Νεστόριο – Απρόβλεπτες Διαδρομές «Ανθρωποι πίσω από την Ιστορία»

3. ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΓΡΑΜΜΟΥ 2025 – ΔΗΜΟΣ ΝΕΣΤΟΡΙΟΥ

ΕΛΛΑΔΑ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ 1948-2025

Απρόβλεπτες Διαδρομές « Ανθρωποι πίσω από την Ιστορία»

28/08 – 31/08 – 2025

«Τα παιδιά του Οδυσσέα, τα 27 χιλιάδες τέκνα των ηττημένων στο Γράμμο, κυρίως των Βορείων Συνόρων, όπου παίχτηκε η Πρώτη και Τελευταία Πράξη του Εμφυλίου (΄46-΄49 ), πυροβατώντας πάνω από την πυρακτωμένη θράκα του Εμφυλίου, ακολούθησαν κι αυτά όπως και οι Αργοναύτες μια ανέλπιστη, μεγάλη πορεία, ένα Ταξίδι – «Αποστολή»,  στις «Κόκκινες Πατρίδες», για να επιστρέψουν, ύστερα απο τριάντα και πλέον χρόνια, με την «ΑΡΓΩ» του  Ελεύθερου Επαναπατρισμού, έχοντας στις αποσκευές τους από ένα απλό και θαυματουργό «Χρυσό Βραχιόλι» : ένα επάγγελμα, δώρο από τις θετές τους πατρίδες, που το χάρισαν, στο «γυρισμό» τους, στη στερημένη, για δεκαετίες, Ιθάκη τους…»*

Φέτος το Φεστιβάλ Γράμμου  κλείνει την αυλαία του  με ένα αφιέρωμα στον Ελληνισμό της Ουγγαρίας, με τίτλο «Ανθρωποι πίσω απο την Ιστορία».

Στην περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949) στα δύσκολα εκείνα «πέτριναχρόνια», στο Γράμμο και στο Βίτσι, βρέθηκαν  δεκάδες χιλιάδες Ελληνόπουλα και ηλικιωμένοι στο μάτι του εμφύλιου κυκλώνα, αναζητώντας απεγνωσμένα  κάποια βοήθεια για να γλιτώσουν απο την απειλή του θανάτου, από την πείνα και τη δυστυχία. Φωτιά και σίδερο παντού, τα βομβαρδιστικά καθέτου εφορμήσεως «Χελντάϊβερς» έριχναν βαρέλια με ρευστή φωτιά, έτσι τις λέγανε οι άνθρωποι , τις βόμβες ναπάλμ. Απ’ όλα τα χωριά, ακούγονταν μια φωνή: «Σώστε τα παιδιά»… 

Στις αρχές Μαρτίου του 1948 με απόφαση της «Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης του βουνού»  μεταφέρθηκαν με ασφάλεια  για να φιλοξενηθούν«προσωρινά», στις χώρες των Λαϊκών Δημοκρατιών της Ανατολικής και ΚεντρικήςΕυρώπης γύρω στα 27.000 παιδιά, σύμφωνα και με τα επίσημα στοιχεία των ελληνικών αρμοδίων υπηρεσιών. Στην Μεγάλη αυτή Πορεία  των παιδιών του ΄48-΄49ακολούθησαν και άλλες περίπου 70-80 χιλιάδες άνδρες, γυναίκες και ηλικιωμένοι.

Ετσι δημιουργήθηκε η πολύχρονη πολιτική προσφυγιά. Τα παιδιά αυτά με αναμνήσεις μιας ζωής, γεμάτης απο στερήσεις και σκληρές περιπέτειες, έγιναν οι «ηττημένοι» του Γράμμου και Βίτσι. Διωγμένοι, «εκπατρισμένοι», ανεπιθύμητοι, απάτριδες, ξεκληρισμένοι. Ανθρωποι μεγάλοι και παιδιά έγιναν άνθρωποι χωρίς «Ταυτότητα», χωρίς «διαβατήριο». Για τις φιλόξενες όμως χώρες , όπως η Ουγγαρία ήταν τα «τέκνα των γενναίων αγωνιστών της Μαχόμενης Ελλάδας στο Γράμμο και στο Βίτσι», και τα δέχτηκαν , τα αγκάλιασαν  σαν δικά τους και διαμόρφωσαν μια «όαση ζωής» για αυτά τα ταλαιπωριμένα Ελληνόπουλα του φρικτού εμφύλιου σπαραγμού.

Ξεκίνησαν μια νέα ζωή, εγκαταστάθηκαν απρόσμενα σε πρώην βασιλικά παλάτια, στις πιο όμορφες τοποθεσίες. Δίπλα τους βρέθηκαν εκατοντάδες «Μωρομάνες», «Ομαδάρχισες», «Αγρυπνοι άγγελοι», που λειτούργησαν ως εξαίρετοι αυτοδίδακτοι παιδονόμοι, βρεφονηπιαγωγοί, και σύντομα  με την Επιτροπή Βοήθειας προς το Παιδί, την γνωστή ΕΒΟΠ, με επικεφαλείς τον αείμνηστο Πέτρο Κόκκαλη, καθηγητή της χειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και την γνωστή παιδαγωγό-λογοτέχνη Ελλη Αλεξίου δημιουργήθηκε με μεγάλη ευθύνη το Ελληνικό Παιδαγωγικό Ιδρυμα,θεμελιώθηκε η ελληνόγλωσση εκπαίδευση και δημιουργήθηκαν οι συνθήκες για την Τεχνική, την Επαγγελματική και την Επιστημονική τους κατάρτιση και την καλλιέργεια της Εθνικής συνείδησης.

Σήμερα 77 χρόνια μετά , ας μιλήσουμε , ας συζητήσουμε  για εκείνους τους δεκάδες χιλιάδες Ελληνες που πήραν τον δρόμο της αναγκαστικής προσφυγιάς. Απο το Δήμο Νεστορίου (όλες τις Δημοτικές Ενότητες και τους οικισμούς του Δήμου) βρέθηκαν το 1948-1950, μόνο στην Ουγγαρία 1286 άτομα, ενώ από το Νεστόριο 105 άτομα και συνολικά από τον Νομό Καστοριάς 2248. Ολοι τους κράτησαν πάντα στην σκέψη τους την Πατρίδα που άφησαν πίσω τους. Για εκείνους που ο νους τους ήταν πάντα στραμμένος στα χωριά τους, στα σπίτια τους που αγάπησαν γιατί ήταν η δική τους πατρίδα, κι άλλη δεν χωρούσε στην καρδιά τους. Για εκείνους που  ζούν κρατώντας ψήγματα αναμνήσεων για μια αχλαδιά στον κήπο, ή το αμπέλι στην πλαγιά. Γι αυτούς που καρτερούσαν με λαχτάρα και υπομονή την μέρα του γυρισμού. Που την Πρωτοχρονιά ευχόντουσαν με λυγμό : «Και του χρόνου στην Πατρίδα». Γι αυτούς που δεν άλλαξαν, αλλά διατήρησαν και μετέδωσαν στα παιδιά τους και εγγόνια τους τα ήθη και έθιμα, την γλώσσα τους, το τραγούδι και το χορό. 

Εζησαν 35 ολόκληρα χρόνια στις «Κόκκινες Πατρίδες». Μεγάλωσαν, μορφώθηκαν, δούλεψαν, μόχθησαν, πρόκοψαν σε μια πρωτόγνωρη για την ιστορία της ανθρωπότητας κοινωνία. 

Παιδιά που έφυγαν οχτώ, εννιά … χρονών και επιστρέφουν με άσπρα μαλλιά στην γη των γονιών τους, συνοδευόμενοι από παιδιά και εγγόνια γεμάτοι μνήμες και στιγμές μιας ζωής, που έλειψαν απο κοντά μας τόσα χρόνια. 

Ανθρωποι,πίσω απο την Ιστορία…

Ας τους καλοδεχτούμε λοιπόν, εκφράζοντας ένα μεγάλο «Ευχαριστώ» στον Δήμαρχο κ. Χρήστο Γκοσλιόπουλο και τους συνεργάτες του, που δέχτηκαν αμέσως με θέρμη να οργανώσουν αυτή την συνάντηση στα πλαίσια του Φεστιβάλ Γράμμου…

«Ας αλλάξουμε πλευρό, να δούμε τ’αλλο μισό του κόσμου».**

Παντελής Καρακάσης, Αύγουστος 2025.

*Απόσπασμα απο το βιβλίο «Τυχεροί μέσα στην ατυχία» του  Μιχάλη Αλ.Ράπτη, Αθήνα 1999

** Από το ποίημα «ΓΙΩΡΓΟΣ Μ.ΦΛΩΡΙΝΑ 1949» του Μιχάλη Γκανά «Ποιήματα 1978-2012», Εκδόσεις Μελάνι,2013