Η Ιστορία από τις… Ιστορίες (Βιβλιοπαρουσίαση)

Καταγράφουμε την ιστορία σήμερα για να μην μας διαγράψει αύριο.

Γράφει: Ο Λεωνίδας θ. Πουλιόπουλος.

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ.

Η Ιστορία από τις… Ιστορίες.

   Για τον εμφύλιο, την κατοχή, την Εθνική Αντίσταση, την προσφυγιά και ότι άλλο είχε σχέση με την σκοτεινή και θλιβερή εκείνη περίοδο, έχουν γραφτεί χωρίς υπερβολή τόνοι βιβλίων άρθρων χρονογραφημάτων κ.λπ. Φυσικά λίγο πολύ όλες οι περιοχές της πατρίδας μας έζησαν αυτήν την θλιβερή εμπειρία, αλλά η Δυτική Μακεδονία και κυρίως η Καστοριά λόγω γεωγραφικής θέσης έζησε τον εμφύλιο με τον ποιο σκληρό και απάνθρωπο τρόπο. Ο Γράμμος και το Βίτσι εάν είχαν φωνή  για να μιλήσουν, θα αφηγούνταν απίστευτες ιστορίες ανθρώπων και γεγονότων. Αυτή λοιπόν την σουρεαλιστική αδυναμία και το  κενό, ήρθε να το συμπληρώσει, ένας συμπολίτης μας, με ένα συγκλονιστικό σε στοιχεία πηγές και αφηγήσεις ανθρώπων,βιβλίο – πόνημα 750 σελίδων, που έχουμε την ευκαιρία να παρουσιάσουμε, μέσω αυτού του σύντομου άρθρου, όσο ποιο συνοπτικά γίνεται.

Το βιβλίο λοιπόν αυτό του γνωστού λίγο πολύ σε όλους συμπολίτη μας και νυν Δημάρχου Νεστορίου, Χρήστου Γκοσλιόπουλου, που αναφέρεται κυρίως στο ΝΕΣΤΟΡΙΟ, είναι μια μεγαλειώδης προσπάθεια, που αποτυπώνει όσο ποιο αντικειμενικά και αμερόληπτα γίνεται, την περίοδο της κατοχής και του αχρείαστου εμφυλίου στην περιοχή μας. Εγώ ως αναγνώστης τουλάχιστον αυτή την εντύπωση αποκόμισα και νομίζω ότι ένας ουδέτερος μη μεροληπτικός και φανατικός κριτής θα έβγαζε το ίδιο συμπέρασμα. 

Το πόνημα αυτό είναι μια κοπιώδης προσπάθεια του συγγραφέα, προκειμένου όπως γράφει στο αφιέρωμά του, να τιμήσει τους συμπατριώτες του, που, τη δεκαετία του ΄40 έσπειραν με τα κορμιά τους στις κακοτράχαλες πλαγιές και κορυφές των βουνών μας, που τις πότισαν με το αίμα τους και που έγραψαν ιστορία, χωρίς να έχουν στο νου τους να γίνουν ήρωες.   

Στο πρόλογό του δε ο συγγραφέας μεταξύ άλλων αναφέρει ότι <<… Θέλω να φωτίσω, όσο μπορώ, πράξεις και συμπεριφορές, όχι για να επαινέσω ή να στιγματίσω ούτε να εξάρω ή να αποκρύψω πρόσωπα και γεγονότα που σημάδεψαν τον τόπο αυτόν. Σταθερή μου έγνοια είναι να καταθέσω με συνείδηση ευθύνης όσα περιήλθαν σε γνώση μου, μου εκμυστηρεύθηκαν κάποιοι, και συγκέντρωσα με προσοχή, και αυτό να αποτελέσει ένα πρόπλασμα για μια συστηματικότερη ιστορική καταγραφή….Δεν είναι εύκολη η συλλογή προσωπικών εντυπώσεων ή μαρτυριών από αγωνιστές, εκτός φυσικά από εκείνους που έγραψαν τα προσωπικά τους βιώματα και τις αναμνήσεις τους. Οι περισσότεροι ωστόσο είναι άφωνοι και κουβαλούν μέσα τους το βάρος επώδυνων τραγικών εμπειριών….Αυτούς τους σιωπηλούς προμάχους της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που έδωσαν τη ζωή τους, τα νιάτα τους, για να μπορεί ο μαρτυρικός τόπος μας με μέτωπο ξάστερο, σήμερα και αύριο, και με συνείδηση ήσυχη να αντικρίζει την αμνημόνευτη ιστορία του, τη βαρύτατη αυτή πατρική κληρονομιά του, θέλησα να τιμήσω για να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη τους .>>

Λεπτομέρειες και περισσότερες αναφορές για την εξαιρετική αυτή προσπάθεια σε ένα τόσο σύντομο χρονογράφημα δεν μπορώ να αναφέρω. Εκείνο όμως που θεωρώ χρήσιμο προκειμένου να κεντρίσω το ενδιαφέρον του αναγνώστη είναι να αναφέρω μερικά ποσοτικά στοιχεία όπως:

Το βιβλίο αποτελείται από 26 κεφάλαια ξεκινώντας από την εποχή του ΄30 και τελειώνοντας το 1950. Κάνει αναλυτική αναφορά των νεκρών που μαζί με τους 1000 Έλληνες Εβραίους ξεπερνούν τους 3500 νεκρούς, χωρίς να υπολογίσει κανείς τα στοιχεία των νεκρών στρατιωτών κατά την διάρκεια του εμφυλίου, καθότι δεν υπάρχουν. Το σίγουρο όμως είναι ότι ο νομός Καστοριάς πλήρωσε τον μεγαλύτερο φόρο αίματος από όλους τους νομούς της Δυτικής Μακεδονίας, αφού σύμφωνα με την απογραφή του 1951, ο νομός Καστοριάς παρουσίασε μείωση πληθυσμού 28% σε σχέση με την απογραφή του 1941 που ήταν η μεγαλύτερη σε επίπεδο Δυτικής Μακεδονίας. Γίνεται ονομαστική αναφορά στα 924 ονόματα από το Νεστόριο που συμμετείχαν στον ΕΑΜ και στην ΕΠΟΝ, καθώς επίσης και στα 798 ονόματα από άλλα χωριά. Καταγράφονται επίσης τα ονόματα των νεκρών του Νεστορίου την περίοδο 1940-50 από όλες τις περιπτώσεις. ( εκτελέσεις, νάρκες, βομβαρδισμούς, μάχες  κ.λπ). Υπάρχουν επίσης φωτογραφίες από την Μακρόνησο με ονόματα καθώς και άλλες φωτογραφίες από πρόσωπα και κτήρια που ευτυχώς δεν χάθηκαν και έτσι έχουμε αυτές τις ελάχιστες ιστορικές καταγραφές και μνήμες που μπορεί στο μέλλον να μας συνετίσουν έτσι ώστε να λύνουμε τις διαφορές δίχως πόλεμο και άλλες βίαιες πράξεις. Το βιβλίο αυτό που αποτυπώνει την τοπική ιστορία η οποία αποτελεί ψυχικό και πνευματικό σύνδεσμο του ατόμου με την γενέθλια γη της ιδιαίτερης του πατρίδας, δηλαδή την παράδοση τον τρόπο ζωής τις αξίες τις δοξασίες και τα πιστεύω του. Η καταγραφή η ανάλυση η κατανόηση και κυρίως τα διδάγματα της ιστορίας δεν αποτελούν μια απλή καταγραφή ενός απολιθωμένου παρελθόντος, αλλά είναι τα θεμέλια του σήμερα και του αύριο. Ιδιαίτερα δε, όπως αναφέρεται και στον πρόλογο του βιβλίου, κάτω από το βάρος των διεθνών εξελίξεων και ανακατατάξεων, γίνεται ευρύτερα κατανοητό ότι η άγνοια δεν αποτελεί θεραπευτικό ή προληπτικό μέσο, ότι ο βαθύς γνώστης της ιστορίας και μόνον αυτός αντιμετωπίζει τις δυσκολίες και η διατήρηση της μνήμης και η αυτογνωσία μπορούν να αντιταχθούν σε επίβουλες και επεκτατικές βλέψεις. 

Γι’ αυτό δεν είναι τυχαίο ότι στα πανεπιστήμια και τις διπλωματικές ακαδημίες διδάσκεται η Ιστορία και κυρίως εκείνων των συγγραφέων όπως ο ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ, που όχι μόνο την κατέγραψαν αλλά την ανέλυσαν και την ΄΄διύλισαν΄΄. 

Μπορεί να ζούμε όντως σε μια περίοδο ιδεολογικής σύγχυσης ή απονομιμοποίησης διαφόρων εννοιών, της επιβολής μίας νέας κουλτούρας και ατζέντας που αποδομεί διαχρονικές και συμπαντικές αξίες και νομοτέλειες, από την άλλη όμως δεν μπορεί κανείς να μας εμποδίσει να χρησιμοποιήσουμε ως αντίβαρο την ιστορική γνώση κυρίως του παρελθόντος έτσι ώστε όχι μόνο να τιμήσουμε και να αναγνωρίσουμε τις θυσίες αυτών των ανθρώπων αλλά να διδαχθούμε από αυτά που έκαναν αλλά και αυτά που δεν έπρεπε να κάνουν. 

Το βιβλίο το προλογίζει ένα πολυγραφότατος, επιστήμονας,  διανοούμενος   συγγραφέας που ακούει στο όνομα Αντώνης Μπιτσιάνης. Επειδή την αξιολόγηση που κάνει με βρίσκει απολύτως σύμφωνο θα την καταγράψω καθότι είναι εκτός από ενδιαφέρουσα αντικειμενική και διδακτική. Αναφέρει λοιπόν στο τέλος του πολυσέλιδου προλόγου του ότι, ο συγγραφέας  προσπάθησε με το έργο αυτό να δώσει όσο ποιο αμερόληπτα και απροκατάληπτα μπορούσε τα ιστορικά γεγονότα που ανακεφαλαιώνουν μια περιπετειώδη και πολύπαθη ακριτική περιοχή. Και ακόμη θέλησε να αναδείξει, έστω σκιαγραφικά, τη συνάφεια ανάμεσα στη μεγάλη και τη μικρή εικόνα, χωρίς αυθαίρετες γενικεύσεις διασυνδέοντας την ευρωπαϊκήκαι παγκόσμια διάσταση με τη μικρογραφία των γεγονότων της περιοχής μας ως ατομικό βίωμα, αφού παρουσιάζει και μια βιογραφική εικόνα των πρωταγωνιστών. Μόνο έτσι θα εξηγούνταν καλύτερα η αιτιώδης σχέση των γεγονότων και θα μπορούσε να γίνει κατανοητό πως χωρίς τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, για παράδειγμα δεν θα υπήρχε εμφύλιος. Γιαυτό δεν αντίκρισε τον καστοριανό (και ελλαδικό) δραματικό χώρο και χρόνο απομονωμένα ή δεν αναζήτησε κάποιες απλές επιδράσεις, αλλά εγκιβώτισε όλες αυτές τις μικροϊστορίες στο ευρύτερο πλαίσιο που ανακίνησαν και εξέθρεψαν το γεγονότα. Δεν χωρεί αμφιβολία ότι ο πόλεμος και μάλιστα ο εμφύλιος είναι ένα παράλογο φαινόμενο, που έρχεται σε αντίθεση με τον πανίσχυρο βιολογικό νόμο, την κατάφαση της ζωής. Τη διάσταση αυτή, είναι φανερό ότι θέλησε να αναδείξει ο συγγραφέας του βιβλίου. Διότι ο πόλεμος για το ανθρώπινο πλάσμα που τον ζει είναι πάνω απ’ όλα ένα τραγικό βίωμα…..Είμαι βέβαιος ότι το βιβλίο θα αγγίξει τις πιο ευαίσθητες χορδές των συντοπιτών του και θ’αποτελέσει, ως πρωτογενές υλικό, το έναυσμα για μια πιο συστηματική μελέτη των ιστορικών δεδομένων της περιοχής. Αν επιτελέσει, όπως φαντάζομαι, τον ρόλο αυτό, τότε θα έχει εκπληρώσει και ο ίδιος ο συγγραφέας τον στόχο του και θα έχει δικαιώσει τη φιλοδοξία του.

Εμείς τελειώνοντας αυτή την παρουσίαση ευχόμαστε στο συγγραφέα το πόνημά του  όχι μόνο να είναι καλοτάξιδο  αλλά να βρει μιμητές που θα συνεχίσουν αυτή την προσπάθεια της καταγραφής και ανάλυσης της τοπικής μας ιστορίας, καθότι η γνώση και τα διδάγματά της μας κάνουν εμπειρότερους, σοφότερους, διορατικότερους και ότι άλλο είναι απαραίτητο όχι μόνο να μην επαναλάβουμε τα ίδια λάθη αλλά να γίνουμε ποιο χρήσιμοι και δημιουργικοί τόσο για την κοινωνία όσο για το περιβάλλον και για τις επερχόμενες γενιές. Το γεγονός του εμφυλίου ξεπερνά την λογική και τον υποτιθέμενο πολιτισμό για τον οποίο υπερηφανευόμαστε, σε μία περίοδο μάλιστα που ενώ οι άλλοι ευρωπαϊκοί λαοί γιόρταζαν την νίκη κατά του ναζισμού, απολάμβαναν την ειρήνη και επανακινούσαν την οικονομία τους, εμείς εδώ συνεχίζαμε τον αδελφοκτόνο πόλεμο πέραν από κάθε λογική και κατανόηση της πραγματικότητας. Έτσι λοιπόν εάν ο πόλεμος και η κατοχή μας  πήγε πίσω μερικές δεκάδες χρόνια ο εμφύλιος μας καταβαράθρωσε ακόμη περισσότερο. Κανείς μας δεν βγήκε κερδισμένος ούτε οι νικητές ούτε οι ηττημένοι. Χαμένοι βγήκαμε όλοι όπως συμβαίνει πάντα στην ανθρωπότητα όταν η ιδεοληψία και η προπαγάνδα όχι μόνο θολώνει το μυαλό αλλά αλλοιώνει και την σκέψη. 

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι, όλοι θα πρέπει να παραδεχτούμε καινα κατανοήσουμε ότι ο εμφύλιος πόλεμος είναι ο χειρότερος τρόπος για να λύσει μια κοινωνία τις διαφορές της. Στον προηγούμενο εμφύλιο μεταξύ βενιζελικών και βασιλικών οδηγηθήκαμε στη μικρασιατική καταστροφή, ο εμφύλιος 1946-9 μας οδήγησε  στην δικτατορία την απώλεια της βόρειας Κύπρου στην ερήμωση της υπαίθρου την δημιουργία ενός Αθηνοκεντρικού κράτους  και σε ένα σωρό άλλα προβλήματα, όταν άλλα ευρωπαϊκά κράτη αναπτύσσονταν προόδευαν και εμείς ξενιτευόμασταν για να επιζήσουμε. Παρόλα αυτά όμως  έστω και αργά μαζέψαμε τα κομμάτια μας σταθήκαμε όρθιοι και ατενίζουμε με αισιοδοξία το μέλλον με όλα τα στραβά και ανάποδα που έχουμε. Στο χέρι μας είναι λοιπόν να πάρουμε τις τύχες στα χέρια μας και παλέψουμε όπως κάναμε πάντοτε όταν μας ένωνε ο κοινός κίνδυνος. Ως λαός και κοινωνία έχουμε πολλά αστείρευτα αποθέματα θέλησης ευρηματικότητας και πολλών άλλων αρετών. Το ζητούμενο είναι όλα αυτά να τα διαχειριστούμε με ένα τέτοιο τρόπο που να αποδίδουν προς όφελος των πολλών και της κοινωνίας, ισότιμα σε όλη την επικράτεια και σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Η μικροϊστορία, που αποτυπώνεται στο εν λόγω βιβλίο είναι εξίσου διδακτική και χρήσιμη όπως και η μακροϊστορία. Εάν την αναλύσει κανείς από όλες πλευρές μπορεί να αντλήσει χρήσιμα ψυχοκοινωνικά συμπεράσματα που καταδεικνύουν την ψυχοσύνθεση τον πολιτισμό και πολλά άλλα εσώψυχα μιας κοινωνίας πολύπαθης και τόσο περίπλοκης που θα χρειάζονταν ειδική διαπαιδαγώγηση για να την ΄΄δαμάσει΄΄. Η παρούσα καταγραφή της μικροϊστορίας αυτής της συγκεκριμένης περιοχής ελπίζουμε ότι είναι μια πλούσια πηγή μάθησης και γνώσης για πολλές ανθρωπιστικές επιστήμες, τα διδάγματα και τα συμπεράσματα των οποίων θα μας κάνουν σοφότερους. 

Θερμά συγχαρητήρια λοιπόν στον συγγραφέα και σε όλους τους ανθρώπους που βοήθησαν με οποιανδήποτε τρόπο να σωθεί αυτή η ιστορική μνήμη για όλους τους λόγους που αναφέραμε και ίσως ακόμη και για κάποιους άλλους που δεν γνωρίζουμε. 

Και εν κατακλείδι να ευχαριστήσω τον φίλο μου Βαγγέλη  Τάσιο που φρόντισε να περιέλθει αυτό το βιβλίο στα χέρια μου με ιδιόχειρη μάλιστα αφιέρωση από τον συγγραφέα.