Το νέο σκάνδαλο αποτελεί ακόμη ένα πλήγμα στην αξιοπιστία του ευρωπαϊκού μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (RRF), που συστάθηκε – εν μέσω πανδημίας – από την ΕΕ για την χορήγηση δανείων και επιχορηγήσεων στις 27 χώρες του μπλοκ: Το «ιδιαίτερο» ελληνικό πρόβλημα και οι 10 «δυνατοί παίκτες» που υπερκοστολογούν και κερδίζουν όλες τις δημόσιες συμβάσεις
Σε σημερινό του δημοσίευμα το Politico αποκαλύπτει πως ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη έρευνες για απάτη αναφορικά τρόπο με τον οποίο 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ από κονδύλια της ΕΕ χορηγήθηκαν σε μόλις 10 εταιρείες στην Ελλάδα.
¨Οπως σημειώνεται, τον περασμένο μήνα η ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού έκανε έφοδο στα γραφεία τριών εταιρειών τηλεπικοινωνιών της χώρας – Cosmote, Vodafone και Nova – καθώς και σε πέντε εταιρείες πληροφορικής και δύο εταιρείες συμβούλων. Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO) επιβεβαίωσε πως έχει επίσης ξεκινήσει έρευνα.
Υπενθυμίζεται πως μόλις την περασμένη εβδομάδα, η αστυνομία συνέλαβε περισσότερους από 20 υπόπτους στην Ιταλία, την Αυστρία, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία που συνδέονταν με φερόμενη απάτη και κατάχρηση 600 εκατομμυρίων ευρώ από το ταμείο στην Ιταλία.
Η ελληνική έρευνα επικεντρώνεται στον τρόπο με τον οποίο ενδεχομένως χειραγωγήθηκαν δημόσιοι διαγωνισμοί – καθώς οι εταιρείες φέρονται να συνεννοήθηκαν προκειμένουν να μην ανταγωνιστούν η μία την άλλη για την ίδια σύμβαση, περιορίζοντας έτσι τον αριθμό των εταιρειών που επωφελήθηκαν.
Αυτό – όπως τονίζεται – οδήγησε σε αύξηση των αμοιβών που μπορούσαν να χρεώσουν, στερώντας τελικά από τους Έλληνες φορολογούμενους σημαντικούς πόρους από τα ευρωπαϊκά κονδύλια.
Σημειώνεται πως με projects αξίας 35,95 δισ. ευρώ, η Ελλάδα υπήρξε ένας από τους κύριους ωφελούμενους του ταμείου, που έγινε γνωστό ως Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF). Περίπου το ένα πέμπτο αυτού του ποσού χρησιμοποιήθηκε για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας – σύμφωνα με σχετικό σχέδιο που υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Σύμφωνα με το Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων, μέχρι σήμερα περίπου 600 δράσεις – αξίας άνω των 2,5 δισ. ευρώ – έχουν δημοπρατηθεί και ανατεθεί, με την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία και την ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού να διερευνούν τώρα τον τρόπο με τον οποίο ανατέθηκαν αυτά τα έργα.
Σε ανακοίνωσή της, η ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού ανέφερε ότι εξετάζει αν υπήρξε παραβίαση της συνθήκης της ΕΕ που «απαγορεύει τις αντιανταγωνιστικές συμφωνίες και αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων που εμποδίζουν, περιορίζουν ή στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό, τις μονομερείς πρακτικές που συνιστούν πρόσκληση για συνεννόηση ή μελλοντικές ανακοινώσεις τιμών σε ανταγωνιστές και την κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης».
Η Vodafone επιβεβαίωσε την έρευνα της επιτροπής ανταγωνισμού. Οι άλλες εταιρείες αρνήθηκαν να σχολιάσουν, όπως άλλωστε και το γραφείο του Έλληνα πρωθυπουργού και το υπουργείο Ανάπτυξης.
Διαγωνισμοί με μόλις μία προσφορά
Σύμφωνα πάντα με το δημοσίευμα του Politico, οι 10 υπό έρευνα εταιρείες «κέρδισαν» συμβάσεις για περισσότερα από 600 έργα στον τομέα της τεχνολογίας μεταξύ 2020 και 2023 , το καθένα αξίας τουλάχιστον 100.000 ευρώ. Για λίγα από αυτά τα έργα υποβλήθηκαν περισσότερες από μία προσφορές.
Αξίζει να σημειωθεί πως η έρευνα ξεκίνησε όταν η European Dynamics, μια ελληνική εταιρεία παροχής υπηρεσιών λογισμικού και πληροφορικής, υπέβαλε καταγγελία τον Νοέμβριο του 2023 στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία εποπτεύει τη διαχείριση του RRF, υποστηρίζοντας ότι ένας δημόσιος διαγωνισμός ήταν μεροληπτικός υπέρ συγκεκριμένων εταιρειών.
Όταν δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά, ο διαγωνισμός όριζε τον προϋπολογισμό για ένα έργο ψηφιακού εκσυγχρονισμού που συνδέεται με το Εθνικό Σύστημα Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΣΗΔΗΣ) της Ελλάδας σε 44 εκατομμύρια ευρώ – ποσό που είναι αρκετές φορές μεγαλύτερο από το κόστος του αντίστοιχου έργου σε άλλες χώρες της ΕΕ.
Για παράδειγμα, στην Ιρλανδία κόστισε 4,6 εκατ. ευρώ για επτά χρόνια, στην Κύπρο 4,5 εκατ. ευρώ για εννέα χρόνια και στη Μάλτα μόλις 1,3 εκατ. ευρώ.
Εντέλει έπειτα από διαμαρτυρίες τεσσάρων εταιρειών, το έργο χωρίστηκε σε δύο διαγωνισμούς με συνολικό προϋπολογισμό 5,7 και 12 εκατ. ευρώ για δύο έτη. Σημειώνεται πως το ελληνικό κράτος καλείται ακόμη να πληρώσει τον εξοπλισμό, τις άδειες χρήσης λογισμικού, αλλά και το κόστος φιλοξενίας του έργου.
Υπήρξε ακόμη καταγγελία για παράτυπη πρόσβαση από μη εξουσιοδοτημένους λογαριασμούς στα συστήματα του ΕΣΗΔΗΣ, σύμφωνα με δύο υπαλλήλους με γνώση του θέματος- γεγονός που προκαλεί πρόσθετα ερωτήματα σχετικά με την αξιοπιστία του συστήματος που χρησιμοποιείται για τη διαχείριση χιλιάδων διαγωνιστικών διαδικασιών αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ.
Το υπουργείο ψηφιακής διακυβέρνησης της Ελλάδας δήλωσε ότι δεν υπήρξε καμία παραβίαση του συστήματος και δεν έχει υποβληθεί καμία καταγγελία.
Εκπρόσωπος της Επιτροπής επιβεβαίωσε ότι είχε λάβει επιστολή από την European Dynamics σχετικά με τον διαγωνισμό ΕΣΗΔΗΣ, αλλά και πως είχε μοιραστεί όλες τις σχετικές πληροφορίες με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF).
Το ιδιαίτερο πρόβλημα της Ελλάδας
Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα της ΕΕ στην οποία υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τον τρόπο κατανομής αυτών των κονδυλίων. Εκτός από τις συλλήψεις που έχουν ήδη προηγηθεί στην ιταλική υπόθεση, η OLAF ερευνά πιθανή απάτη με τη χρήση των πόρων ανάκαμψης του μπλοκ μετά την πανδημία σε διάφορες χώρες της ΕΕ.
Ωστόσο, τα προβλήματα με τις δημόσιες συμβάσεις φαίνεται να αποτελούν… ιδιαίτερο πρόβλημα στην Ελλάδα. Εδώ και καιρό υπάρχει έντονη κριτική στη χώρα σχετικά με τον τρόπο διεξαγωγής των διαγωνισμών, αλλα και καταγγελίες πως οι εταιρείες συνεργάζονται για το πώς και πότε θα υποβάλλουν προσφορές – αντί να λειτουργούν ανταγωνιστικά προσφέροντας καλύτερη σχέση ποιότητας – τιμής.
Άνθρωποι με γνώση του θέματος μιλούν για αδιαφανείς διαδικασίες και παραχωρήσεις προς τις εταιρείες. Παρά τις πολυάριθμες μεταρρυθμίσεις που επιβλήθηκαν από τους διεθνείς πιστωτές – σε αντάλλαγμα για τα μετρητά διάσωσης κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους της χώρας – η έρευνα δείχνει ότι η διαφθορά έχει μάλλον χειροτερέψει αντί να βελτιωθεί.
Στον τομέα της τεχνολογίας οι εταιρείες συχνά διαμαρτύρονται καθώς δεν καταφέρνουν να «κερδίσου» κυβερνητικές συμβάσεις, την ώρα που σε άλλες, ορισμένες πολύ μικρές σε μέγεθος, έχουν ανατεθεί έργα αξίας δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ.
Μόνο μία προσφορά
Το Politico εξέτασε 110 ελληνικούς δημόσιους διαγωνισμούς που χρηματοδoτήθηκαν από την ΕΕ, κυρίως από το ταμείο ανάκαμψης της ΕΕ, μεταξύ 2021 και Ιανουαρίου 2024.
Η συντριπτική πλειονότητα των συμβάσεων, 101 προσφορές, ανατέθηκαν σε μία από τις 10 εταιρείες που ερευνώνται χωρίς να υπάρξει κανένας απολύτως ανταγωνισμός. Μόνο σε εννέα διαγωνισμούς υπήρξαν περισσότερες από μία προσφορές.
Ακόμα και σε εκείνους, όμως, που πολλές εταιρείες υπέβαλαν προσφορά, κάθε μία φαίνεται ότι έκανε προσφορά μόνο για ένα μοναδικό τμήμα.
Όταν του ζητήθηκε σχόλιο, εκπρόσωπος της Επιτροπής δήλωσε ότι οι αποφάσεις για την ανάθεση συμβάσεων εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των ελληνικών αρχών. «Η πρωταρχική ευθύνη για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τους κανόνες της ΕΕ και τους εθνικούς κανόνες για τις δημόσιες συμβάσεις ανήκει στα κράτη μέλη», πρόσθεσε ο εκπρόσωπος.
«Δεν έχουμε πόρους για να συμμετέχουμε σε όλους τους διαγωνισμούς»
Η καταγγελία της European Dynamics διαβιβάστηκε στην OLAF, η οποία την έστειλε με τη σειρά της στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία για έρευνα για «πιθανά ποινικά αδικήματα για τα οποία η EPPO είναι αρμόδια να διεξάγει έρευνα».
Εκτός από τις εταιρείες τηλεπικοινωνιών, έφοδοι πραγματοποιήθηκαν στις εταιρείες πληροφορικής και λογισμικού Byte, Uni Systems, Netcompany-Intrasoft, Space Hellas, Cosmos Business Systems και στις δύο εταιρείες συμβούλων Toolbox και Active.
Απαντώντας στο Politico, η OLAF διευκρίνισε πως δεν σχολιάζει υποθέσεις που μπορεί να χειρίζεται «προκειμένου να προστατεύσει την εμπιστευτικότητα τυχόν ερευνών και πιθανών δικαστικών διαδικασιών που θα ακολουθήσουν, καθώς και για να διασφαλίσει τον σεβασμό των προσωπικών δεδομένων».
Σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου το 2021, περίπου το 42,4% των δημόσιων συμβάσεων στην Ελλάδα ανατέθηκαν μετά από μία και μόνο προσφορά. Το 2011, το 15% των συμβάσεων «έκλεισαν» με μία προσφορά.
Το ποσοστό των διαγωνισμών με μία μόνο προσφορά σε χώρες με παρόμοιο πληθυσμό – όπως η Πορτογαλία, το Βέλγιο και η Τσεχία – ήταν 31,6%, 27% και 47,8% αντίστοιχα.
Το επιχείρημα που χρησιμοποιείται συχνά από στελέχη των επιχειρήσεων είναι πως αυτό το μοτίβο διαγωνισμών οφείλεται στο γεγονός ότι υπάρχουν εκατοντάδες ανοιχτές ευκαιρίες για διαγωνισμούς και οι επιχειρήσεις… δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους για να συμμετάσχουν σε όλους.
