Διορισμένοι οι πρώτοι Έλληνες ευρωβουλευτές- Στο δίπολο δεξιά-αντιδεξιά η πρώτη εκλογική αναμέτρηση- Ποια τα πρώτα αποτελέσματα, ποιοι οι πρώτοι ευρωβουλευτές
Αμέσως μετά την ένταξή της στην ΕΟΚ την 1η Ιανουαρίου 1981, η Ελλάδα κλήθηκε να στείλει τους 24 αντιπροσώπους της στο Ευρωκοινοβούλιο, το οποίο είχε ήδη συγκροτηθεί από το 1979, μετά τη διενέργεια των πρώτων κοινών ευρωεκλογών στα υπόλοιπα 9 τότε κράτη-μέλη. Αποφασίστηκε τότε οι πρώτοι Έλληνες ευρωβουλευτές να διορισθούν προσωρινά απευθείας από τα ελληνικά πολιτικά κόμματα, κατ’ αναλογία της δύναμής στο ελληνικό κοινοβούλιο. Μεταξύ αυτών ο μετέπειτα πρώτος υπουργός Εξωτερικών του ΠΑΣΟΚ (Γ. Χαραλαμπόπουλος) καθώς και οι κοινοβουλευτικοί της ΕΔΗΚ (Ι. Ζίγδης) και του ΚΟΔΗΣΟ (Γ. Πεσμαζόγλου).
ΔΙΟΡΙΣΜΕΝΟΙ ΕΥΡΩΒΟΥΛΕΥΤΕΣ 1981
Η οριστική εκπροσώπησή της χώρας θα προέκυπτε τελικά από τις πρώτες (ξεχωριστές για την Ελλάδα) ευρωεκλογές, που θα διενεργούνταν ταυτόχρονα με τις επόμενες βουλευτικές, στις 18 Οκτωβρίου 1981. Ήταν φυσικό λοιπόν αυτή η νέου τύπου εκλογική διαδικασία να επισκιαστεί απολύτως από το γενικότερο κλίμα των εκλογών της «Αλλαγής», παρά το γεγονός ότι το ζήτημα της ένταξης στην ΕΟΚ αποτέλεσε ένα από τα βασικά πεδία συζήτησης και αντιπαράθεσης των κομμάτων προεκλογικά, ειδικά εκ μέρους του ευρωσκεπτικιστικού ΠΑΣΟΚ, που διακήρυσσε πλέον την αναζήτηση μιας «ειδικής σχέσης» με την κοινότητα, εξαγγέλλοντας και διενέργεια σχετικού δημοψηφίσματος.
Με την ίδια περίπου αδιαφορία αντιμετωπίστηκαν και τα αποτελέσματα εκείνων των πρώτων ευρωεκλογών, στη σκιά της θριαμβευτικής ανόδου του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία με 48,1% στις βουλευτικές. Η μείωση του ποσοστού του κατά 8 μονάδες περίπου στην ευρωπαϊκή κάλπη (40,1% και 10 έδρες) δεν αναλύθηκε ιδιαίτερα, ειδικά τη στιγμή που ανάλογη σχεδόν ήταν η κάμψη της Νέας Δημοκρατία (31,3% και 8 έδρες) από το 35,9% των εθνικών εκλογών. Η συνολική αυτή συρρίκνωση της δυναμικής των δύο μεγάλων κομμάτων ορθά αποδόθηκε στο φαινόμενο της «χαλαρής ψήφου» (ή ψήφου 2ης τάξης) που χαρακτηρίζει τις ευρωεκλογές, λόγω του μικρότερου διακυβεύματος (δεν αναδεικνύουν κυβέρνηση) αλλά και της σταθερής (όπως αποδείχθηκε) εφαρμογής της απλής αναλογικής με κλειστή λίστα για την ανάδειξη των ευρωβουλευτών.
ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΩΝ 1981
Ωφελημένα από την άλλη πλευρά ήταν όλα τα μικρότερα κόμματα: το ΚΚΕ κερδίζοντας 2 μονάδες έφτασε το 12,8% (εκλέγοντας 3 ευρωβουλευτές), ενώ ακόμα περισσότερο ενισχύθηκαν (σχεδόν κατά 4% το καθένα) το ΚΚΕ εσωτερικού (5,3%) και το ΚΟΔΗΣΟ του Γ. Πεσμαζόγλου (4,3%), εκλέγοντας από μία έδρα, γεγονός που τους προσέφερε -ειδικά στο πρώτο- την κοινοβουλευτική επιβίωση την οποία είχαν απωλέσει στην ελληνική βουλή. Ελαφρώς ενισχυμένο τέλος εμφανίστηκε και το Κόμμα Προοδευτικών του Σπ. Μαρκεζίνη (2,0%) εκλέγοντας επίσης έναν ευρωβουλευτή.
Παρόλα αυτά, μια αναλυτική σύγκριση στα επιμέρους αποτελέσματα των δύο ταυτόχρονων αναμετρήσεων είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική για το γενικότερο πολιτικό σκηνικό και την κατοπινή μετεξέλιξη του. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι απώλειες της ΝΔ μεταξύ των δύο αναμετρήσεων τροφοδότησε κυρίως το ΚΟΔΗΣΟ, ενώ αντίθετα εκείνες του ΠΑΣΟΚ «διέρρευσαν» καταρχήν προς τα κόμματα της Αριστεράς και δευτερευόντως σε μικρότερους κεντρώους σχηματισμούς (ΕΔΗΚ, Κ. Φιλελευθέρων, Χριστιανική Δημοκρατία) που στις ευρωεκλογές οριακά ξεπέρασαν το 1%. Οι συντεταγμένες αυτές μετακινήσεις ουσιαστικά επιβεβαίωναν τη διαπαραταξιακή σύγκρουση που είχε προσλάβει η συγκεκριμένη αναμέτρηση στο πλαίσιο του διπόλου «Δεξιά-αντιΔεξιά», το οποίο έμελλε να κυριαρχήσει απόλυτα στον εκλογικό ανταγωνισμό τουλάχιστον μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’80.
Από την άλλη πλευρά, οι ταυτόχρονη διεξαγωγή των ευρωεκλογών φαίνεται ότι για ένα σημαντικό μέρος του εκλογικού σώματος λειτούργησε ως ευνοϊκό πεδίο αποτύπωσης μιας διπλής-παράλληλης ψήφου, δεδομένου ότι 200.000-250.000 ψηφοφόροι επέλεξαν ταυτόχρονα ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ εσωτερικού στις δύο κάλπες, ενώ μια σχεδόν ισοδύναμη μάζα κινήθηκε μεταξύ ΝΔ και ΚΟΔΗΣΟ. Ειδικά το πρώτο από αυτά τα δύο ρεύματα είχε και αυξημένο πολιτικό ενδιαφέρον, καθώς μεταξύ άλλων συνιστούσε και μετατόπιση από τις ευρωσκεπτικιστικές στις φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις (αμβλύνοντας τους αντίστοιχους συνολικούς συσχετισμούς που είχαν προκύψει στις βουλευτικές εκλογές), ενώ είχε και κρίσιμο κοινωνιολογικό αποτύπωμα.
Πράγματι, οι διαρροές του ΠΑΣΟΚ εντοπίστηκαν κατά βάση στα αστικά κέντρα (όπου αντίστοιχα και τα κυριότερα κέρδη πρωτίστως του ΚΚΕ εσωτερικού), με το ποσοστό του σε σχέση με τις βουλευτικές να υποχωρεί κατά 12 περίπου μονάδες σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη (συνολικά 36% στις ευρωεκλογές), όταν στις μη αστικές περιοχές της χώρας η αντίστοιχη μεταβολή δεν ξεπερνούσε το 6% (παραμένοντας στα επίπεδα του 42,2%). Η διαφοροποιημένη αυτή τάση αμφισβητούσε την εντυπωσιακή ομοιογένεια που χαρακτήριζε την ψήφο του ΠΑΣΟΚ στις βουλευτικές εκλογές, όπου το 48% είχε εμφανίσει μια αξιοθαύμαστη ισορροπία ανεξάρτητα του βαθμού αστικότητας. Παρόλα αυτά, η ετεροβαρής κατανομή των δυνάμεων του ΠΑΣΟΚ στις Ευρωεκλογές του 1981 αποδείχθηκε πολύ περισσότερο προσδιοριστική της πραγματικής εκλογικής βάσης του, όπως αυτή έμελλε να μετεξελιχθεί στις επόμενες αναμετρήσεις της δεκαετίας του 1980.
Όσο για τους 24 πρώτους εκλεγμένους ευρωβουλευτές, αξίζει να σημειωθεί ότι δύο από εκείνους του ΠΑΣΟΚ αντικαταστάθηκαν αμέσως, αναλαμβάνοντας κυβερνητικές θέσεις. Πρόκειται για τον -ήδη διορισθέντα ευρωβουλευτή- Ασημάκη Φωτήλα (είχε μια σύντομη θητεία ως υφυπουργός Εξωτερικών και στη συνέχεια ως υφυπουργός Προεδρίας) και τον Δημήτρη Κουλουριάνο (ανέλαβε αρχικά διοικητής της ΕΤΒΑ, αναλαμβάνοντας μετέπειτα και το Υπ. Οικονομικών). Επίσης οφείλει να σημειωθεί η πρώτη εκλογή του Βασίλη Εφραιμίδη με το ΚΚΕ, ο οποίος επρόκειτο να επανεκλεγεί για άλλες 3 διαδοχικές θητείες στη συνέχεια.
ΕΚΛΕΓΜΕΝΟΙ ΕΥΡΩΒΟΥΛΕΥΤΕΣ 1981
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Π. Κουστένης, «Ευρωεκλογές: αναμετρήσεις στραμμένες στην ελληνική πολιτική σκηνή», στο Β. Βαμβακάς, Π. Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Η Ελλάδα στη Δεκαετία του ’80: Κοινωνικό, Πολιτικό και Πολιτισμικό Λεξικό, Αθήνα: Επίκεντρο, 2014 (2η Εκδ.), σελ. 212-216.
Π. Κουστένης, «Στο λυκόφως (;) του Πράσινου Ήλιου: Συγκρότηση και μετεξέλιξη της εκλογικής βάσης του ΠΑΣΟΚ 1974-2015», στο Β. Ασημακόπουλος, Χρ. Τάσσης (επιμ.), ΠΑΣΟΚ: 1974-2018, Πολιτική οργάνωση, ιδεολογικές μετατοπίσεις, κυβερνητικές πολιτικές, Αθήνα: Gutenberg, 2018, σελ. 290-320
Ε. Τεπέρογλου, Οι Άλλες «Εθνικές» Εκλογές: Η Ιστορία των Ευρωεκλογών στην Ελλάδα 1981-2004, Αθήνα: Παπαζήσης, 2016
