ΟΜΙΛΙΑ ΣΕ ΣΥΝΕΔΡΕΙΟ ΙΑΤΡΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑ
8/9/2022
Με θέμα Νεφρός και Καρδιομεταβολικά Νοσήματα.
Ομιλία του συνεργάτη μας κ. Λεωνίδα θ. Πουλιόπουλουμε θέμα: Βυζαντινή Αρχόντισσα
Σας καλωσορίζω στην βυζαντινή αρχόντισσα την γενέτειρα των Αδελφών Εμμανουήλ, των νεαρότερων συνεργατών του Ρήγα Φεραίου που μαρτύρησαν μαζί με τον Ρήγα και τους συντρόφους του ως πρωτεργάτες της Ελληνικής Επανάστασης.
Στην πόλη που φιλοξένησε τον Παύλο Μελά τον Γερμανό Καραβαγγέλη, αλλά και ερευνητές όπως τους καθηγητές Κεραμόπουλο, Μουτσόπουλο και Χουρμουζιάδη.
Ανέδειξε Ευεργέτες γουναράδες όπως ο Μανωλάκης ο Καστοριανός ο Χριστόδουλος Ζάχος, Μακεδονομάχους όπως ο Αναστάσιος Πηχιών ο Ίων Δραγούμης και πολλές άλλες προσωπικότητες των Γραμμάτων και της Τέχνης όπως οι: Τάσιος, Παπαχρίστος, Σαμαράς, αθλητές όπως ο Δημήτρης Διαμαντίδης και πολλούς άλλους σκαπανείς της πολιτισμικής ταυτότητας της περιοχής.
Τέλος σας καλωσορίζω στην πόλη με την μοναδική βιοτεχνία της Γούνας, την οποία υπηρέτησε, ο πριν ολίγους μήνες εκλιπών σιατιστινός Eυεργέτης γουναράς, δωρητής του Νοσοκομείου ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, Νίκος Παπαγεωργίου.
Κατ’ αρχήν να ευχαριστήσω γενικά τους διοργανωτές και ειδικά τον πρόεδρο της Ο.Ε. του Συνεδρίου κ. Βασίλη Λιακόπουλο που μου έκανε την τιμή να με προσκαλέσει για να μιλήσω για την γενέτειρά πόλη μου, την BYZANTINHΑΡΧΟΝΤΙΣΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑ, με την πλούσια ιστορία και πολιτισμική προσφορά που δυστυχώς δεν είναι ευρέως τόσο γνωστή.
Μια αρχόντισσα καθισμένη στον βραχώδη θρόνο της (όπως μεταξύ άλλων σημειώνει στο βιβλίο του o Χάρης Μακρής) καθρεφτίζεται στα ήρεμα νερά της λίμνης δημιουργώντας εικόνες σπάνιας ομορφιάς, σαγηνεύοντας τόσο τους κατοίκους όσο και τους επισκέπτες της. Σοφή και περήφανη για την μυθολογία της, καθότι κατοικεί στη χώρα του Ορέστη και των Ορεστών, που κατά τον μύθο ο Μ. Αλέξανδρος ξεκίνησε την εκστρατεία του λαξεύοντας την μορφή του στο βουνό ΨΑΛΙΔΑ. Κρυφογέλαστη για την ιστορία της, για τις χαρές και τις λύπες που πέρασε, για τους βυζαντινούς αυτοκράτορες που την επισκέφθηκαν, για τους ξένους ηγεμόνες που αγωνίζονταν για την κατάκτησή της και για την απίστευτή αντοχή της σε δύσκολους καιρούς της οθωμανικής σκλαβιάς.
Ντυμένη τη βυζαντινή φορεσιά της, στολισμένη με τις τοιχογραφίες των εβδομήντα και πλέον βυζαντινών και μεταβυζαντινών ναών της, περήφανη για την βιοτεχνία της επεξεργασίας γουναρικών και τις εμπορικές της δραστηριότητες στην Ευρώπη και Αμερική, τα Αρχοντικά και Νεοκλασικά της, τους λόγιους τους Μακεδονομάχους και Μπιζανομάχους αγωνιστές, τους πατριώτες που ήρθαν από την Αμερική για να πολεμήσουν για την απελευθέρωση της πόλης και της υπόδουλης Μακεδονίας και όλους εκείνους που ευεργέτησαν και ευεργετούν την πόλη ακόμη και σήμερα (όπως ο σύλλογος ΟΜΟΝΟΙΑ Ν.Υ.).
Μια πόλη που αποτελεί μοναδικό μνημείο ομορφιάς ιστορίας και πολιτισμού.
Η Καστοριά αν και χερσόνησος μοιάζει με νησί, αφού η ένωση της με την στεριά ήταν μία στενή λωρίδα μερικών μέτρων που σήμερα με τις προσχώσεις η λωρίδα αυτή σε ευθεία γραμμή να υπολογίζεται περίπου στα τριακόσια μέτρα.
Θα κάνουμε λοιπόν μια περιήγηση της παλιάς πόλης από την νότια παραλία προς την βόρεια ακολουθώντας την εσωτερική παραλιακή διαδρομή της λίμνης.
Ξεκινώντας λοιπόν από τα από τα νοτιοδυτικά της πόλης όπου βρίσκεται το Διοικητήριο της Περιφέρειας, θα συναντήσει κανείς εκτός των μεμονωμένων νεοκλασικών στον άλλοτε τούρκικο μαχαλά το αρχοντικό Παπατέρπου, ένα κτίσμα δωρεάς προς στο Τεχνικό Επιμελητήριο του γνωστού από την υπόθεση<<ΑΣΠΙΔΑ>> αξιωματικού Αλέξανδρου Παπατέρπου.
Λίγο μετά εισέρχεται κανείς, στον λεγόμενο επί οθωμανοκρατίας Ελληνικό μαχαλά,στα όρια της περιοχής Ντολτσού,( Σταυρός), όπου θα συναντήσει κανείς ένα από τα γραφικότερα νεοκλασικά κτίσματα της Ελλάδας, που κτίσθηκε κυριολεκτικά επάνω σε βράχο, μετά την απελευθέρωση της Καστοριάς που συντηρήθηκε με μεράκι από έναν γουναρά της διασποράς της Ν.Υ., τον αείμνηστο Στεφανή Αθανάσιο.
Μετά μπαίνοντας στην περιοχή Ντολτσό θα συναντήσει κανείς μερικά νεοκλασικά όπως του Λιάνου (στη θέση αυτή λειτούργησε η σχολή Κυρίτση επί τουρκοκρατίας), του Τζίφρα του Σιώτκα, αλλά και παλαιότερα κτίσματα όπως το αρχοντικό Σκούταρη του Ωρολογόπουλου (νυν Μηντσούλη) του Νατζή, του γιατρού Μπασάρα(ανακαινίσθηκε πρόσφατα και θα αξιοποιηθεί) και λίγο ποιο πάνω των νεαρών Αδελφών Εμμανουήλ ( Ιωάννη και Παναγιώτη) συνεργατών του Ρήγα Φεραίου στη Βιέννη, που μαρτύρησαν μαζί με το Ρήγα και τους συντρόφους του στο τότε οθωμανοκρατούμενο Βελιγράδι.
Στο κτίσμα αυτό ο σύλλογος ΑΡΜΟΝΙΑ στεγάζει το ενδυματολογικό μουσείο με πολύ ενδιαφέροντα εκθέματα μιας άλλης εποχής.
Λίγο ποιο πάνω συναντάμε τα αρχοντικά Γάκη και Πουλιόπουλου καθώς και το αρχοντικό Πηχεών – Παπάζογλου όπου στεγάζεται το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, περιμετρικά της πλατείας Αδελφών Εμμανουήλ, μια ιστορική πλατεία της ελληνικής γειτονιάς, από την οποία πέρασε ο Κοσμάς ο Αιτωλός, βρίσκεται αναθηματική στήλη των νεομαρτύρων και σήμερα λόγω της αξιοποίησής της έχει ξαναζωντανέψει.
Στην ίδια περιοχή στεγάζεται το λαογραφικό μουσείο, στο αρχοντικό Νεράντζη-Αϊβάζη καθώς και το Δεληνάνιο Λαογραφικό Μουσείο Καστοριανής Γυναίκας του Προοδευτικού Συλλόγου Καστοριάς.
Συνεχίζοντας κανείς να διασχίζει τη νότια παραλία φθάνει στα όρια της πόλης όπου ή παραλίμνια ειδυλλιακή διαδρομή οδηγεί στην Σπηλιά του Δράκου, ένα μνημείο της φύσης εκατομμυρίων χρόνων που αξίζει να το επισκεφθεί κανείς.
Στη συνέχεια μετά το εκκλησάκι του Αϊ Νικόλα και το γραφικό αναψυκτήριο, συναντά κανείς τη Μονή της Παναγιάς Μαυριώτισσας (Μοναστήρι του 11ου αιώνα) με τους αιωνόβιους πλατάνους και τον χώρο εστίασης.
Συνεχίζοντας την διαδρομή θα συναντήσουμε μια σπηλιά που έχει το όνομα Γκουλουμπίντσα (σλάβικη ονομασία ίσως διότι εκεί κατοικούσαν περιστέρια) και στη συνέχεια κάποια ερείπια παλαιοβυζαντινής ή αρχαίας εποχής τα λεγόμενα Μαγαζιά.
Φθάνουμε στη βόρεια παραλία μετά από μερικά χιλιόμετρα διαδρομής με πλατάνια όπου οι ψαράδες της στεριάς απολαμβάνουν τον ίσκιο τους ψαρεύοντας
Πλησιάζοντας ξανά την πόλη από την βόρεια πλευρά λίγο πριν φθάσουμε στο ιστορικό σωματείο του Ναυτικού Ομίλου Καστοριάς(φυτώριο πρωταθλητών και ολυμπιονικών), θα συναντήσουμε ένα μονοπάτι που οδηγεί στο εκκλησάκι του Αϊ Σωτήρα και στη συνέχεια στην Εκκλησία του Προφήτη Ηλία.
Μετά θα συναντήσουμε ερείπια παλιού βυρσοδεψείου δίπλα από το Ν.Ο.Κ. και στη συνέχεια συναντά κανείς το Αρχοντικό ΤΣΙΑΤΣΙΑΠΑ, (πρώην Μόραλη) ένα κτίσμα του 17ουαιώνα το οποίο ανακαινίσθηκε από το υπουργείο πολιτισμού και χρησιμοποιείται σήμερα για διάφορες πολιτισμικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Μπαίνουμε έτσι στο αστικό ιστό της πόλης στην βόρεια παραλία όπου εκεί θα δούμε να συντηρείται το αρχοντικό ΤΖΩΤΖΑ όπου θα στεγαστεί το ιστορικό αρχείο της πόλης. Στη ίδια περίπου περιοχή βρίσκεται και η ανακαινισμένη οικία ΣΑΠΟΥΝΤΖΗ,(στεγάζεται η εφορία αρχαιοτήτων). καθώς επίσης και η οικία του ποιητή λόγιου Αθανάσιου Χριστόπουλου, που συνέδραμε με τον τρόπο τους στον Επαναστατικό Αγώνα του 1821 και η οικία του μέλει να αναστηλωθεί.
Στην βόρεια παραλία θα δούμε επίσης το αρχοντικό της ιστορικής Οικογένειας Μαυροβίτη καθώς και επίσης και τα νεοκλασικά των ιστορικών Οικογενειών Νταή, Νάντσιου, Οικονομίδη Καλαφατίδη και άλλων σημαντικών νεοκλασικών και αρχοντικών που διασώθηκαν από την λαίλαπα της αντιπαροχής.
Για την οικογένεια ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ θα πρέπει να πούμε ότι Γιώργος Οικονομίδης Παππούς της συζύγου του συναδέλφου σας γιατρού Βασίλη Λιακόπουλου, ήταν ο πρώτος που λειτούργησε οδοντιατρείο στη Δυτ. Μακεδονία το 1920, ήταν πρόεδρος και ιδρυτής του συλλόγου ΟΜΟΝΟΙΑ της ΝΥ, στο σπίτι του( με την ιδιότητα του προέδρου του Ιατρικού Συλλόγου) φιλοξενήθηκαν προσωπικότητες όπως, ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ με την σύζυγό του Αμαλία Κουτσούρη – Φλέμιγκ, ο πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρες, πρέσβεις και άλλες προσωπικότητες.
Έτσι φθάνουμε στον λαιμό της χερσονήσου όπου ήταν και η κεντρική πύλη του Κάστρου της Καστοριάς. Δυστυχώς τα ερείπια του Κάστρου είναι λίγα και παραμελημένα έτσι που δεν δημιουργούν προς το παρόν κάτι το αξιοθέατο. Εκεί βρίσκεται το Δημαρχείο της πόλης καθώς και το κατάστημα του συλλέκτη παλαιών φωτογραφιών και βιβλίων της Καστοριάς ΑΡΓΥΡΑΚΗ.
Φυσικά μέσα στην πόλη θα λέγαμε στην ακρόπολη της πόλης, υπάρχει το Βυζαντινό Μουσείο, η Παναγιά ΓΚΟΥΜΠΕΛΙΔΙΚΗ και πολλές άλλες βυζαντινές εκκλησίες και αρχοντικά κτήρια όπως τα Βεργουλέϊκα που αξίζει τον κόπο να επισκεφθεί κανείς.
Όλη αυτή η παραλίμνια διαδρομή είναι περίπου 9 χμ και διαρκεί με τα πόδια λιγότερο από δύο ώρες.
Η Καστοριά είναι άρρηκτα συνδεμένη με την βιοτεχνία της Γούνας μια οικοτεχνική και βιοτεχνική δραστηριότητα που έκανε την ΚΑΣΤΟΡΙΑ εύπορη και γνωστή διεθνώς.
Ήταν μία βαριά κληρονομιά την οποία οι νέοι γουναράδες αν και δεξιοτέχνες, δεν μπόρεσαν να την σηκώσουν, ίσως διότι δεν είχαν την ανάλογη εμπειρία και τις τεχνοκρατικές γνώσεις, ώστε να διαχειριστούν την τόσο ραγδαία μεταπολεμική οικονομική άνθηση. Επιπλέων όμως ο κλάδος αυτός παρεξηγήθηκε και επηρεάσθηκεαπό το οικολογικό κίνημα καθώς και από την εξέλιξη της τεχνολογίας και την κλιματική αλλαγή, έτσι ώστε σήμερα να βρίσκεται σε κρίση διαρκείας. Παρόλα αυτά είναι το μόνο παραγωγικό κέντρο που απέμεινε στον δυτικό κόσμο και αντιστέκεται απέναντι στον κινέζικο ανταγωνισμό με καινοτόμες δράσεις.
Η γούνα επηρέασε την πόλη τόσο θετικά όσο και αρνητικά αφού παράλληλα με την ευμάρεια και την οικονομική άνθηση, δόθηκε η δυνατότητα στους κατοίκους να κτίσουν νέες κακόγουστες οικοδομές σε βάρος των αρχοντικών και νεοκλασικών κτισμάτων, όπως έγινε σε όλη την Ελλάδα με τη λεγόμενη ΑΝΤΙΠΑΡΟΧΗ.
Παρόλα αυτά όμως μπορεί κανείς ακόμη και σήμερα να δει γειτονιές και διατηρητέα που κρατούν την νοσταλγία και την αρχοντιά της πόλης ακόμη ζωντανή,δικαιολογώντας το προσωνύμιο Βυζαντινή Αρχόντισσα.
Όσο δε για τους γουναράδες ήταν από τους πρώτους επαγγελματίες που ‘’ανακάλυψαν’’ την ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ λόγω της επεξεργασίας των αποκομμάτων το λεγόμενο ΧΟΡΔΑ-ΚΟΜΜΑΤΙΑΣΤΑ πριν 2-3 αιώνες περίπου.
Εκτός από τα προαναφερθέντα υπάρχουν αξιοθέατα εκτός της παλιάς πόλης, όπως το απολιθωμένο δάσος στο Νόστιμο, ο Λιμναίος Οικισμός στο Δισπηλιό, το αρχαιολογικό Μουσείο στο Αργός Ορεστικό, το Ενυδρείο, ο Αϊ Γιώργης της Ομορφοκλησιάς το Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων στο Μαυροχώρι κ.λπ.
Η Καστοριά πέραν των κλασικών και παλαιών λόγιων δασκάλων ακαδημαϊκών ποιητών συγγραφέων κ.λπ όπως οι: Μεθόδιος Ανθρακίτης, ο Σεβαστός Λεοντιάδης, Αθανάσιος Χριστόπουλος Θωμάς Μανδακάσης, Κυρόπουλοι και πολλοί άλλοι, έχει να παρουσιάσει και σύγχρονους διανοούμενους συγγραφείς, καλλιτέχνες, ιστορικούς ποιητές ακαδημαϊκούς σε ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια. Ενδεικτικά αναφέρω κάποιους γνωστούς όπως τον ακαδημαϊκό Τάσιο Θεοδόση, τους ζωγράφους Λουκά Σαμαρά, Δούκα Σαχίνη, τον Γλύπτη Ανδρέα Παπαχρίστο, και τους λιγότερο γνωστούς όπως οι: Ευστάθιος Πελαγίδης ομότιμος καθηγητής ιστοριογράφος του προσφυγικού ελληνισμού, ο Ηλίας Παπαμόσχος συγγραφέας, ο Δρ. Ανδρέας Μήλιος, η Βενετία Σιώντα και Ρούσκα Ελένη βραβευμένες ποιήτριες, οι αείμνηστοι Νίκος Δόικος (Αρχιτέκτων), βραβευμένος συγγραφέας και ποιητής, ο δημοσιογράφος συγγραφέας και εκδότης Παντελής Ζάττας, και ο πνευμονολόγος ζωγράφος Χρυσόστομος Τζημάκας. Επίσης ο νεοανερχόμενος συγγραφέας Πέτρος Πουρλιάκας και πολλοί άλλοι διανοούμενοι λόγιοι, ακαδημαϊκοί, καθώς και λαογράφοι όπως η Γκαμπέση-Βέργου Μαρούλα ο αείμνηστος Ευτύχιος Μπαλλής, Μουσικοί όπως, Ο PAVLO , ο Παύλος Φωτιάδης και ο αείμνηστος καθηγητής μουσικής Βασίλης Δόϊκος καθώς και πολλοί άλλοι δραστήριοι άνθρωποι του πολιτισμού( όπως ο Νίκος Πιστικός) που δεν είναι δυνατόν να αναφέρω λόγω χρονικού περιορισμού.
Γουναράδες σε Διεθνείς Αγορές. Αναφέρονται ενδεικτικά
Λειψία: Κων-νου Παπά, Ναούμ Δέδου, Βούλτσοβ, Σκούταρι, Ζυγούρου, Κυρόπουλος, Παπαγελιάς κ.α. Νέα Υόρκη. Σκαπέρδας, Σαμαράς, Γιάγκου, Αλβανός, Μυλωνάς, Τσιστίνας, Τσαμίσης κ.α. Παρίσι. Γκέρου, Πασιώνα, Δεληνάνου, Παπάζογλου, Ευδου, Σκαπέρδα Παπαργυρίου κ.α. Λονδίνο. Πουλιόπουλος Κων/νοςΚαζαντζής Γιώργος, Παπαχρίστου Χ. κ.α. Σμύρνη Φωτιάδης Λάζαρος κ.α.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ενδεικτικά αναφέρουμε:
Ο νεομάρτυρας Νούλτσος που με τον γιό του και τον γαμπρό του ανασκολοπίστηκαν (διοβελίστηκαν – παλουκώθηκαν) ή κρεμάστηκαν το 1696 από του Οθωμανούς. Οι προαναφερθέντες Αδελφοί Εμμανουήλ (με το επώνυμο Μπατρίνου), Αθανάσιος Χριστόπουλος, Αναστάσιος Πηχιών, δάσκαλος Μακεδονομάχος, Γερμανός Καραβαγγέλης Επίσκοπος, Ιων Δραγούμης υποπρόξενος , και φυσικά ο Παύλος Μέλας που δεν ήταν Καστοριανός όπως και άλλοι, αλλά πέρασε και άφησε την ψυχή και το σώμα του στα άγια τούτα χώματα της Ελληνικής Μακεδονίας.
ΔΩΡΗΤΈΣ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ ενδεικτικά.
Μανωλάκης ο Καστοριανός εκτός των άλλων μέγας ευεργέτης Πατριαρχείου μας. Χριστόδουλος Ζάχος με τον γαμπρό του Θωμά Πουλιόπουλο χρηματοδότες της επανάστασης της Κρήτης το 1866. Οικογένειες Σκαπέρδα, Δήμου, Νταή, Σύλλογος ΟΜΟΝΟΙΑ Ν.Υ. και πολλοί άλλοι.
Επίλογος.
Αυτή ήταν μια σύντομη παρουσίαση της ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ μιας πόλης με μακραίωνη ιστορία αφού ο μύθος λέει ότι την έκτισαν οι Διόσκουροι (Κάστωρ και Πολυδεύκης) και πήρε το όνομά της από τον ΚΑΣΤΟΡΑ.
Υπάρχουν φυσικά και άλλες εκδοχές για την προέλευσή του ονόματός της, στις οποίες δεν είναι δυνατόν να αναφερθούμε λόγω της σύντομης παρουσίασης.
Τέλος εκείνο όμως που κρατάμε είναι ότι η περιοχή είναι ζωντανή εδώ και χιλιάδες χρόνια, παράγει ΙΣΤΟΡΙΑ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ και κρατάει ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ στις παραδόσεις στην λαογραφία στα ήθη και στα έθιμα και τις ΑΞΙΕΣ της μακραίωνης Ελληνικής Ιστορίας, καθώς επίσης και στην ευρηματική δεξιοτεχνία της αξιοποίησης των αποκομμάτων γούνας τα λεγόμενα κομματιαστά.
ΑΥΤΗ ΗΤΑΝ Η ΣΎΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΊΑΣΗ Της βυζαντινής Αρχόντισσας.
ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ.
Σας εύχομαι μία ευχάριστη διαμονή και καλή επιτυχία στο Συνέδριο σας.
