Ο Παναγιώτης Ροϊλός, καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στην Έδρα Γιώργου Σεφέρη και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, διδακτικός εταίρος στο Κέντρο Διεθνών Σχέσεων Weatherhead του ίδιου Πανεπιστημίου, όπου συνδιευθύνει το Πρόγραμμα Σεμιναρίων Cultural Politics, έχει έναν ακόμα τίτλο, για τον οποίο επιδιώξαμε να συνομιλήσουμε μαζί του: Είναι πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών (ΕΠΚεΔ), που, σύμφωνα και με την καταστατική του αποστολή, στοχεύει στη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πνευματικού κέντρου στον τόπο που θεωρούνταν ο ομφαλός της γης. Πέρυσι, με δική του πρωτοβουλία, εγκαινιάστηκαν οι πρώτοι Δελφικοί Διάλογοι με θέμα τη σχέση Τεχνολογίας και Δημοκρατίας, ενώ το Σάββατο 11 Μαΐου 2024, εγκαινιάζεται στο ΕΠΚεΔ η έκθεση «PABLO PICASSO. Ο ιδιοφυής αγωνιστής της τέχνης και της δημοκρατίας μέσα από σπάνιες αφίσες και κεραμικά του».
«Και οι δυο αυτές πρωτοβουλίες εντάσσονται στην ευρύτερη προσπάθεια του ΕΠΚεΔ να καταστεί εκ νέου ένας ομφαλός του σύγχρονου διεθνούς πολιτισμού. Έχουμε ξεκινήσει καινούργιες δράσεις, ενώ πρόκειται να εγκαινιαστούν και κάποιες επιπλέον στο άμεσο μέλλον», πληροφορεί το ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής Παναγιώτης Ροϊλός, αναφερόμενος καταρχάς στη Δελφική Ακαδημία Ευρωπαϊκών Σπουδών, που ίδρυσε ο ίδιος πριν από οκτώ χρόνια, μια καινοτόμα πρωτοβουλία όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για το εξωτερικό. «Πρόκειται για ένα πρόγραμμα διεπιστημονικών σεμιναρίων στους χώρους των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, το οποίο απευθύνεται πρωτίστως σε υποψήφιους διδάκτορες. Δεν πρόκειται, δηλαδή, για ένα θερινό σχολείο, αλλά για ένα ερευνητικό/εκπαιδευτικό πρόγραμμα ανώτατου Πανεπιστημιακού επιπέδου. Κάθε χρόνο, στο δεύτερο μισό του Ιουνίου, φοιτητές από όλο τον κόσμο έρχονται στους Δελφούς για να παρακολουθήσουν σεμινάρια. Έχω συστήσει μια επιτροπή αποτελούμενη από συναδέλφους καθηγητές από το Χάρβαρντ, το Τζονς Χόπκινς, την Οξφόρδη… Είναι κάτι πραγματικά μοναδικό στην Ελλάδα και οι φοιτητές κατά κανόνα φεύγουν ενθουσιασμένοι», συμπληρώνει.
Μια ακόμα σημαντική πρωτοβουλία του Κέντρου που βρίσκεται στα σκαριά, αφορά ένα πρόγραμμα φιλοξενίας στο ΕΚΠεΔ σημαντικών καλλιτεχνών, αλλά και στοχαστών και συγγραφέων, με σκοπό να δημιουργήσουν έργα τα οποία ιδανικά, αλλά όχι απαραίτητα, θα έχουν σχέση με την Ελλάδα, τους Δελφούς και την εκεί διαμονή τους. «Η επόμενη δράση μας είναι η δημιουργία του διεθνούς Δελφικού Πολιτιστικού Φόρουμ, στο πλαίσιο του οποίου κάθε χρόνο θα προβάλλεται η πολιτιστική παράδοση μιας ευρωπαϊκής και μιας μη ευρωπαϊκής χώρας. Αυτό απαιτεί συνέργεια με διάφορους φορείς, γιατί είναι ένα φιλόδοξο πρόγραμμα και για τα δεδομένα του Κέντρου αρκετά κοστοβόρο. Είναι όμως, στις άμεσες προτεραιότητές μου», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Π. Ροϊλός, που αγωνίζεται επίμονα προκειμένου να δει τα οράματά του να υλοποιούνται -όπως έγινε και με τους Δελφικούς Διαλόγους.
«Ήταν ένα παλιό μου όραμα και χαίρομαι που έγινε πραγματικότητα. Και χαίρομαι επίσης γιατί μέσα σε 1,5 μήνα από τότε που ανέλαβα την προεδρία του Κέντρου, κατάφερα να εξασφαλίσω τη μεγαλύτερη χορηγία από ιδιωτικό φορέα από ιδρύσεως του Κέντρου. Και εδώ θέλω να αναφέρω και να αναγνωρίσω την τεράστια συμβολή της Eurolife Ασφαλιστικής και του εμπνευσμένου διευθύνοντος συμβούλου της, κ. Αλέξανδρου Σαρρηγεωργίου, που χρηματοδοτεί εξ ολοκλήρου τους Δελφικούς Διαλόγους και αποτελεί, επίσης, τον μεγάλο χορηγό της έκθεση για τον Πικάσο», υπογραμμίζει ο ίδιος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ενώ δεν παραλείπει να αναφερθεί στο πολύ σημαντικό έργο της ανακαίνισης των συνεδριακών χώρων του ΕΚΠεΔ, που μετά από πρωτοβουλία και ακάματες, όπως επισημαίνει, ενέργειες της υπουργού Πολιτισμού Λ. Μενδώνη έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης (προϋπολογισμός 11 εκατ. ευρώ περίπου). Οι εργασίες θα αρχίσουν το φθινόπωρο και αναμένεται να ολοκληρωθούν σε περίπου 3,5 χρόνια από τώρα.
Πέρυσι τους Δελφικούς Διαλόγους -που τελούν υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας- παρακολούθησαν διαδικτυακά περίπου 90.000 άνθρωποι από όλο τον πλανήτη. «Πρόκειται για εξαιρετική επιτυχία γιατί η σχέση Τεχνολογίας και Δημοκρατίας, το θέμα στο οποίο επικεντρώθηκαν οι Πρώτοι Δελφικοί Διάλογοι, είναι εξαιρετικά φλέγον και επίκαιρο, αλλά και επειδή η συζήτηση που έγινε ήταν πολύ υψηλού επιπέδου. Έτσι θα είναι οι Δελφικοί Διάλογοι, δηλαδή συζητήσεις εξαιρετικής ποιότητας, οι οποίες ταυτόχρονα θα αφορούν πολύ σημαντικά θέματα που απασχολούν την ανθρωπότητα σήμερα», επισημαίνει ο Π. Ροϊλός. Και συμπληρώνει:
«Φέτος, που συμπληρώνονται 50 χρόνια από την Αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, στο ΕΠΚεΔ οι πιο σημαντικές εκδηλώσεις θα διερευνήσουν θέματα που αφορούν τον θεσμό, τις προκλήσεις και τις μετεξελίξεις της δημοκρατίας σήμερα. Οι Δελφικοί Διάλογοι θα εστιασθούν στην Δημοκρατία και τον Πολιτισμό την εποχή του Μετά-Ανθρώπινου, την εποχή του Post-human. Πηγαίνουν, δηλαδή, ένα βήμα πιο πέρα και θα είναι αρκετά πιο ανεπτυγμένοι από ό,τι πέρυσι: Θα διαρκέσουν δύο μέρες, θα έχουμε τους διπλάσιους ομιλητές/ομιλήτριες, οι οποίοι-ες είναι εξαιρετικά επιδραστικοί-ές και σημαντικοί-ές σε αυτόν τον χώρο, όπως η συνάδελφος Κάθριν Χέιλς (Katherine Hayles), καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Ντιουκ, η οποία εισήγαγε και την έννοια του post-human, καθώς και άλλοι, κυρίως γυναίκες ομιλητές. Φέτος, η μεγάλη πλειοψηφία των ομιλητών είναι γυναίκες συνάδελφοι και χαίρομαι πολύ γι’ αυτό, διότι πέρυσι γυναίκες συνάδελφοι που προσεγγίστηκαν και δέχθηκαν να μιλήσουν εν τέλει δυστυχώς δεν μπόρεσαν να συμμετάσχουν. Θα λάβουν χώρα τον Ιούνιο σε περίοδο που θα συμπίπτει με τη Δελφική Ακαδημία Ευρωπαϊκών Σπουδών ώστε και οι συνάδελφοι που θα διδάξουν σε αυτή, αλλά και οι φοιτητές, να παρακολουθήσουν τους Δελφικούς Διαλόγους, να συμβάλλουν με τις ερωτήσεις τους, στην Στρογγυλή Τράπεζα κλπ. Δηλαδή, θέλω να δημιουργηθεί ένα διεθνές πλαίσιο διαλόγου, γι’ αυτό έχω αποφασίσει αυτές οι εκδηλώσεις -Ακαδημία και Διάλογοι- να συμπίπτουν πάντα», προσθέτει ο συνομιλητής του ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Η έκθεση με σπάνιες αφίσες και κεραμικά του Πικάσο εντάσσεται στο πλαίσιο αυτών των εκδηλώσεων με επίκεντρο τη δημοκρατία και τον πολιτισμό επί τη ευκαιρία επίσης της 50στής επετείου της Αποκατάστασης της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. «Αποφασίσαμε να διοργανώσουμε αυτή τη σπουδαία έκθεση με κεραμικά, αλλά και λιθογραφικές, χαλκογραφικές αφίσες του Πικάσο που ανήκουν στην πολύ σημαντική συλλογή του Ελβετού συλλέκτη Werner Röthlisberger. Κάποιες υπογεγραμμένες από τον ίδιο τον Πικάσο, πολύ σπάνιες, εκτίθενται για πρώτη φορά εκτός Ελβετίας, και είναι τεράστια τιμή που μας τις εμπιστεύονται, όπως και τα κεραμικά.
Ειδικά οι αφίσες, σχετίζονται άμεσα με το φετινό μας θέμα. Έχουν να κάνουν με τη συμβολή του Πικάσο, κυρίως τη μεταπολεμική και την ψυχροπολεμική περίοδο, στον παγκόσμιο αγώνα εναντίον του πυρηνικού εξοπλισμού, υπέρ του αφοπλισμού και, βεβαίως, με την προώθηση της Δημοκρατίας», επισημαίνει ο Π. Ροϊλός για την έκθεση που θα συνοδεύεται από έναν ενδελεχή κατάλογο, θα είναι ανοιχτή σε εκπαιδευτικά προγράμματα και δωρεάν επισκέψεις σχολείων από τη Φωκίδα, την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, αλλά και από όλη την υπόλοιπη Ελλάδα, ενώ θα υπάρχει και μια έκδοση παραμυθιού που θα απευθύνεται στα παιδιά, συνθέτοντας, έτσι, μια σύζευξη πολλαπλών δράσεων που για πρώτη φορά θα πραγματοποιηθούν στο ΕΠΚεΔ.
Η εποχή του Μετά-Ανθρώπινου
Ο συνομιλητής του ΑΠΕ-ΜΠΕ έχει πολλές φορές αναφερθεί σε θέματα όπως οι τεχνολογικές εξελίξεις και η τεχνητή νοημοσύνη, τα οφέλη, αλλά και οι εν δυνάμει κίνδυνοι ή, μάλλον, οι αρνητικές τους επιδράσεις, που καλό είναι να διαγνωσθούν και να αντιμετωπισθούν από νωρίς, όπως μας επισημαίνει. Τι απασχολεί έναν σύγχρονο στοχαστή, όπως ο Παναγιώτης Ροϊλός, ως προς την εποχή του Μετά-Ανθρώπινου, όπως έχει χαρακτηριστεί η εποχή μας -και γιατί;
«Όπως όλοι γνωρίζουμε, οι τεχνολογικές εξελίξεις, κυρίως στον χώρο της τεχνητής νοημοσύνης, γίνονται με γεωμετρικά αναπτυσσόμενη ταχύτητα, δηλαδή με ρυθμούς τους οποίους πριν 10 χρόνια δεν θα μπορούσαμε να διανοηθούμε. Αν μιλήσετε με πρωτοπόρους στον χώρο της τεχνητής νοημοσύνης θα σας πουν ότι, αν συνεχιστούν αυτοί οι ρυθμοί, το πολύ μέσα σε 10 χρόνια θα πρέπει πια να λησμονούμε τους λόγους με τους οποίους λειτουργούμε στην καθημερινότητά μας ως άνθρωποι. Βεβαίως, τα πράγματα, ελπίζω, να μην εξελιχθούν με τέτοια ταχύτητα», επισημαίνει ο Π. Ροϊλός, που ταυτόχρονα τονίζει την αξία των τεχνολογικών εξελίξεων.
«Θεωρώ ότι η τεχνολογία είναι εξαιρετικό δώρο. Αυτό που με προβληματίζει είναι η καλπάζουσα και σε μεγάλο βαθμό δύσκολα ελεγχόμενη και διαχειρίσιμη εξέλιξη, κυρίως στον χώρο της τεχνητής νοημοσύνης, που είναι περιορισμένη σε συγκεκριμένα κέντρα προώθησης τεχνολογικών εξελίξεων. Μιλάμε, δηλαδή, για ιδιωτικούς φορείς, οι οποίοι εξ ορισμού προωθούν τα δικά τους συμφέροντα. Αυτό που θέλω να καταστήσω όσο σαφές γίνεται, είναι ότι πρέπει να υπάρχει ένα πολύ συγκεκριμένο πολιτικό, νομικό, ηθικό και κοινωνικό πλαίσιο, στο οποίο πρέπει να γίνονται αυτές οι αλλαγές», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Και εξηγεί:
«Δεν πρέπει αυτές οι εξελίξεις να γίνονται ερήμην των φορέων εξουσίας που εκπροσωπούν τους πολίτες. Ιδανικά, βεβαίως, και μέσω της χρήσης της ίδιας της τεχνολογίας και των δυνατοτήτων της, πρέπει να δημιουργηθούν δυνατότητες ενημέρωσης των πολιτών αλλά και συμβολής τους στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για θέματα που αφορούν το άμεσο μέλλον τους. Πρέπει να τους επιτρέπεται η συμμετοχή σε σχετικές συζητήσεις. Τα πολιτικά, κοινωνικά και ανθρωπιστικά οράματα, η διαμόρφωση του μέλλοντος, του τόσο δραματικά και ριζικά μετεξελισσόμενου, δεν πρέπει να επαφίεται στα χέρια μόνο των τεχνολόγων. Την ίδια στιγμή, οι τεχνολόγοι και οι πολιτικοί δεν πρέπει να αγνοούν τους επιστήμονες από τους χώρους των ανθρωπιστικών και κοινωνικών σπουδών».
Κι αυτό γιατί, εξ ορισμού, οι επιστήμες αυτές έχουν ως επίκεντρο τον άνθρωπο. «Έχουν να κάνουν σε μεγάλο βαθμό με την αυτογνωσία και την έννοια και πρακτική της κριτικής σκέψης. Εννοώ την αυτογνωσία όχι μόνο σε προσωπικό αλλά, το πιο σημαντικό, και σε συλλογικό επίπεδο. Αυτό, σε μια πρώτη ματιά, δεν φαίνεται να παράγει υλικό, οικονομικό πλούτο. Και αυτός είναι ο λόγος που φορείς πολιτικής και οικονομικής εξουσίας θεωρούν ότι οι ανθρωπιστικές, συχνά και οι κοινωνικές επιστήμες, αποτελούν είδος πολυτέλειας. Πιστεύω ότι, έστω και ασυνείδητα, αυτό που τους ενοχλεί δεν είναι η υποτιθέμενη αντι-παραγωγικότητα των ανθρωπιστικών επιστημών και του ανθρωπισμού, αλλά η ανυπέρβλητη αξία τους ως τομέων αναλυτικής σκέψης και φορέων διαμόρφωσης κριτικά στοχαζόμενων πολιτών. Γιατί μόνο οι ανθρωπιστικές επιστήμες, που έχουν ως κέντρο τους τον άνθρωπο, μπορούν να διδάξουν την σφαιρική κριτική σκέψη και αναλυτική πορεία προς την ατομική και συλλογική αυτογνωσία. Μόνο οι ανθρωπιστικές και οι κοινωνικές επιστήμες μπορούν να δώσουν οράματα στον άνθρωπο. Αυτό μπορεί κανείς πολύ εύκολα να το διαπιστώσει αν αναστοχαστεί τις ανά τους αιώνες κοσμοϊστορικές εξελίξεις, από την προσωκρατική φιλοσοφία και επιστήμη στη Μικρά Ασία και τη Μεγάλη Ελλάδα, την ανάδυση της τραγωδίας, του ανθρωποκεντρικού στοχασμού και της δημοκρατίας στον 5ο αι. π.Χ., τους πρώιμους Χριστιανούς φιλοσόφους/θεολόγους, την Αναγέννηση, τον διαφωτισμό, έως την ριζοσπαστική σκέψη του Νίτσε, του Μαρξ, του Φρόυντ, των μεγάλων εκπροσώπων του ευρωπαϊκού μοντερνισμού και πρωτοπορίας, τον Λακάν, τον δομισμό, τον Λέβι-Στρως, τον μεταδομισμό, τον Φουκώ, τον Ντεριντά, την Κρίστεβα, τον μεταμοντερνισμό. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, είναι τομές στον στοχασμό και τον πολιτισμό που καθόρισαν, εν πολλοίς, την πορείας της ανθρωπότητας», τονίζει.
Ένα άλλο θέμα που έχει απασχολήσει τον συνομιλητή του ΑΠΕ-ΜΠΕ είναι ο κίνδυνος της πολιτιστικής ομογενοποίησης και της επιβολής ισχυρών βιομηχανιών πολιτισμού σε εντόπιες παραδόσεις. «H παγκοσμιοποίηση, αν με τον όρο αυτό εννοούμε την προώθηση πραγματικού διαλόγου μεταξύ εντόπιων πολιτιστικών παραδόσεων με άλλες ανά τον πλανήτη και όχι την ηγεμονοποίησή τους από πολύ σημαντικές και δυνατές βιομηχανίες πολιτισμού, είναι κάτι πολύ θετικό και εξαιρετικά προοδευτικό. Η ηγεμονοποίηση είναι ο κίνδυνος. Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, τα τελευταία χρόνια, γιορτάζεται το Halloween, και έχει καθιερωθεί το καταναλωτικό πανηγύρι της αποκαλούμενης Black Friday που ακολουθεί την ημέρα των Ευχαριστιών, το Thanksgiving, γιορτή που συνδέεται αποκλειστικά με την ιστορία της Αμερικής, ενώ ταυτόχρονα αντίστοιχες γιορτές και εντόπια έθιμα υποχωρούν στον βωμό μιας άκριτης, κατά τη γνώμη μου, υιοθέτησης και καταναλωτικής εισαγωγής ξένων πολιτιστικών προϊόντων προωθούμενων από μια τεράστια και παντοδύναμη βιομηχανία πολιτισμού», επισημαίνει ο Παναγιώτης Ροϊλός.
Και συνεχίζει: «Η γλώσσα, όπως και άλλοι φορείς πολιτισμού, δεν διεκπεραιώνει μόνο άμεσες επικοινωνιακές ανάγκες. Κάθε γλωσσικός όρος φέρει μαζί του μια ολόκληρη ιστορία, ευρύτερες κοινωνικοπολιτιστικές, πολιτικές, ιστορικές και ιδεολογικές υποδηλώσεις, την δυναμική αυτού που ονομάζω ‘γλωσσικό μύθημα’. Αν π.χ. αντί για την λέξη ‘εκφοβισμό’ χρησιμοποιήσουμε τον όρο ‘μπούλινγκ’ (bullying) η επιλογή αυτή δεν είναι μόνο σημασιολογικά και επικοινωνιακά διεκπεραιωτική, δεν ανταποκρίνεται δηλαδή μόνο σε μία άμεση ανάγκη μετάδοσης νοήματος, αλλά εμπλέκεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ιδεολογικών και πολιτιστικών επιλογών. Επιλέγοντας τον όρο ‘μπούλινγκ’, ασυνείδητα, δέχομαι ότι ο ξένος όρος με εκπροσωπεί καλύτερα και ότι εγώ ως φορέας μιας συγκεκριμένης πολιτιστικής και γλωσσικής παράδοσης βρίσκομαι, και πρέπει να αποδεχτώ ότι βρίσκομαι και να συνεχίζω να βρίσκομαι, σε πολύ υποδεέστερη θέση, να ενστερνίζομαι και να εσωτερικεύω, δηλαδή, τη θέση μου ως γλωσσικά (άρα, σε μεγάλο βαθμό, και ιδεολογικά και πολιτιστικά) αποικιοκρατούμενου, ηγεμονοποιημένου υποκειμένου-αντικειμένου. Για μένα δηλώνει έλλειψη αξιοπρέπειας και αυτοσεβασμού. Οι γλωσσικές και πολιτιστικές μας επιλογές δεν είναι ούτε αθώες ούτε αμέτοχες ευρύτερων δικτύων αυτού που θα ονόμαζα, εισάγοντας ίσως έναν προκλητικό νεολογισμό, γεω-πολιτιστικής εξουσίας», επισημαίνει.
Πώς, όμως, μπορούμε να το πούμε αυτό σε ένα νέο παιδί που κατακλύζεται από τέτοιους όρους; «Θα πρέπει να το πούμε στους εαυτούς μας πρώτα. Κατά τη γνώμη μου, είναι αδιανόητο άνθρωποι που έχουν πρόσβαση στον δημόσιο λόγο είτε είναι πολιτικοί είτε δημοσιογράφοι είτε άνθρωποι που διδάσκουν στο Πανεπιστήμιο κάθε τρεις και λίγο να χρησιμοποιούμε ξενικούς όρους. Είναι, επίσης, δυνατόν φορείς της επίσημης πολιτείας οποιασδήποτε χώρας, του Λουξεμβούργου, της Ιταλίας, της Γερμανίας, της Ελλάδας, όταν απευθύνονται σε ανθρώπους που χρησιμοποιούν μια συγκεκριμένη γλώσσα να χρησιμοποιούν όρους οι οποίοι εισάγονται από μιαν άλλη; Δεν συνιστά αυτό αποδοχή του status quo μιας πολιτιστικής αποικιοκρατικής υφής, σχέσης, μιας σχέσης υποτέλειας;», δηλώνει με έμφαση.
Φαντασία και ChatGPT
Ο καθηγητής Παναγιώτης Ροϊλός που, μεταξύ άλλων, έχει δημοσιεύσει ως συγγραφέας ή επιμελητής περί τα δέκα βιβλία για τη μετακλασσική, βυζαντινή και νεότερη πολιτιστική ιστορία, τις σχέσεις ανθρωπολογίας και αισθητικής, ενώ ερευνά πτυχές ενός χώρου που αυτός έχει ορίσει ως «γνωσιακή ιστορική ανθρωπολογία», ολοκληρώνει τώρα ένα βιβλίο για την ιστορία της έννοιας της φαντασίας. Πόσο επίκαιρο είναι το θέμα αυτό σήμερα, σε μια εποχή που η τεχνητή νοημοσύνη (βλέπε ChatGPT) γράφει ακόμα και ποίηση αν της ζητηθεί;
«Κατά τη γνώμη μου η φαντασία, η δημιουργική αυτή νοητική διάσταση ανθρώπου, είναι το τελευταίο προπύργιο σε αυτή την αναμέτρηση του ανθρώπινου πνεύματος με την τεχνητή νοημοσύνη. Ναι, υπάρχει μια εφαρμογή που μπορεί να δημιουργήσει ποιήματα και η οποία βασίζεται σε μια τεχνολογικά ταχύτατη επεξεργασία δεδομένων που ήδη έχει δεχθεί. Αυτό που μέχρι τώρα δεν μπορεί να κάνει η τεχνητή νοημοσύνη και από ό,τι φαίνεται δεν θα μπορεί να κάνει στο προβλεπόμενο, τουλάχιστον, μέλλον είναι να θέτει εξαρχής καινούργια ερωτήματα και στόχους. Αυτό είναι εντελώς διαφορετικό από το να συνθέσεις κάτι βασιζόμενος σε ένα σώμα δεδομένων που έχει συλλεχθεί. Αυτή επομένως τη δυνατότητα του ανθρώπου, να δημιουργεί μέσω της φαντασίας του, η τεχνητή νοημοσύνη, από ό,τι φαίνεται μέχρι τώρα, δεν θα μπορέσει να το υπερβεί. Δεν θα μπορέσει αυτό το προπύργιο να το κατακτήσει», σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ροϊλός.
Και προσθέτει ως προς το θέμα του βιβλίου του: «Η μελέτη των τρόπων με τους οποίους ανά περιόδους σε διαφορετικές κοινωνίες οι άνθρωποι προσέγγιζαν, όριζαν και χρησιμοποιούσαν τη φαντασία έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον και μάλιστα επίκαιρο, αφού αντίστοιχες συζητήσεις γίνονται και σήμερα για το πώς η τεχνητή νοημοσύνη επηρεάζει τις δημιουργικές δυνατότητες των ανθρώπων. Το βιβλίο μου εστιάζεται στην ύστερη αρχαιότητα και στον Μεσαίωνα. Είναι ένα εξαιρετικά περίπλοκο και δύσκολο θέμα. Οι πηγές που μελετώ ανήκουν σε διαφορετικά είδη (φιλοσοφία, ρητορική, θεολογία, λογοτεχνία, ακόμη και ιστοριογραφία), και είναι πράγματι εκατοντάδες ή, μάλλον, χιλιάδες. Γενικά θεωρώ κοσμογονικές τις αλλαγές που γίνονται ως προς την σύλληψη και αξιολόγηση της έννοιας της ‘φαντασίας’ κατά τη μετάβαση από το λεγόμενο ειδωλολατρικό στον χριστιανικό κόσμο. Στον χριστιανικό κόσμο η λειτουργία της φαντασίας και τα παράγωγά της, γενικά, όχι πάντα, τείνουν να συσχετίζονται με τον διάβολο. Η φαντασία κατά κανόνα εθεωρείτο ότι είναι ένα όργανο που συχνά ‘διαβάλλει’, διαστρεβλώνει την πραγματικότητα, που παρουσιάζει, εμφανίζει κάτι ψευδές ως αληθές, που υπονομεύει την οντολογική υπόσταση και επιστημολογική ισχύ των πραγμάτων. Επομένως, είναι μια νοητική λειτουργία η οποία, για τους χριστιανούς, εθεωρείτο εν δυνάμει επικίνδυνη. Πρέπει να περιμένουμε μέχρι τον γερμανικό ιδεαλισμό και τον βρετανικό ρομαντισμό στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα για να επικρατήσει μία πιο γενική θετική αντιμετώπιση της φαντασίας», καταλήγει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Ελένη Μάρκου
ΑΠΕ
