Τη σταυροφορία του δικηγόρου Ρομπ Μπίλοτ, ο οποίος αποφάσισε να τα βάλει με τη μεγαλύτερη εταιρεία χημικών στις ΗΠΑ για την περιβαλλοντική ρύπανση που είχε προκαλέσει στις Μεσοδυτικές Πολιτείες, παρακολούθησαν προ διετίας πολλοί σινεφίλ στα «Σκοτεινά Νερά». Ισως, όμως, οι θεατές δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι ο αγώνας για την προστασία από τις χημικές ενώσεις PFAS όχι απλώς δεν έχει τελειώσει, αλλά δεν έχει καν αρχίσει, διότι αυτές αποδεικνύονται σχεδόν… αθάνατες. Εξ ου και η επωνυμία τους «forever chemicals», καθώς δεν διασπώνται φυσικά και συσσωρεύονται στο ανθρώπινο σώμα και το περιβάλλον.
«Τα PFAS είναι μια μεγάλη ομάδα από συνθετικές υπερφθοριωμένες και πολυφθοριωμένες οργανικές ενώσεις που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανική παραγωγή παγκοσμίως από τη δεκαετία του ’40», εξηγεί στην «Κ» η δρ Δάνια Βάλβη, επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Περιβαλλοντικής Ιατρικής και Δημόσιας Υγείας στο Mount Sinai, στη Νέα Υόρκη. «Περισσότερα από 4.000 διαφορετικά PFAS έχουν παρασκευαστεί και χρησιμοποιούνται ευρέως». Στον οργανισμό μας εισέρχονται από διαφορετικές οδούς: μπορούν να απορροφηθούν από το δέρμα, να καταποθούν διαλυμένα σε κάποιο υγρό ή να τα εισπνεύσουμε.
Τα PFAS αυξάνουν την αντοχή των προϊόντων στις υψηλές θερμοκρασίες και σταματούν το λάδι και το νερό από το να εξαπλωθούν. Τέτοιου τύπου προϊόντα παρουσιάστηκαν ως «επαναστατικά» επειδή απλοποιούσαν πολλές καθημερινές δουλειές του σπιτιού. Αυτή η ιδιότητά τους τα έκανε ανάρπαστα. Η λίστα τους είναι σήμερα μεγάλη: μαγειρικά σκεύη όπως αντικολλητικά τηγάνια, λαδόκολλες, συσκευασίες τροφίμων, αδιάβροχα ρούχα, έπιπλα, χαλιά, προστατευτικά κεριά δαπέδου, είδη μακιγιάζ, ακόμα και το οδοντικό νήμα. Οτιδήποτε είναι αδιάβροχο, αντικολλητικό ή με επεξεργασία κατά των λεκέδων ενδέχεται να περιέχει PFAS. Τα PFAS χρησιμοποιούνται συχνά σε πυροσβεστικούς αφρούς, καθιστώντας τους πυροσβέστες τους κατεξοχήν επαγγελματίες που κινδυνεύουν από αυτά.
Η επιβλαβής δράση τους στον πληθυσμό ξεκίνησε να ερευνάται συστηματικά από διεθνείς ομάδες ανεξάρτητων ερευνητών μετά το 2005. «Ομως οι μεγάλες εταιρείες παραγωγής γνώριζαν για τις επιπτώσεις τους στην υγεία μας ήδη από την περίοδο 1960-1980. Είχαν κάνει δικές τους μελέτες, αλλά τα αποτελέσματά τους δυστυχώς δεν είχαν δημοσιοποιηθεί για δεκαετίες», σημειώνει η δρ Βάλβη. «Θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί η διάχυτη μόλυνση σε PFAS και ο κίνδυνος για τη δημόσια υγεία αν τα ευρήματα από τις μελέτες της βιομηχανίας είχαν γίνει γνωστά στον κόσμο ήδη από το ’70», εκτιμά η Ελληνίδα καθηγήτρια, που ξεκίνησε τις σπουδές της στην Ιατρική Κρήτης και τις ολοκλήρωσε στο τμήμα Δημόσιας Υγείας του Harvard. Τι προκαλούν όμως τα PFAS στον οργανισμό;
«Εχουν την ιδιότητα να μιμούνται τη δράση λιπαρών οξέων και να διαταράσσουν τη δράση φυσιολογικών ορμονών, όπως οι θυρεοειδικές ορμόνες, η ινσουλίνη, τα οιστρογόνα κ.ά.». Η χρόνια έκθεση σε αυτά μπορεί να απορρυθμίσει το μεταβολικό, ενδοκρινικό και ανοσοποιητικό μας σύστημα. Τα «forever chemicals» έχουν συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο για νοσήματα του θυρεοειδούς, του ήπατος, υψηλή χοληστερίνη, υπέρταση και διαβήτη τύπου ΙΙ. «Σύμφωνα με άλλες μελέτες, κάποια PFAS μπορεί επίσης να αυξάνουν τον κίνδυνο για υπογονιμότητα και συγκεκριμένους τύπους καρκίνου (μαστού, θυρεοειδούς, νεφρών)».
Οι μεγάλες εταιρείες παραγωγής γνώριζαν για τις επιπτώσεις τους στην υγεία μας ήδη από την περίοδο 1960-1980.
Πιο ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες είναι οι έγκυες, τα έμβρυα, τα βρέφη και τα παιδιά. «Η έκθεση σε αυτά περνάει από τη μητέρα στο έμβρυο μέσω του πλακούντα στην κύηση, καθώς και μετά στο μητρικό γάλα», λέει η δρ Βάλβη. «Εχουν επίσης ενοχοποιηθεί για μεταβολικά νοσήματα και νευροαναπτυξιακές διαταραχές αργότερα στην παιδική ηλικία». Σε 40 μελέτες, που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία πέντε χρόνια, οι εν λόγω τοξικές χημικές ουσίες ανιχνεύθηκαν σε κάθε δείγμα αίματος [σ.σ. συνολικά ήταν 30.000] από τον ομφάλιο λώρο.
Εκ των 4.000 ενώσεων περισσότερο έχουν μελετηθεί τα PFAS μακράς αλυσίδας (PFOS, PFOA, PFHxS, PFNA). «Αυτά τα PFAS παρότι τώρα έχουν αντικατασταθεί από τη βιομηχανία με άλλα νεότερης γενιάς PFAS, εξακολουθούμε να τα ανιχνεύουμε στο περιβάλλον και στον πληθυσμό σε υψηλές συγκεντρώσεις», επισημαίνει, «όμως διαπιστώνουμε ότι και τα νεότερης γενιάς μπορεί να είναι εξίσου επιβλαβή».
Η Ελληνίδα ερευνήτρια μας παροτρύνει να περνάμε από το μικροσκόπιο ό,τι αγοράζουμε. «Να αποφεύγετε οτιδήποτε φέρει την ετικέτα “water-resistant” ή “stain-resistant”. Κάθε φορά που ετοιμάζεστε να αγοράσετε ένα προϊόν που δεν λεκιάζει, αναρωτηθείτε αν πραγματικά το χρειάζεστε και αν αντ’ αυτού μπορείτε να αγοράσετε ένα απλό και να το πλένετε».
Ακόμα, όμως, και αν κατορθώσουμε να «εξοστρακίσουμε» τα PFAS από το νοικοκυριό μας, δεν σημαίνει ότι θα ζούμε στο εξής προστατευμένοι. Δεδομένου ότι πολλά είδη περιέχουν PFAS και η περιβαλλοντική μόλυνση από PFAS είναι διάχυτη, είμαστε όλοι εκτεθειμένοι σε αυτά. «Αλλος τρόπος έκθεσης είναι το πόσιμο νερό, το οποίο αποδεδειγμένα τα περιέχει, εξ ου και συνιστάται η χρήση πιστοποιημένων φίλτρων στις οικιακές βρύσες.
Σε αυτή τη φάση μελετάται η δράση των PFAS νέας γενιάς στον οργανισμό, όπως και το «αν η αλληλεπίδραση της έκθεσης σε αυτά με άλλους γονιδιακούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες αυξάνει τον κίνδυνο για χρόνια νοσήματα». Τελευταίες έρευνες έχουν εμβαθύνει στη σύνδεση μεταξύ PFAS και COVID-19, στην επίδραση των «forever chemicals» στην ανταπόκριση του ανοσοποιητικού μας συστήματος στα εμβόλια, αλλά και στην υπογονιμότητα.
