσι) Μέλιντι(τσι) – [Κόλιντα μέλιντα]
Ντεν μάι κουλάκλου – [Δώσε γιαγιά την κουλούρα]
Σι μπανέτζι πάππλου – [Να ζήσει ο παππούς]
Κά σ’ αφλέ Χριστόλου – [Γιατί γεννήθηκε ο Χριστός]
Του παχνί αλ μπόιλαρ – [Στο παχνί των βοδιών]
Ντι φρίκα αλ Οβρέιλορ – [Από τον φόβο των Εβραίων]
~ Βλάχικα χριστουγεννιάτικα κάλαντα στο Ηλιοχώρι (Ντομπρίνοβο) – Ζαγορίου
Από τον ιστότοπο Ηλιοχωρίου (Ντομπρίνοβου) Ζαγορίου παραθέτω ένα απόσπασμα από κείμενο που αναρτήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 2010 υπό τον τίτλο «Τα βλάχικα κάλαντα των Χριστουγέννων»:
«Όπως σε όλα τα μέρη της Ελλάδας έτσι και στο χωριό μας, σαν σήμερα, τα παιδιά του χωριού από πολύ πρωί έφερναν γύρω από σπίτι σε σπίτι για να πούνε τα κάλαντα. Αυτό ήταν ένα πατροπαράδοτο έθιμο το οποίο διατηρείται μέχρι σήμερα. Στο χωριό μας βέβαια δεν υπάρχουν πλέον μικρά παιδιά και δεν θα ακουσθούν σήμερα οι χαρούμενες παιδικές φωνές. Θα τα ακούσουμε εμείς που ζούμε στις πόλεις ή σε χωριά που υπάρχουν ακόμη μικρά παιδιά.
Την παραμονή λοιπόν των Χριστουγέννων, οι γυναίκες σε κάθε σπίτι έφτιαχναν ψωμιά και κουλουράκια τα οποία τα μοιράζανε στα παιδιά που λέγανε τα κάλαντα.
Τα κάλαντα όμως δεν είναι ίδια σε όλα τα μέρη της Ελλάδος. Κάθε περιοχή έχει τους δικούς της στίχους αλλά και τη δική της ντοπιολαλιά.
Στο χωριό μας, το οποίο ήταν βλαχόφωνο, τα κάλαντα τα λέγανε στη βλάχικη διάλεκτο. Εγώ προσωπικά, παρότι κατάγομαι από το Ηλιοχώρι, δεν έμαθα ποτέ τα βλάχικα και δεν γνωρίζω τα βλάχικα χριστουγεννιάτικα κάλαντα. Χάρηκα όμως ιδιαίτερα όταν τα βρήκα στο You Tube και μάλιστα με μετάφραση.
Επειδή λοιπόν τα κάλαντα αυτά αποτελούν μέρος της παράδοσής μας, καλό θα είναι να τα ακούσουμε σήμερα που είναι παραμονή Χριστουγέννων».
Ακολουθούν τα τα βλάχικα χριστουγεννιάτικα κάλαντα στο Ηλιοχώρι που έχουν ως εξής
(στα ελληνικά, βεβαίως, βεβαίως):
Κόλιντι μέλιντι
ντέ νι κουλάκλου τέτω
κα βα τσ τάλιου κουκότλου
βα σ λου μπάγκου του τρέι ταψίι
βα σ λου μάκου λα Στα-Μαρίε
Μετάφραση:
Κόλιντι μέλιντι
δώσε την κουλούρα θεία
γιατί θα σου σφάξω τον κόκορα
θα τον βάλω σε τρία ταψιά
και θα τον φάω της Παναγιάς.
~ Αρβανιτο-Βλάχικα κάλαντα Χριστουγέννων
Επίσης, στο Διαδίκτυο εντόπισα και τα ακόλουθα αρβανιτοβλάχικα χριστουγεννιάτικα κάλαντα,
τα οποία είναι ακριβώς ίδια με τα περισσότερα που παραθέσαμε πιο πάνω:
Κόλιντι μέλιντι
ντέ νι κουλάκλου τέτω
κα βα τσ τάλιου κουκότλου
βα σ λου μπάγκου του τρέι ταψίι
βα σ λου μάκου λα Στα-Μαρίε
Μετάφραση
Κόλιντι μέλιντι
δώσε την κουλούρα θεία
γιατί θα σου σφάξω τον κόκορα
θα τον βάλω σε τρία ταψιά
και θα τον φάω της Παναγιάς.
~ Βλάχικα κάλαντα Αργυροκάστρου Βορείου Ηπείρου
Το αφιέρωμα αυτό συμπληρώνεται με βλάχικα χριστουγεννιάτικα κάλαντα που λέγονται Αργυρόκαστρο Βορείου Ηπείρου και που εντόπισα πάλι στο Διαδίκτυο:
Κόλιντι, μέλιντι,
ντένι, μάϊε, κουλάκου,
κου σου τάλιου κοκότου,
κοκότου σι γκιλίνα,
βιάστα λα Μαρίνα,
Μαρίνα α τσα Πάνου,
αγκουντούσιου
κου πουλιάνου
Μετάφραση
Κόλιντα, μέλιντα,
δώς΄ μου, γιαγιά, το κουλούρι,
γιατί θα σου σφάξω τον κόκορα,
τον κόκορα και την κότα,
τη νύφη τη Μαρίνα,
τη Μαρίνα (σύζυγο) του Πάνου (Παναγιώταινα)
που χτυπήθηκαν με το παλούκι.
Καλές γιορτές!!!
Βλάχικα Κάλαντα – Κόλιντα:
*Ο κ. Δημήτρης Στεργίου είναι δημοσιογράφος – συγγραφέας από την Παλαιομάνινα Αιτωλοακαρνανίας. Διετέλεσε διευθυντής του «Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής», διευθυντής Σύνταξης του «Οικονομικού Ταχυδρόμου» και της «Απογευματινής» και αρθρογράφος στις εφημερίδες «Νέα» και «Βήμα» επί πολλά χρόνια.
