Του Κώστα Ράπτη
Η Κίνα διαμηνύει ότι ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός είναι αυτός του μεγαλύτερου ανοίγματος των οικονομιών. Οι ΗΠΑ πάλι ξεκαθαρίζουν ότι το “μοντέλο Νταβός” είναι ξεπερασμένο και η στροφή προς περισσότερο προστατευτικές πολιτικές είναι αναπόφευκτη. Η Ευρώπη, πάλι, βρίσκεται μεταξύ σφύρας και άκμονος, αναζητώντας στρατηγικό προσανατολισμό. Και όλοι μαζί παραδέχονται ότι η “παγκοσμιοποίηση”, όπως τη γνωρίζαμε, υποχωρεί.
Αυτή ήταν η παράδοξη εικόνα που προέκυψε από το φετινό Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ που μόλις ολοκληρώθηκε στο Νταβός της Ελβετίας, με τους ισχυρούς του πλανήτη να διαβουλεύονται εν μέσω γεωπολιτικών εντάσεων, εμπορικών “εχθροπραξιών”, ανόδου των επιτοκίων, αλλά και της αισιοδοξίας που προκαλεί η έξοδος της Κίνας από τις περιοριστικές πολιτικές για την πανδημία.
“Κλάδος ελαίας”
Ο αντιπρόεδρος της κινεζικής κυβέρνησης, Λιου Χε, επικεφαλής της αντιπροσωπείας του ασιατικού γίγαντα στο κινεζικό θέρετρο, με την ομιλία του έτεινε ούτως ειπείν “κλάδο ελαίας” προς τη Δύση, αποτυπώνοντας την αλλαγή γραμμής που, κατά τα φαινόμενα, προέκυψε στο Πεκίνο μετά το 20ό συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος τον Οκτώβριο.
“Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η Κίνα οδεύει προς τη σχεδιαζόμενη οικονομία. Αυτό δεν είναι διόλου εφικτό. Το άνοιγμα είναι η βάση της κρατικής πολιτικής και ο οδηγός της οικονομικής προόδου. Η εθνική πραγματικότητα της Κίνας υποδεικνύει ότι το άνοιγμα στον κόσμο είναι αναγκαιότητα, όχι κίνηση σκοπιμότητας” τόνισε ο τσάρος της κινεζικής οικονομίας απευθυνόμενος προς το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. “Χρειάζεται να εξασφαλίσουμε μιαν αποτελεσματική διεθνή οικονομική τάξη. Πρέπει να εγκαταλείψουμε την ψυχροπολεμική νοοτροπία” πρόσθεσε ο ίδιος, απευθύνοντας έκκληση για μιαν “οικονομική ανα-παγκοσμιοποίηση”.
Αλλά η “ψυχροπολεμική νοοτροπία” είναι αυτό ακριβώς που κυριαρχεί σε μία συγκυρία κατά την οποία ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται (με την Κίνα να στέκεται διακριτικά στο πλευρό της Ρωσίας), ενώ η κυβέρνηση Μπάιντεν στην Ουάσινγκτον επιδεικνύει ζήλο εφάμιλλο του Ντόναλντ Τραμπ στην οικονομική ανάσχεση της Κίνας, θεσπίζοντας λ.χ. την απαγόρευση στην εξαγωγή μικροτσιπς. Ωστόσο, οι πρωταγωνιστές αυτού του πλανητικού μπρα-ντε-φερ δείχνουν να αισθάνονται την ανάγκη μιας οπισθοχώρησης. Το μαρτυρεί αυτό όχι μόνο η ομιλία του Λιου Χε, αλλά και η συνάντησή του στο Νταβός με την Αμερικανίδα υπουργό Οικονομικών, Τζάνετ Γέλλεν, σε αναζήτηση ενός δρόμου “ελεγχόμενου ανταγωνισμού” και σε προετοιμασία της προγραμματισμένης για τις αρχές Φεβρουαρίου επίσκεψης του επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Άντονι Μπλίνκε στο Πεκίνο.
“Το μοντέλο έχει εκτροχιασθεί”
Από την άλλη πλευρά, με αποδέκτη όχι μόνο τους Κινέζους ιθύνοντες, η κυβέρνηση Μπάιντεν καθιστά σαφές ότι οι κανόνες του παιχνιδιού αλλάζουν.
“Χρειαζόμαστε μια νέα παγκόσμια οικονομική τάξη, με ένα πλανητικό εμπορικό σύστημα προσανατολισμένο στους εργαζόμενους” είπε στο Νταβός η Εκπρόσωπος των ΗΠΑ για θέμα Εμπορίου, Κάθριν Τάι, υποστηρίζοντας ότι το μοντέλο καπιταλισμού που έχει προωθήσει το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ έχει εκτροχιασθεί, δημιουργεί μη βιώσιμες ανισότητες και αφήνει πίσω του τον μισό πληθυσμό, δημιουργώντας χώρο για ένα λαϊκιστικό αντίρροπο ρεύμα, το οποίο απειλεί τη φιλελεύθερη δημοκρατία.
Όλα αυτά τα υψιπετή δεν είναι απλώς λόγια: υποστηρίζουν πολύ συγκεκριμένες πράξεις, όπως το πρόσφατο νομοθέτημα Inflation Reduction Act, το οποίο περιλαμβάνει επιδοτήσεις και φοροαπαλλαγές ύψους 370 δισ. δολαρίων για την “πράσινη τεχνολογία”, ενώ και σε πολιτικό επίπεδο η Ουάσινγκτον αποφάσισε στις αρχές Δεκεμβρίου ότι δεν πρόκειται να παραχωρήσει στα όργανα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου την εξουσία λήψης αποφάσεων επί ζητημάτων κρίσιμων για την ασφάλειά της.
Ένα ολόκληρο πλαίσιο σχεδιασμένο στα αμερικανικά μέτρα μοιάζει τώρα να καταλύεται με πρωτοβουλία του εμπνευστή του.
“Σήμα αφύπνισης”
Η ευρωπαϊκή πλευρά δεν κρύβει την αγανάκτησή της για ό,τι θεωρεί ως προστατευτικές κινήσεις κατοχύρωσης πλεονεκτήματος εις βάρος της. Και ταλαντεύεται ανάμεσα στο “αμερικανικό” και το “κινεζικό” μέτωπο, διαμηνύοντας την ίδια ώρα ότι δεν θα μείνει απαθής. Ήδη η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε στο Νταβός ότι η Κομισιόν θα προωθήσει νομοθεσία για την διευκόλυνση επενδύσεων σε στρατηγικούς τομείς σε όλη την εφοδιαστική σελίδα, με αιχμή την πράσινη μετάβαση.
Για όλο και περισσότερους, πάντως, το αρχικό σοκ από τις κινήσεις της κυβέρνησης Μπάιντεν μετατρέπεται σε ευπρόσδεκτο κάλεσμα να μιμηθεί η Ευρώπη τον αμερικανικό συρμό. Η Inflation Reduction Act “διηύρυνε το χάσμα ανταγωνιστικότητας μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ, αλλά δεν παραπονούμαι, διότι αποτελεί σήμα αφύπνισης” δήλωσε στο Νταβός η υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Γαλλίας, Λοράνς Μπον.
Οι εθνικές επιδοτήσεις ύψους 200 δισ. ευρώ που έχει ήδη ανακοινώσει η Γερμανία, παραβιάζοντας την έννοια της κοινής αγοράς, αναδεικνύουν την ανάγκη πανευρωπαϊκού σχεδιασμού των επομένων βημάτων, αλλά και υπογραμμίζουν τις αντιστάσεις που παραμονεύουν ενδο-ευρωπαϊκά. Διότι, ασφαλώς, η δημιουργία οποιουδήποτε κοινού σχήματος ενίσχυσης της ευρωπαϊκής παραγωγής, κατά το πρότυπο του πανδημικού Ταμείου Ανάκαμψης, συνιστά ένα ακόμη βήμα προς την συγκέντρωση εξουσιών σε κοινοτικό επίπεδο και προς την δημοσιονομική ενοποίηση που προκαλεί αλλεργία στη Γερμανία.
Η ευρύτερη τάση οδηγεί σε τρία μεγάλα εμπορικά μπλοκ
Σε κάθε περίπτωση η υποστροφή από την “ευτυχή παγκοσμιοποίηση” των αμέσως προηγούμενων δεκαετιών προς μία νέα διεθνή πραγματικότητα, όπου θα κυριαρχεί η περιχαράκωση τριών μεγάλων εμπορικών μπλοκ, μοιάζει να έχει εν πολλοίς δρομολογηθεί.
Διόλου τυχαία, επισημαίνει το Eurointelligence, η ελευθερία κίνησης της εργασίας και των κεφαλαίων έχει ήδη μειωθεί: η πρώτη με την ολοένα και μεγαλύτερη επικράτηση αντιμεταναστευτικών πολιτικών και η δεύτερη με την ενίσχυση που ρυθμιστικού πλαισίου που προκύπτει μετά από κάθε χρηματοπιστωτική κρίση. Απομένει η ελευθερία διακίνησης των αγαθών, όπου όμως επίσης η έμφαση έχει μετατοπισθεί από την αμεσότητα στην ασφάλεια των εφοδιαστικών αλυσίδων, μετά την οδυνηρή πανδημική εμπειρία.
Επιπλέον, η ρομποτική και το 3D printing μειώνουν τη ζήτηση για ενδιάμεσα αγαθά, ενώ σε πολιτικό επίπεδο η αλλαγή της κατάστασης πνευμάτων λ.χ. στις ΗΠΑ δεν θα πρέπει να αποδοθεί μονοδιάστατα στους Ρεπουμπλικανούς, αφού ήταν μια ευρεία διακομματική πλειοψηφία που στέρησε από τον Τζο Μπάιντεν την εξουσία να συνάπτει fast track εμπορικές συμφωνίες.
Και βέβαια, οι γεωπολιτικές εντάσεις δημιουργούν ένα πολύ διαφορετικό τοπίο, αρκεί να αναλογισθεί κανείς τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας ή την αμερικανική απαγόρευση πώλησης ημιαγωγών στην Κίνα. Οι χώρες BRICS δεν είναι πλέον οι αναδυόμενοι πρόθυμοι εταίροι της Δύσης στην παγκοσμιοποίηση, αλλά οι ανταγωνιστές της σε μία σύγκρουση που έχει και πολιτικο-ιδεολογικά χαρακτηριστικά.
