Ψώρα, μια επικίνδυνη δερματική νόσος, ιδιαίτερα μεταδοτική που προκαλείται από ένα παρασιτικό, που λέγεται άκαρι της ψώρας.
Το παράσιτο Sarcoptes scabiei παρασιτεί στον άνθρωπο εδώ και τουλάχιστον 2,500 χρόνια, το οποίο ζει και αναπαράγεται στο δέρμα του ανθρώπου, η ονομαζόμενη ψώρα (scabies), μια άκρως μεταδοτική νόσος. Είναι μικροσκοπικό αραχνοειδές παρασιτικό, συχνά δύσκολο να βρεθεί και προκαλεί μια νόσο με πολύ κνησμό (φαγούρα) που λέγεται ψώρα. Η ψώρα δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με την ψωρίαση. Η σύγχυση ίσως οφείλεται στο παρεμφερές όνομα, την φαγούρα και τις δερματικές
Yπολογίζεται ότι πάνω από 300.000.000 περιπτώσεις ψώρας συμβαίνουν κάθε χρόνο παγκοσμίως.
Προσβάλλεται οποιαδήποτε φυλή ή ηλικία ανεξαρτήτως από συνθήκες προσωπικής υγιεινής. Αν και για πολλά χρόνια είχε σταματήσει να ακούγεται, με την εξάπλωση και στην Ελλάδα αυτής της ξεχασμένης νόσου, ξαναμπαίνει στη ζωή των σημερινών σύγχρονων κοινωνιών. Στους πρόσφυγες και στους καταυλισμούς που διαμένουν έχουν εμφανιστεί κρούσματα ψώρας αλλά και άλλων μεταδιδόμενων ασθενειών.
Το μικροσκοπικό άκαρι που προκαλεί τη ψώρα έχει μήκος περίπου 0.4 χιλιοστά και δεν είναι ορατό με το μάτι. Έχει στρογγυλό σώμα και 8 πόδια και σκάβει το δέρμα δημιουργώντας μια αλλεργική αντίδραση. Η συνέπεια είναι έντονη φαγούρα, μερικές φορές τόσο δυνατή κατά τη νύκτα, που κρατάει άγρυπνο τον πάσχοντα.
Συχνά το ξύσιμο οδηγεί δε δευτερογενή επιμόλυνση. Από την έντονη φαγούρα, προκαλείται τοπική φλεγμονή, με σοβαρές βλάβες στο δέρμα από το ξύσιμο άλλα και είσοδο βακτηριδίων που οδηγούν στην μορφή του Μολυσματικού κηρίου (του Κέλσου), μια πολύ φλεγμονώδης μυκητιακή λοίμωξη.
Η ψώρα μεταδίδεται σχεδόν πάντα από άνθρωπο σε άνθρωπο με στενή επαφή. Μπορεί να είναι ένα παιδί, ένας φίλος ή άλλο μέλος της οικογένειας. Το θηλυκό άκαρι ελκύεται από τη θερμότητα και την οσμή του δέρματος, σκάβει μια σήραγγα μέσα στην οποία εναποθέτει τα αυγά του και παράγει εκκρίσεις που προκαλούν αλλεργική αντίδραση. Οι νύμφες εκκολάπτονται από τα αυγά, προχωράνε στην επιφάνεια του δέρματος και ενηλικιώνονται μέσα σ’ αυτό. Ο χρόνος επώασης είναι περίπου 20 ημέρες κι έτσι μπορεί να περάσει και ένας μήνα μέχρι ένα άτομο που έχει “κολλήσει” να αρχίσει να έχει κνησμό. Χωρίς ξενιστή μπορεί να ζήσει από 5 ημέρες έως 2 εβδομάδες. Αντιθέτως στον ανθρώπινο οργανισμό επιζεί επί περίπου ένα μήνα και μπορούν να βαδίσουν σε μεγάλες αποστάσεις. Έτσι τα συμπτώματα της ψώρας μπορεί να διαρκέσουν μήνες ή και χρόνια.
Μεταδίδεται η ψώρα με το σεξ;
Η νόσος μπορεί να μεταδοθεί με σεξουαλική επαφή όταν το ζευγάρι περάσει πολύ ώρα μαζί (για παράδειγμα όλη τη νύχτα).
Συμπτώματα Η πρώτη και η πιο συχνή ένδειξη της νόσου, είναι ο κνησμός, ιδίως τις νυκτερινές ώρες. Το εξάνθημα μπορεί να αποτελείται από μικρά σπυράκια στην αρχή ενώ αργότερα μπορεί εκζεματοποιηθεί να εμφανιστεί δηλαδή απολέπιση ή εφελκίδες.Συνήθως αρχίζουν από τις πτυχές και ιδίως ανάμεσα στα δάκτυλα των χεριών, στους αγκώνες ή στη περιοχή των καρπών, στους γοφούς ή στην περιοχή της ζώνης, γύρω από τις θηλές στις γυναίκες ή στα γεννητικά όργανα στους άνδρες. Τα ακάρεα έχουν την τάση επίσης να κρύβονται μέσα ή και πάνω στο δέρμα που βρίσκεται κάτω από δακτυλίδια, βραχιόλια, ρολόγια ή και κάτω από τα νύχια. Στα παιδιά υπάρχει μια πιο γενικευμένη φαγούρα και η μόλυνση μπορεί να συμπεριλάβει όλο το σώμα συμπεριλαμβανομένων των παλαμών – πελμάτων και το τριχωτό της κεφαλής. Το παιδί μπορεί να είναι κουρασμένο και ευερέθιστο λόγω της αϋπνίας από την έντονη φαγούρα.
Η δευτερογενής μικροβιακή επιμόλυνση συχνά αποτελεί ένα επιπρόσθετο πρόβλημα, ιδίως στα ζεστά κλίματα. Είναι πιο συχνή σε κοινότητες ή οικογένειες με φτωχές συνθήκες υγιεινής.
Εφελκιδοποιημένη ή “Νορβηγική Ψώρα”
Η Νορβηγική ψώρα (πρωτοπεριγράφτηκε σε λεπρούς στην Νορβηγία), είναι μια μορφή ψώρας που εμφανίζεται κυρίως σε ηλικιωμένους και σε άτομα με αδύναμο ανοσολογικό σύστημα (π.χ. ασθενείς με AIDS).Εδώ τα συμπτώματα είναι πολύ πιο σοβαρά. Οι προσβεβλημένες εκτάσεις δέρματος είναι μεγάλες, έχουν εφελκίδες και είναι λεπιδώδεις. Κάτω από αυτές κρύβονται πολλές χιλιάδες παράσιτα με τα αυγά τους και είναι περιπτώσεις εξαιρετικά μεταδοτικές.Η θεραπεία στην μορφή αυτή της ψώρας είναι δύσκολη διότι τα συνήθως χρησιμοποιούμενα σε υγρή μορφή φάρμακα, δεν διαπερνούν το παχύ και ξεραμένο δέρμα ώστε να φθάσουν στα ακάρεα και να τα σκοτώσουν.Είναι εξαιρετικά μεταδοτικές περιπτώσεις.
ΔιάγνωσηΤη διάγνωση θα την θέσει σχετικά εύκολα με μια κλινική εξέταση ο δερματολόγος. Μερικές φορές μπορεί να χρησιμοποιηθούν και ανώδυνες, απλές εξετάσεις.
ΘεραπείαΜε την έναρξη της κατάλληλης θεραπείας στον χώρο διαμονής, εκτός από τα κλινοσκεπάσματα και ρούχα, πρέπει υποχρεωτικά να γίνουν εφαρμογές απορρύπανσης με αναζωογόνηση και εξυγίανση του περιβάλλοντα χώρου, διοτι θα μπορούσε να αποφέρει αρνητικά αποτελέσματα στην εκτελεσθείσα θεραπευτική αγωγή.Το βενζοϊκό βενζύλιο (ένα φτηνό γαλάκτωμα) είναι παγιωμένη από χρόνια θεραπεία που συνδυάζει την χαμηλή τιμή με την αποτελεσματικότητα.
Μαζί με τον ασθενή πρέπει να υποβάλλονται σε ταυτόχρονη θεραπεία όλα τα μέλη της οικογένειας του. Επίσης άτομα που συγκατοικούν ή είχαν σεξουαλική επαφή με τον ασθενή, όχι μόνο πρόσφατα, αλλά και 1-2 μήνες πριν την εμφάνιση του εξανθήματος, ακόμη και όταν δεν παρουσιάζουν κλινικά σημεία ψώρας. Δεν είναι απαραίτητο να υποβληθούν σε θεραπεία άτομα που είχαν οποιαδήποτε τυχαία επαφή (π.χ. χειραψία) με τον ψωρικό ασθενή. Η θεραπεία πρέπει να γίνεται κατά προτίμηση βραδινές ώρες, ούτως ώστε να παραμείνει το φάρμακο για να δράσει όλη τη νύχτα (12 ώρες). Η χρήση του να γίνεται σε καλά αεριζόμενο χώρο μακριά από φλόγες ή άλλη πηγή θερμότητας (π.χ. ηλεκτρική συσκευή σε λειτουργία, τσιγάρο). Να εφαρμόζεται σε όλο το σώμα εκτός από το πρόσωπο και το τριχωτό της κεφαλής από απόσταση 20 εκατοστών, με κατεύθυνση από πάνω προς τα κάτω. Πρώτα απλώνεται στον κορμό του σώματος και μετά στα άκρα, κατά τρόπο ώστε να καλύπτονται όλες οι επιφάνειες, συμπεριλαμβανομένων και των γεννητικών οργάνων, χωρίς δηλαδή να μένει κάποια έκταση ακάλυπτη. Οι περιοχές ανάμεσα στα δάκτυλα, ακόμη και κάτω από τα νύχια(αφού κοπούν προηγούμενα με νυχοκόπτη), οι πτυχώσεις του δέρματος και οι επιφάνειες του δέρματος όπου τα συμπτώματα είναι πιο έντονα πρέπει να ψεκάζονται (εάν χρησιμοποιείται το Spregal) ή να επαλείφονται (εάν έχει συνταγογραφηθεί το Benzyl Benzoate) περισσότερο (μασχάλες, αγκώνες, περιοχή κοιλιάς, γεννητικές περιοχές, γόνατα). Ο ψεκασμός ή η επάλειψη δεν πρέπει να γίνεται σε υγρό δέρμα ή σε δέρμα με εκτεταμένες διαβρώσεις ή επιμολύνσεις, γιατί όλοι αυτοί οι παράγοντες διευκολύνουν την απορρόφηση του φαρμάκου. Το φάρμακο θα πρέπει να παραμείνει σε επαφή με το δέρμα για 12 ώρες. Μην πλύνετε ακόμη και τα χέρια σας εάν δεν περάσουν τουλάχιστον 12 ώρες. Εάν από απροσεξία πλυθεί με νερό κάποια περιοχή(π.χ. χέρια) θα πρέπει να επαναληφθεί η εφαρμογή του φαρμάκου. Μετά από πάροδο 12 ωρών, το σώμα ξεπλένεται με σαπούνι και άφθονο νερό.
Ειδικές προφυλάξεις και προειδοποιήσειςΣτα βρέφη και τα μικρά παιδιά, η μύτη, το στόμα και τα μάτια πρέπει να προφυλάσσονται κατά την διάρκεια της χρήσης του φαρμάκου με ένα μαντήλι, προκειμένου να αποφευχθεί πιθανός ερεθισμός των βλεννογόνωνΣε περίπτωση εμφάνισης συμπτωμάτων της ασθένειας στο πρόσωπο, επαλείφεται η προσβεβλημένη περιοχή με ένα βαμβάκι εμποτισμένο με το φάρμακο.Η χρήση μεγάλων ποσοτήτων φαρμάκου, η μη έγκαιρη απομάκρυνση του με λουτρό και η χρήση του για περισσότερες φορές από τις προβλεπόμενες, μπορεί να προκαλέσουν δερματίτιδα και ενδεχόμενα τοξικά συμβάματα.Παρά την σωστή θεραπεία, μπορεί να επιμένει ο κνησμός και η ανησυχία του ασθενή είτε από χημικό ερεθισμό του φαρμάκου είτε από μια κατάσταση υπερευαισθησίας που οφείλεται σε παρατεταμένη αλλεργική αντίδραση. Στην περίπτωση αυτή να ζητηθεί η βοήθεια του δερματολόγου. Γενικά, ενδέχεται να επιμένει βέβαια ο κνησμός για μερικές μέρες, αλλά εξαφανίζεται πλήρως σε 2 βδομάδες. Σε μερικές περιπτώσεις δημιουργούνται τα λεγόμενα κοκκιώματα της ψώρας (σαν τσιμπήματα από κουνούπια), τα οποία προκαλούν κνησμό, επιμένουν για μερικούς μήνες, αλλά δεν μεταδίδουν την νόσο, άρα δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας.
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο από ψώρα;
Η ψώρα προσβάλλει πλούσιους και φτωχούς, νέους και γέρους. Παρ’ όλα αυτά είναι συχνότερη σε πυκνοκατοικημένες περιοχές. Είναι πιο συχνή σε αυτούς που έχουν στενότερη φυσική επαφή με άλλους, ιδίως παιδιά, μητέρες βρεφών και ηλικιωμένοι σε διάφορα ιδρύματα.
Μέσα στην οικογένεια: τα παιδιά ηλικίας < 2 ετών έχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο, ακολουθούν οι μητέρες και τα μεγαλύτερα θήλεα αδέλφια και τέλος τα άλλα μέλη της οικογένειας. Η ψώρα είναι λιγότερο συχνή στους ενήλικες άρρενες, ίσως γιατί ξοδεύουν λιγότερη ώρα στην επαφή τους με τα προσβεβλημένα παιδιά.
Πρόσφυγες, στρατιώτες και τρόφιμοι ιδρυμάτων (φυλακές, hot spot κλπ), λόγω συνθηκών διαβίωσης είναι ομάδες υψηλού κινδύνου.
Οι ηλικιωμένοι τρόφιμοι ιδρυμάτων είναι υψηλή ομάδα και για άλλους λόγους:
Χαμηλή ανοσολογική άμυνα
Συχνή, στενή φυσική επαφή μέσω των καθημερινών συνηθειών φροντίδας (πλύσιμο, ντύσιμο κ.ά.) που τους παρέχει το προσωπικό του ιδρύματος.
Καθυστερημένη διάγνωση, γιατί η ψώρα μοιάζει συχνότατα με άλλες δερματοπάθειες όπως η ξηροδερμία, το έκζεμα, η δερματίτις εξ’ επαφής, το μολυσματικό κηρίο, το φαρμακευτικό εξάνθημα ή άλλες καταστάσεις συχνές σε ηλικιωμένους.
Σταθερή θεραπεία εδώ και χρόνια, είναι το βενζοϊκό βενζύλιο, ένα πολύ φτηνό γαλάκτωμα που τις οδηγίες χρήσεως θα σας τις πει ο δερματολόγος σας.
Άλλες θεραπείες είναι η κρέμα με crotamiton 10% και η αλοιφή με θείο, μοναδική θεραπεία που μπορούμε να εφαρμόσουμε σε εγκύους.
Εκείνο που έχει μεγάλη σημασία σε οικογένειες και κοινότητες, είναι η ταυτόχρονη θεραπεία όλων όσων συγχρωτίζονται στον ίδιο χώρο, ανεξαρτήτως αν έχουν φαγούρα ή όχι.
