Κοντά στη δύση του ηλίου και για τρεις ώρες μετά την 1η Νοεμβρίου και μέχρι τον Μάρτιο του 2023 η ηλεκτροδότηση δεν θα είναι δεδομένη για όλους. Πιθανότατα το ίδιο να συμβεί και για κάποιες πρωινές ώρες κι αυτό γιατί η χώρα με βάση τον δεσμευτικό κανονισμό της Κομισιόν θα πρέπει να προχωρήσει σε υποχρεωτική μείωση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας κατά 5% στις ώρες αιχμής. Πρόσθετος ενδεικτικός και μη δεσμευτικός στόχος, η μείωση της κατανάλωσης κατά 10% μέχρι τον Μάρτιο του 2023 σε σχέση με πέρυσι. Σύμφωνα με τις Βρυξέλλες, αυτό θα οδηγούσε σε μείωση των τιμών και θα επέτρεπε τη μείωση κατά 3,8% της κατανάλωσης φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή.
Η Ελλάδα ξεκινάει την άσκηση με ένα σημαντικό πλεονέκτημα: τη μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας πάνω από τον ενδεικτικό στόχο 10% και συγκεκριμένα 13% τον Ιούλιο σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα πέρυσι, σημειώνει ρεπορτάζ της Καθημερινής. Τα δύσκολα αφορούν τον στόχο της υποχρεωτικής μείωσης κατά τουλάχιστον 5% τις ώρες αιχμής, άσκηση πολύπλοκη και δυσεπίλυτη, αφού δεν υπάρχει δυνατότητα ωριαίας καταμέτρησης του μεγαλύτερου καταναλωτή του δικτύου που είναι η χαμηλή τάση, δηλαδή νοικοκυριά και μικρές επιχειρήσεις, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 65% της συνολικής εγχώριας ζήτησης.
Τα πράγματα θα ήταν εντελώς απλά εάν είχαν εγκατασταθεί οι «έξυπνοι» μετρητές, ένα project περίπου 1 δισ. ευρώ, που σέρνεται από το 2014. Η συνδρομή των νοικοκυριών στον στόχο εξοικονόμησης θα επιδιωχθεί μέσω κινήτρων και συγκεκριμένα αυξημένης επιδότησης του λογαριασμού ρεύματος όταν περιορίζουν την κατανάλωση κατά 15% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2021. Και αυτό τεχνικά είναι δύσκολο να μετρηθεί, κάτι που γνωρίζουν τα κυβερνητικά επιτελεία που σχεδιάζουν, αλλά μετά και τις παρεμβάσεις της αρμόδιας οικονομικής Διεύθυνσης της Κομισιόν, είναι υποχρεωμένα να συνδέσουν τις επιδοτήσεις με μείωση της κατανάλωσης.
Ετσι, ο κλήρος πέφτει στην ενεργοβόρο βιομηχανία και τις μεγάλες εμπορικές επιχειρήσεις, που συγκεντρώνουν αθροιστικά το 35% της ζήτησης (10% οι μεγάλες βιομηχανίες που είναι συνδεδεμένες με το δίκτυο υψηλής τάσης και περίπου 25% οι βιομηχανίες και εμπορικές επιχειρήσεις με μεγάλες καταναλώσεις, που είναι συνδεδεμένες με το δίκτυο της μέσης τάσης). Τα αρμόδια επιτελεία, από την περασμένη Τετάρτη που η πρόεδρος της Ε.Ε. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε τα έκτακτα μέτρα για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης, έχουν πιάσει χαρτί και μολύβι για να υπολογίσουν με τη μεγαλύτερη ακρίβεια μια σειρά από παραμέτρους κρίσιμους για την αποτελεσματική εφαρμογή τους. Το πρώτο ζητούμενο είναι να οριστούν οι ώρες αιχμής του συστήματος και για τον σκοπό αυτό ανατρέχουν σε ιστορικά αρχεία του ΑΔΜΗΕ από το 2015 μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με τα όσα μεταφέρουν στην «Κ» στελέχη με άμεση εμπλοκή στην όλη διαδικασία, «το να προσδιοριστούν τα σωστά “πικ” της ζήτησης είναι ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα».
Η μέχρι τώρα επεξεργασία των ιστορικών στοιχείων δείχνει ότι η αιχμή τη χειμερινή περίοδο (Οκτώβριο – Μάρτιο) εμφανίζεται κοντά στη δύση του ηλίου, 18.00-21.00 ή 19.00-22.00. Δεν αποκλείεται η «ζώνη» των περικοπών φορτίων να επεκταθεί και το πρωί το διάστημα 09.00-10.00, όπου αν και δεν παρατηρείται αιχμή, οι τιμές είναι υψηλά. Κι αυτό γιατί έχουν αρχίσει να δουλεύουν εκτός από τα εργοστάσια και τα εμπορικά καταστήματα και οι υπηρεσίες, ενώ η ηλιοφάνεια είναι ακόμη περιορισμένη, περιορίζοντας αντίστοιχα και την απόδοση των φωτοβολταϊκών.
Ο μηχανισμός
Αφού προσδιοριστούν οι ώρες αιχμής, το δεύτερο και ίσως πιο κρίσιμο ζήτημα ως προς τις επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία, που διερευνάται παράλληλα, είναι ποιοι καταναλωτές θα κόψουν φορτία και μέσω ποιου μηχανισμού. Εδώ εξετάζονται διάφορα σενάρια. Ολα συμπεριλαμβάνουν τη βιομηχανία υψηλής και μέσης τάσης, με τα αρμόδια επιτελεία να επιδιώκουν τον επιμερισμό του κόστους και σε άλλους μεγάλους καταναλωτές. Σειρά σεναρίων εξετάζονται και ως προς τον μηχανισμό περικοπής φορτίων, με επικρατέστερο σε πρώτη φάση αυτό των δημοπρασιών έναντι αμοιβής. Το τρίτο, τέλος, κρίσιμο ζήτημα που μένει να διευθετηθεί είναι το κόστος της αποζημίωσης, κάτι που θα αποτελέσει συνάρτηση ενός ισχυρού κινήτρου για τις επιχειρήσεις που θα συμμετάσχουν στον μηχανισμό και των δημοσιονομικών περιθωρίων. Αφού ολοκληρωθεί ο μηχανισμός, οι εταιρείες που θα συμμετάσχουν θα καλούνται από την προηγούμενη ημέρα να κατεβάσουν τους διακόπτες έναντι αμοιβής για συγκεκριμένες ώρες.
Το στοίχημα θα κριθεί στην ενεργοβόρα βιομηχανία
Η ενεργοβόρα βιομηχανία υψηλής τάσης, δηλαδή 17 επιχειρήσεις μαζί με την προβληματική ΛΑΡΚΟ από τους κλάδους αλουμινίου, χάλυβα, τσιμέντων, διυλιστηρίων και χάρτου, θα σηκώσουν πρώτες το βαρύ φορτίο των περικοπών ρεύματος και μείωσης της παραγωγής. Αλλωστε τα προηγούμενα χρόνια κατά τον ίδιο τρόπο μέσω της διακοψιμότητας απελευθέρωναν φορτία για τη διασφάλιση της ευστάθειας και επάρκειας του συστήματος. Αυτό όμως συνέβαινε σε εξαιρετικές περιπτώσεις και για λίγες ώρες.
Οι περικοπές φορτίων σε καθημερινή βάση και για διάστημα πέντε μηνών θα έχουν σημαντική επίπτωση στην παραγωγή τους και στον ανταγωνισμό, αφού πρόκειται για επιχειρήσεις με εξαγωγικό χαρακτήρα. Πέραν αυτού, όμως, η συμμετοχή τους σε πολλές περιπτώσεις είναι αδύνατη κι αυτό γιατί έχουν προσαρμόσει τη λειτουργία τους βάσει των τιμολογίων που τους παρέχει η ΔΕΗ, τα οποία προσφέρουν χαμηλή τιμή σε ώρες αιχμής του συστήματος.
Για παράδειγμα, τα χαλυβουργεία σβήνουν στις 6 το απόγευμα και επαναλειτουργούν μετά τις 11 το βράδυ για να αποφύγουν το υψηλό κόστος, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να περικόψουν φορτία στο βραδινό πικ της ζήτησης. Αντίστοιχα και τα δύο διυλιστήρια προκειμένου να περιορίσουν το υψηλό ενεργειακό κόστος λειτουργούν εδώ και μήνες με νάφθα (παράγωγο πετρελαίου), ενώ και άλλες μεγάλες βιομηχανίες, στον βαθμό των τεχνικών δυνατοτήτων τους, λειτουργούν με εναλλακτικά καύσιμα.
Για κάποιους μήνες μάλιστα, και συγκεκριμένα από τον Δεκέμβριο μέχρι τον Φεβρουάριο και κυρίως στην καρδιά του χειμώνα στα μέσα Ιανουαρίου, που το σύστημα εμφανίζει παραδοσιακά τις υψηλότερες αιχμές, η πίεση για περικοπές φορτίων θα είναι ακόμη μεγαλύτερη. Για όλους αυτούς τους λόγους, τα αρμόδια κυβερνητικά επιτελεία επιδιώκουν τη συμμετοχή και άλλων μεγάλων καταναλωτών, όπως αλυσίδων σούπερ μάρκετ ή του οργανωμένου λιανεμπορίου. Η συμμετοχή τους θα εξαρτηθεί από το εάν διαθέτουν ωριαίο μετρητή και εάν υπάρχει δυνατότητα παρακολούθησής του από τα συστήματα του ΔΕΔΔΗΕ, κάτι που δυστυχώς δεν θεωρείται αυτονόητο.
Σε πρώτη φάση, μεγάλες βιομηχανίες και εμπορικές επιχειρήσεις θα κληθούν να συμμετάσχουν στις περικοπές φορτίων μέσω δημοπρασιών έναντι αμοιβής. Ο ΑΔΜΗΕ θα τις καλεί είτε ανά μήνα είτε ακόμη και ανά ημέρα από την προηγούμενη να δηλώσουν τι φορτία μπορούν να περικόψουν και για πόσες ώρες, κάνοντας προσφορές και επιλέγοντας βάσει της χαμηλότερης τιμής.
Ενα μάλιστα από τα σενάρια που σύμφωνα με πληροφορίες εξετάζονται είναι η σύνδεση των περικοπών με τις επιδοτήσεις ως κίνητρο για να υποχρεωθούν να συμμετάσχουν, με την ακραία εκδοχή του για μηδενική επιδότηση έναντι της κάλυψης του 50% του αυξημένου κόστους σήμερα εάν δεν συμμετάσχουν στις δημοπρασίες. Ο μηχανισμός συμμετοχής της ζήτησης στην αγορά εξισορρόπησης (απόκριση ζήτησης), όπου ο ΑΔΜΗΕ ζητάει από τους συμμετέχοντες να ανεβοκατεβάσουν φορτία ώστε να ανταποκρίνονται στη ζήτηση σε πραγματικό χρόνο, έχει τεθεί σε δοκιμαστική λειτουργία από τα τέλη Ιουνίου, θα πρέπει ωστόσο, σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, να προσαρμοστεί για να λειτουργήσει παράλληλα και επικουρικά αργότερα με το εργαλείο των δημοπρασιών. Ολοκληρωμένη πρόταση αναμένεται, σύμφωνα με πληροφορίες, να καταθέσει ο ΑΔΜΗΕ στο ΥΠΕΝ μέσα στην εβδομάδα.
Δύσκολη η κλιμακωτή επιδότηση των λογαρισμών ρεύματος
Ο υποχρεωτικός «κόφτης» 5% στη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας αφήνει εκτός νοικοκυριά και μικρές επιχειρήσεις που είναι συνδεδεμένα με το δίκτυο χαμηλής τάσης, τόσο για κοινωνικούς όσο και για τεχνικούς λόγους. Η κυβέρνηση επιδιώκει τη συμμετοχή τους στον εθνικό δεσμευτικό στόχο με τη σύνδεση εξοικονόμησης και επιδότησης των λογαριασμών ρεύματος και έχει εξαγγείλει ήδη αυξημένη επιδότηση, σε ποσοστό που μένει να προσδιοριστεί, για τα νοικοκυριά που θα μειώσουν τη μηνιαία κατανάλωσή τους κατά 15% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2021.
Στην πραγματικότητα το κίνητρο, αν και ισχυρό για τα ισχνά λόγω πληθωρισμού εισοδήματα, είναι δύσκολο να λειτουργήσει και να στηρίξει μια ενισχυμένη επιδότηση. Το πιθανότερο είναι τα νοικοκυριά να συνεχίσουν να περιορίζουν την κατανάλωσή τους, όπως κάνουν ήδη για να μειώσουν το κόστος, είναι αμφίβολο όμως εάν αυτό θα διασφαλίσει και το «μπόνους» της πρόσθετης επιδότησης. Κι αυτό γιατί ο μόνος τρόπος να μετρηθεί η μείωση είναι η σύγκριση με τον αντίστοιχο περυσινό μήνα, όμως η καταμέτρηση από τον ΔΕΔΔΗΕ δεν γίνεται σε μηνιαία αλλά σε τετραμηνιαία βάση και σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και στο 8μηνο.
Επιπλέον, ερωτήματα τίθενται και ως προς την αξιοπιστία υπολογισμού της εξοικονόμησης με σημείο αναφοράς τον αντίστοιχο μήνα πέρυσι, δεδομένου ότι αυτό που διαφοροποιεί αισθητά τις οικιακές καταναλώσεις είναι οι καιρικές συνθήκες, λόγω της χρήσης κλιματιστικών για ψύξη και θέρμανση. Αν, για παράδειγμα, ο περυσινός Νοέμβριος ήταν ένας ήπιος από άποψη θερμοκρασίας μήνας και φέτος έχει ψύχος, ο καταναλωτής θα εμφανίζεται να έχει αυξημένη κατανάλωση, και το αντίστροφο. Το νέο μοντέλο των κλιμακωτών επιδοτήσεων και της σύνδεσης με την εξοικονόμηση συνοδεύεται όμως και από μικρότερης κλίμακας ζητήματα, αλλά με όχι αμελητέα επίπτωση στην τσέπη των καταναλωτών, όπως για παράδειγμα με τι στοιχεία θα συγκριθεί η κατανάλωση ενός νοικοκυριού που δεν διαμένει στην ίδια κατοικία με πέρυσι ή μιας οικογένειας που τα μέλη έχουν αυξηθεί είτε γιατί προστέθηκε ένα νέο είτε γιατί επέστρεψε κάποιο που είχε μεταναστεύσει.
Τα πράγματα θα ήταν πολύ απλά αν και στην Ελλάδα είχαν εγκατασταθεί έξυπνοι μετρητές, όπως συμβαίνει εδώ και χρόνια σε άλλες χώρες της Ευρώπης που έχουν ψηφιοποιήσει τα δίκτυά τους παρέχοντας σημαντικά οφέλη στους καταναλωτές τους. Οι έξυπνοι μετρητές παρέχουν στους καταναλωτές και στον διαχειριστή δικτύου διαρκή πρόσβαση στα στοιχεία τωρινών και προηγούμενων μετρήσεων και δυνατότητα διαχείρισης των φορτίων τους και εξοικονόμησης ενέργειας. Οι προμηθευτές ενέργειας έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν διαφορετικά τιμολόγια στη διάρκεια του 24ώρου, ανάλογα με τη διακύμανση της ζήτησης και του κόστους στη χονδρεμπορική αγορά, διευκολύνοντας την καλύτερη διαχείριση των φορτίων τις ώρες αιχμής. Επιπλέον, οι καταναλωτές δεν θα χρειάζεται να αναμένουν με τις ώρες ή και τις ημέρες για την αποκατάσταση βλαβών στο δίκτυο, αφού ο διαχειριστής θα μπορεί να τις εντοπίζει εξ αποστάσεως και να επεμβαίνει άμεσα, ενώ θα απαλλάσσονταν και από το κόστος των ρευματοκλοπών, φαινόμενο που παρουσιάζει έξαρση τα τελευταία χρόνια. Το φιλόδοξο project της αντικατάστασης 7,5 εκατ. μετρητών, μετά 8 χρόνια καθυστερήσεων, από το 2014 που ο ΔΕΔΔΗΕ ξεκίνησε έναν πιλοτικό διαγωνισμό, επανεκκίνησε πέρυσι με έναν προγραμματισμό για τη σταδιακή εγκατάσταση έξυπνων μετρητών έως το 2030, επένδυση ύψους 830 εκατ. ευρώ. Και το νέο εγχείρημα όμως συνοδεύτηκε από καθυστερήσεις.
