Μία ξεχωριστή βιβλιοπαρουσίαση – (Μιας αθόρυβης σκαπανέα της καναγκιουρίσιας Καστοριανής Λαογραφίας)

Καταγράφουμε την ιστορία σήμερα για να μην μας διαγράψει αύριο.

   Στις 10 Αυγούστου στην αυλή του  αρχοντικού ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ-ΠΗΧΙΩΝ όπου στεγάζεται το ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ έλαβε χώρα μια ξεχωριστή βιβλιοπαρουσίαση που είχε όχι μόνο άρωμα, αλλά και ψυχή του Καστοριανού Πολιτισμού, της Λαογραφίας και της τοπικής Ντοπιολαλιάς. Ήταν μία ιδέα της συγγραφέα ΜΑΡΟΥΛΑΣ, η οποία με την σύμπραξη και της συμπαράσταση συνεργατών της και φορέων της πόλης άφησε ένα ξεχωριστό αποτύπωμα το οποίο περιείχε γεγονότα, μυθοπλασία, γέλιο, καναγκιουροσύνη, θυμοσοφία, νοσταλγία και πολλά άλλα συναισθήματα που μπορούν να αφυπνίσουν τόσο το τραγούδι και η μουσική( με τις υπέροχες φωνές της Υβόννης και Ρόης Δόικου)  όσο και τοκαναγκιουρίσιο θεατρικό σκετς(της Θωμαής Λιώγανου και Κατερίνας Χρυσοχοΐδου)που συνόδευαν την εκδήλωση.

Επειδή ο χρόνος των ομιλητών ήταν περιορισμένος και δεν ήταν δυνατόν να διαλαλήσω προφορικά όσα ήθελα, περιορίστηκα στα απαραίτητα και έτσι επανέρχομαι ξανά μέσω του γραπτού λόγου, να καταγράψω κυρίως για ιστορικούς λόγους, όσα θα έλεγα προφορικά στην εκδήλωση, εάν υπήρχε περισσότερος χρόνος και δεν θα γινόμασταν για το κοινό κουραστικοί. 

Το κείμενο λοιπόν έχει ως εξής: 

  << Κατ’ αρχήν θα ήθελα να ευχαριστήσω τη Μαρούλα Γκαμπέση-Βέργου, μιας αθόρυβης και ακούραστης ερευνήτριας του πολιτισμού και της λαογραφίας του τόπου μας, για την τιμή που μου κάνει να με συμπεριλάβει στους ομιλητές της πολιτισμικής αυτής εκδήλωσης και συγκεκριμένα στην βιβλιοπαρουσίαση με θέμα ΄΄ ΣΤΑ ΣΥΡΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΡΟΥΛΑΣ΄΄ που γίνεται στην αυλή ενός ιστορικού διατηρητέου , που στεγάζεται το Μ.Μ.Α., γνώριμο χώρο  σε μένα, όχι μόνο από τα παιδικά μου  χρόνια, αλλά και πρόσφατα, αφού πριν μερικά χρόνια, ως μέλος του Δ.Σ.( υπό την προεδρία του κ. Χρυσόστομου Παπασταύρου) του συλλόγου ΄΄Φίλοι Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα΄΄, είχα την τιμή να τον επισκέπτομαι με τους φοιτητές μου, προκειμένου να ενημερωθούν γύρω από τα θέματα της τοπικής μας Ιστορίας, του ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑτον ρόλο των βορείων γειτόνων μας κ.λπ.

Είναι ένας ιστορικός χώρος και μια ιστορική γειτονιά αφού εδώ περπάτησαν και έζησαν οι Αδελφοί Εμμανουήλ συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου, ο ευεργέτης Χριστόδουλος Ζάχος, ο Αναστάσιος Πηχιών, ο Μανωλάκης και πολλές άλλες σημαντικές προσωπικότητες του τόπου μας.  

Επειδή η παρέμβασή μου σήμερα μπορεί να αφορά την δραστηριότηταενός συγκεκριμένου γουναρά, του Κωστάκη Πουλιόπουλου, ο οποίος όμως αντιπροσωπεύει κάποιες γενιές παλαιών γουναράδων που έζησαν και δραστηριοποιήθηκαν από τις αρχές του 19^ου μέχρι και τα τέλη του 20^ου αιώνα, θα ήθελα γενικά να διατυπώσω μερικές σκέψεις και απόψεις για την προσφορά των γουναράδων και της συντεχνίας στον πολιτισμό και την οικονομική ανάπτυξη της Καστοριάς και όχι μόνο.

Η βιοτεχνία, η επεξεργασία και η εμπορία της γούνας,  δεν είναι απλά μια οικονομική δραστηριότητα, εμπεριέχει μέσα της πολιτισμό (βλ. αρχοντικά – διατηρητέα), πατριωτισμό ( συνεισφορά των γουναράδων στους απελευθερωτικούς αγώνες), λαογραφία( τραγούδια και εκδηλώσεις) θρησκευτικό συναίσθημα ( βυζαντινές και μεταβυζαντινές  εκκλησίες), φιλανθρωπία-ευεργεσία (π.χ. Μανωλάκης, Ζάχος, Παπαγεωργίου), επιστημοσύνη που ξεκινά από την εποχή του Θωμά Μανδακάση μετά του Σπύρου Κυρόπουλου και φθάνει μέχρι την Μαρία Σπυροπούλου και πολλά άλλα στοιχεία πολυπολιτισμικών χαρακτηριστικών όπως η Κοινωνική Ευθύνη, (Σύλλογος Ομόνοια Ν.Υ.), τα οποία εάν αναδειχθούν με τον κατάλληλο στρατηγικό σχεδιασμό,μπορεί να αποτελέσουν ένα τεράστιο τοπικό και εθνικό πολιτισμικόκεφάλαιο, με διαχρονική επιρροή στον τουρισμό στο εμπόριο και σε άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες,, που μπορούν να αναζωογονήσουν την περιοχή μας.   

Επειδή το αφιέρωμα της συγγραφέα κινείται μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας θα πρέπει να πω ότι βάσει μιας διασωθείσας ιδιόχειρης καλλιγραφημένης επιστολής με πνεύματα και περισπωμένες, του γουνοποιού Κωστάκη Πουλιόπουλου προς τον εκτελωνιστή Ναούμ Χρ, Τσιστήνα στις 27 Μαρτίου 1907 που διέσωσε ο Χριστόδουλος Εμμανουηλίδης, της οποίας θα παραθέσω ένα απόσπασμα, δείχνει το μορφωτικό επίπεδο μιας κατηγορίας γουνοποιών, που είχαν την δυνατότητα να μορφωθούν σε μια δύσκολη περίοδο αναταραχών και επαναστάσεων στην οθωμανοκρατούμενη Νοτιοανατολική Ευρώπη.

Μεταξύ άλλων αναφέρει η επιστολή:

<< Ευχαρίστως κατέχω δύο επιστολάς σας 8 και 12 τρέχοντος – τα δύο κιβώτια με λινό μέταξα παρέλαβον αφού παρέμειναν εις Σόροβιτσ 15ολοκλήρους ημέρας….. Τα προ δύο μηνών εις τον Χρ. Δ. Μαντζούραν σταλλέντα …. εις δύο πακέτα ακόμη δεν έφθασαν ούτε επιστολή σας ελήφθη παρ’ αυτού…. >>

Ιστορικής δε καταγραφής ένεκεν, αναφέρω τρία ονόματα που αναφέρονται μέσα στην επιστολή ήτοι, του εκτελωνιστή μάλλον κ. Χαστά και δύο άλλων συμπολιτών μας Θ. Σκούταρη και Χριστοδ. Μαντζούρα με διεύθυνση 18 Cornelia Street New York. 

Όλα αυτά είναι ένα μικρό μόνο δείγμα των διεθνών δραστηριοτήτων των γουναράδων πριν 100 και  πλέον χρόνια.

Επειδή δε οι αφηγήσεις της συγγραφέα βασίζονται σε αληθινά γεγονότα διανθισμένα και εμπλουτισμένα με μυθοπλασία, θα πρέπει να σας αποκαλύψω ότι όταν ερευνούσα την ιστορία της εξέλιξης και της γέννησης, δηλαδή το ξεκίνημα της επεξεργασίας της γούνας, δεν φανταζόμουν ποτέ ότι, η επεξεργασία των γουναρικών θα μπορούσε να είχε ξεκινήσει από τον Λιμναίο οικισμό, στον οποίο αναφέρεταιμυθοπλαστικά η συγγραφέας στο βιβλίο της.  Πρόσφατα από μια έρευνα που έγινε στα οθωμανικά αρχεία όπως μας ενημέρωσε ο συμπολίτης μας Μάκης ΠΑΠΑΘΩΜΑΣ καθηγητής σε πανεπιστήμιο της Αμερικής, στην Καστοριά γύρω στα 1400 είχαν καταγραφεί 65 γουνοποιητικές και 65 μεταξουργικές επιχειρήσεις γεγονός που αποδεικνύει ότι η επεξεργασία της γούνας υπήρχε ήδη επί βυζαντινής περιόδου.

Επειδή όμως η γούνα ως οικολογικό προϊόν αλλοιώνεται και αφομοιώνεται από τη φύση, δεν υπάρχουν ευρήματα όπως συμβαίνει με τα μέταλλά τα μάρμαρα ή τα οστά κ.λπ., έτσι οτιδήποτε στοιχεία υπάρχουν από αφηγήσεις εικόνες ή καταγραφές, δηλαδή έμμεσες πηγές,είναι από τις λεγόμενες εταιροαναφορές.

Έτσι λοιπόν στον λιμναίο οικισμό όπου αναφέρεται η συγγραφέας τα γούνινα σκεπάσματα, ενδύματα κ.λπ. για να χρησιμοποιηθούν επιδέχονταν κάποια βασική επεξεργασία απολίπανσης, στεγνώματος κ.λπ., δηλαδή μία υποτυπώδη επεξεργασία, ώστε να γίνουν κατάλληλα για χρήση.  

Μετά από την πρωτόγονη αυτή επεξεργασία στα ποτάμια και τις λίμνες εξελίχθηκε η δέψη στους λεγόμενους Νταμπαχανάδες ή Βυρσοδεψεία,για να φθάσουμε στην ευρηματική επεξεργασία των κομματιαστών,δηλαδή αξιοποίηση των αποκομμάτων και απορριμμάτων γούνας, ως πρωτοπόροι της ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ.

Φυσικά δεν συνδέω την επεξεργασία της γούνας προς το παρόν με τον λιμναίο οικισμό, όμως τίποτε δεν αποκλείεται νέες ανακαλύψεις να μας διαφωτίσουν αυτήν μας την υπόνοια.   

Η συγγραφέας μας στην 2^η ενότητα  στο  κεφάλαιο 6 με τίτλο ΄΄ Το τεφτέρι του κυρ Κωστάκη. ( Μυθοπλασία και γεγονότα)΄΄ αναφέρει μεταξύ άλλων στην μυθοπλασία της :  Ότι ο γουναράς Κωστάκης μαζί με πρόσωπο της οικογένειας Δήμου έφθασαν στο Πλίμουθ της Αγγλίας για να ταξιδέψουν με το υπερωκεάνιο Τιτανικός για την Αμερική. Από μια << ατυχία>> της πτώσης των μετοχών στο χρηματιστήριο του Λονδίνου ματαίωσαν το ταξίδι.

Στα χρόνια του Μακεδονικού αγώνα έβαζε μέσα στις μπάλες του χορδά ρουχισμό για τα ορφανά και παπούτσια για τους αγωνιστές του Μακεδονικού Αγώνα. 

Ζώντας έξω από τα όρια του Οθωμανικού κράτους, πληροφορούνταν τα γεγονότα που αφορούσαν στην πατρίδα, από την εφημερίδα << Ακρόπολις>>, που έφθανε ως εκεί στο ομιχλώδες Λονδίνο. 

Έτσι με τον τρόπο του κυρ. Κωστάκης, συνέχιζε την παράδοση του πατέρα του Θωμά, ο οποίος ήταν γαμπρός από αδελφή του Χριστόδουλου Ζάχου και όντας συνέταιροι όπως μας αναφέρει στα απομνημονεύματά του ο δάσκαλος Χρυσός Καραγκούνης, έστειλαν το 1867, 3000 μετζίκια για τον αγώνα της επαναστατημένης Κρήτης. Hσύζυγός του δε Αναστασία Πουλιοπούλου – Μπατρίνου, μαζί με άλλες γυναίκες όπως οι Ελένη Παπακώστα, Χαρίκλεια Μπατρίνου, Αικατερίνη Χαρισιάδου, Μαλαματή Αλεξιάδου,  Ανδρομάχη Αϊβάζη, Ελένη Παπάζογλου κ.λπ., όλες γειτόνισσες του Αναστάσιου  Πηχιών,πρωτοστάτησαν ως ιδρυτικά μέλη της Φιλοπτώχου, συνδράμοντας έτσι μεταξύ άλλων και στον Μακεδονικό Αγώνα, σε συνεργασία με τον Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό Καραβαγγέλη. 

Σε άλλο σημείο στο τεφτέρι του κυρ- Κωστάκη που μάλλον το συμπλήρωνε ο ανιψιός του Κοσμάς σημείωνε για την Λειψία.

<< Εκάμαμε τρανές δουλειές όλοι μας. 

Πουλήσαμε πεχλέδες καφάδες και σιλβόγουνες. 

Ημουστουν όλοι αραδιασμένοι σιμά-σιμά, ιγώ κιου Λίτσκας φουρούσαμε τα φράγκικα αμά οι δικοί μας απού ήρθαν από του Κάστρο φουρούσαν τα φέσια και τα αντεριά τους και με τα γιμινιά και τις σταμαρντόνες. 

Ιδώ στη Λειψία έχουν τρανά μαγαζιά πουλλοί δικοί μας, απού πάππον προς πάππον. Σκούταρης, Κων/νος Παππάς, Ζήσης Τσερλεμές, Λάμπρος Νάντσιος, Θουχάρης Κυρόπουλος, κι’ άλλοι πολλοί>>. 

Η ενότητα αυτή του βιβλίου με τις 20 περίπου σελίδες και πρωταγωνιστή τον γουναρά παππού Κωστάκη Πουλιόπουλο, για την οποία επιστρατεύθηκα μετά χαράς να παρουσιάσω, περιέχει και άλλα γεγονότα μέχρι την ημέρα της απελευθέρωσης της πόλης μας, όπως τα φαντάστηκε η συγγραφέας, χρησιμοποιώντας την τοπική ντοπιολαλιά, την οποία μπορείτε να απολαύσετε διαβάζοντας το βιβλίο της Μαρούλας ή αναζητώντας την στο γιουτιούμπ.  

Θα κλείσω λοιπόν αυτήν την παρέμβαση καθότι θα πρέπει να σεβαστούμε τα χρονικά περιθώρια, με κάποιους στίχους ενός ποιήματοςτου αείμνηστου συμπολίτη μας Αργύρη Παπαδίσκου, αποτίωντας φόρο τιμής σε έναν άλλο σκαπανέα της λαογραφίας μας, λόγιο, που μας άφησε μια μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά και παρακαταθήκη που μας προσθέτει πολιτισμικό κεφάλαιο, για το οποίο θα πρέπει να είμαστε υπερήφανοι.

……………………..Του Αϊ Μηνά παραμονή, μόλις είχε νυχτώσει

                         Στους Τούρκους, Τούρκος μήνυμα ήρθε κρυφά να δώσει 

                                  Πως βγήκε στα ψηλώματα στρατός Ελληνικός 

                                  Τους τούρκους του κατέλαβε μεγάλος πανικός.

                      Και φεύγουν φεύγουν τρέμοντας πηδώντας τα λακκώματα,

                            Στην Καστοριά λευθερωταί φθάνουν τα ξημερώματα.

                                   Μπροστά η γαλανόλευκη στην πόλη προχωρούσε 

                                  Και ο Κήρυκας της Καστοριάς παντού διαλαλούσε.

                                  Πως έφεξεν ο Αϊ Μηνάς την ποθητή ημέρα 

                                  Να αναπνέει η Καστοριά της Λευτεριάς αέρα.

                                  Φαντάρων ακουγόντανε τραγούδια βροντερά 

                                  Που αντηχούσαν στα βουνά την εθνική χαρά.

                             Κι οι σκλάβοι όπου ήτανε στα σπίτια τους κλεισμένοι  

                                  Μπροστά στα εικονίσματα σκυφτοί γονατισμένοι

                                  Με δάκρυα τρελής χαράς ξεχύθηκαν στην πόλη

                              Αγκαλιασμένοι κράζοντας ΄΄ Χρηστός Ανέστη΄΄ όλοι.

Δυστυχώς δεν υπάρχει φωτογραφικό υλικό από εκείνη την ημέρα, τουλάχιστον δεν παρουσιάσθηκε μέχρι σήμερα. Ας ελπίσουμε ότι κάποιος φωτογράφησε κάτι και κάποια μέρα θα το ανακαλύψουμε. 

    Εν κατακλείδι επειδή πιστεύω ότι σχεδόν κάθε καστοριανή οικογένεια έχει την δική της ξεχωριστή ιστορία έχουμε χρέος ο καθένας μας αυτόν τον πολιτισμικό πλούτο να τον διασώσουμε με οποιονδήποτε τρόπο μπορούμε, καθότι όλα τα συρτάρια των παλιών αρχοντικών και όχι μόνο της Μαρούλας,  έχουν την δική τους μοναδική και πολύτιμη ιστορία την οποία έχουμε χρέος να την αναδείξουμε.

Τέλος Τέλος επιτρέψτε μου να αφιερώσω αυτή την ομιλία μου στη μνήμη των Βασίλη Δόικου καθηγητή μου και Νίκου Δόικου, συνεργάτη και φίλου, δύο καστοριανών συμπολιτών μας που μας άφησαν πλούσιο πολιτισμικό και συγγραφικό έργο, το οποίο ελπίζω ότι θα ακολουθήσουν και θα εμπλουτίσουν  κι΄ άλλοι συμπολίτες μας >>. 

Τελειώνοντας το άρθρο αυτό θα ήθελα για λόγους ιστορικής μνήμης και καταγραφής να αναφέρω όλα τα ονόματα των συνεργατών-συντελεστών της βιβλιοπαρουσίασης της Μαρούλας, όπως αναφέρονται στηπρόσκληση, στην  εξαιρετική αυτή πολιτισμική εκδήλωση,  στην οποία συμμετείχαν τριακόσια περίπου άτομα, τα οποία εκτός από την αγαλλίαση και ευχαρίστηση που βίωσαν, απόλαυσαν στο τέλος τα γευστικά καστοριανά γλυκά κουταλιού της Μαρούλας, που ετοίμασε με τα χεράκια της, όπως έκαναν και οι γιαγιάδες της που τίμησε δεόντωςστην παρούσα έκδοση του βιβλίου της. 

Στο συντονισμό και την παρουσίαση ήταν η Ατζέμη Τέση, αποσπάσματα διάβασαν, οι​ Μάριος Ζαλαμήτσος, Θωμαή Λιώγγανου, Σουλτάνα Ζορμπίδου, Κατερίνα Χρυσοχοΐδου, Λεωνίδας Πουλιόπουλος, στο τραγούδι οι Υβόννη Δόικου-Λάλλα και Ρόη Δόικου, μουσικοί, οι Νίκος Καρατζίδης και Κώστας Σακαρίδης.  

Από την ομογένεια της Νέας Υόρκης παρευρέθηκαν ο πρόεδρος της Ομόνοιας Χρήστος Γιώβες, το μέλος του συλλόγου Παντελής Παπάζογλου, ο παλαίμαχος κωπηλάτης Φώτης Γερασόπουλος (νυν τενίστας) και ο παλαίμαχος γουναράς αγαπητός φίλος Ναούμ Μέγαρης που κυκλοφόρησε την πρώτη πόρσε στην Καστοριά στο τέλος της δεκαετίας του ‘ 70, με τον οποίο συνταξιδεύσαμε μέχρι το κέντρο στρατολόγησης στην Κόρινθο, μετά από περιοδεία στα αξιοθέατα και όχι μόνο της πρωτεύουσας. Αυτά τα ολίγα προς το παρών για τα σύγχρονα ιστορικο-πολιτισμικά δρώμενα του τόπου μας, που πρέπει να διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού, για να υπάρξει συνέχεια στην τοπική παράδοση, στα θετικά και ευχάριστα που τόσο έχουμε ανάγκη σήμερα. 

Λεωνίδας θ. Πουλιόπουλος