Αλλαγή αλλά όχι τέλος της παγκοσμιοποίησης, προβλέπουν πολιτικοί και αναλυτές – Η σημασία της πιθανής περιφερειοποίησης και της διχοτόμησης του πλανήτη σε δημοκρατικές και απολυταρχικές κυβερνήσεις – Τέλος στο αφήγημα εκδημοκρατισμού χωρών μέσω του ελεύθερου εμπορίου
Η παγκοσμιοποίηση δεν έχει τελειώσει, αλλά απ’ ό,τι όλα δείχνουν, έχει αρχίσει να «ξεπερνά την εποχή» του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF).
Κάποτε η παγκοσμιοποίηση αφορούσε κυρίως την οικονομία: αύξηση του διεθνούς εμπορίου, outsourcing και διεθνή brands.
Οδηγείτο κυρίως από την οικονομία της Δύσης και υποστηριζόταν από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (WTO). Στη «χρυσή εποχή» μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, τα πάντα έβαιναν όπως αποφάσιζαν οι CEOs και οι ηγέτες των μεγαλύτερων οικονομιών, στο WEF.Remaining Time-0:00FullscreenMute
Όλα αυτά, τώρα, τελείωσαν. Το γεωπολιτικό ρίσκο έχει αυξηθεί και η γεωπολιτική επιρροή έχει αποκεντρωθεί, αλλάζοντας το αφήγημα και την εικόνα της παγκοσμιοποίησης.
Η αλλαγή αυτή ήταν πασιφανής κατά τη διάρκεια του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός αυτή την εβδομάδα, όπου μεταξύ άλλων την παράσταση στο Φόρουμ έκλεψε ο Ουκρανός Πρόεδρος Zelenskiy η ομιλία του οποίου προκάλεσε μεγαλύτερο «ντόρο» από αυτή των ηγετών «ισχυρότερων» χωρών. Και βεβαίως, συζητήθηκε πολύ το γεγονός ότι παρά τα προβλήματα της ανισότητας που ανέδειξε η πανδημία, δεν υπήρχε πάνελ συζήτησης για την καταπολέμησή της…
Παγκοσμιοποίηση και διαχωρισμοί
Όλες αυτές οι διαφορετικές πλευρές του ίδιου νομίσματος συνέθεσαν μία εικόνα ασυννενοησίας η οποία δεν πρόκειται να βελτιώσει την ελεύθερη αγορά, είτε πρόκειται για την επίλυση των προβλημάτων στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα, είτε για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, είτε για την φορολόγηση των πλουσίων.
«Οι κίνδυνοι που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε έχουν πολλαπλασιαστεί», τόνισε η Arancha González, πρώην επικεφαλής του Κέντρου Διεθνούς Εμπορίου του ΟΗΕ και πρώην ΥΠΕΞ της Ισπανίας. «Εάν νομίζουμε πως η απελευθέρωση των αγορών θα λύσει όλα μας τα προβλήματα αυτόματα, είμαστε γελασμένοι».
Οι κίνδυνοι αυτοί στους οποίους αναφέρθηκε η González συμπεριλαμβάνουν την πανδημία, την παγκόσμια επισιτιστική κρίση η οποία απειλεί πολλές αναπτυσσόμενες οικονομίες με λιμό και τον πόλεμο στην Ουκρανία ο οποίος έχει αναδιαμορφώσει τις γεωπολιτικές ισορροπίες.
Όσο για την παγκοσμιοποίηση, αυτή έχει μεταβεί στο ψηφιακό περιβάλλον, είτε πρόκειται για τα χρηματοοικονομικά, είτε για την παγκόσμια τρομοκρατία, είτε για την παραπληροφόρηση, τις υπηρεσίες streaming και τα αποκεντρωμένα νομίσματα.
Υπάρχει, παράλληλα, και ο κίνδυνος πως αρκετά από τα πλεονεκτήματα που παρέχει η παγκοσμιοποίηση θα αναστραφούν, διασπώντας τον πλανήτη σε δημοκρατικά και απολυταρχικά πολιτικά καθεστώτα, με αύξηση των διεθνών κυρώσεων και των δασμών που θα πλήξουν την οικονομική ανάπτυξη.
Η González, όμως, παραμένει αισιόδοξη, αφού υποστηρίζει πως η παγκοσμιοποίηση θα συνεχιστεί, αφού ακόμα κι ένας διασπασμένος πλανήτης χρειάζεται διεθνή συνεργασία: «Δεν προβλέπω μείωση της διασύνδεσης μεταξύ ορισμένων κρατών. Πιστεύω πως η παγκοσμιοποίηση θα επεκταθεί και δε θα περιοριστεί».
Με την άποψη αυτή συμφωνεί και η πρώην πρωθυπουργός της Δανίας Helle Thorning Schmidt: «Πρέπει να βρούμε τρόπο συνεργασίας με την Κίνα. Οι δημοκρατίες θα πρέπει να ανακαλύψουν κάποιον τρόπο συνεργασίας με χώρες οι οποίες δε συμφωνούν με τα ιδεώδη μας».
Σύμφωνα με δηλώσεις της Υπουργού Εμπορίου των ΗΠΑ, Anne-Marie Trevelyan στο Politico: «έχουμε σημαντικές διμερείς εμπορικές σχέσεις με την Κίνα. Οι επιχειρήσεις και των δύο κρατών συνεχίζουν να αναπτύσσονται βασιζόμενες στους ισχυρούς εμπορικούς δεσμούς μας».
Κίνα και ενέργεια
Αν και οι οικονομίες της Δύσης ανησυχούν για την ενεργειακή κρίση και τη ραγδαία ανάπτυξη της κινεζικής οικονομίας, το αφήγημα αυτό δε φαίνεται πως απασχολεί και τον υπόλοιπο πλανήτη.
«Το μεγαλύτερο μέρος των ασιατικών κρατών είναι σίγουρα πως η Κίνα θα γίνει η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Πρόκειται για μία “επιστροφή στην κανονικότητα” προ 2.000 ετών όταν η Κίνα κυριαρχούσε» ανέφερε ο Kishore Mahbubani του National University of Singapore και υποστηρικτής του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, προσθέτοντας πως «το μεγαλύτερο μέρους της ηπείρου προσπαθεί να ενσωματωθεί στην κινεζική οικονομία».
Ο Mahbubani υποστηρίζει πως οι ΗΠΑ προσπαθούν να κρατήσουν την Κίνα στη δεύτερη θέση. Για τον ίδιο, ο μεγαλύτερος κίνδυνος της προσπάθειας αυτής, όμως, δεν είναι η παύση της παγκοσμιοποίησης αλλά η «αυτοχειρία» της αμερικανικής οικονομίας: «Εάν οι ΗΠΑ προσπαθήσουν να απαγκιστρωθούν από την κινεζική οικονομία θα απαγκιστρωθούν από το μεγαλύτερο μέρος της ασιατικής οικονομίας».
Περιφερειοποίηση
Σύμφωνα με τον Adam Tooze του Columbia University, η παγκοσμιοποίηση δεν πρόκειται να σταματήσει: «Χαζομάρες. Εάν σταματήσουμε την παγκοσμιοποίηση, η ζωή μας θα αλλάξει εντελώς. Τέτοια αφηγήματα είναι αφελή. Πρόκειται για λανθασμένη προσέγγιση στο πρόβλημα». O Tooze, προβλέπει «επαναδιαμόρφωση της παγκοσμιοποίησης, αναδιάταξη και πολιτικοποίηση ορισμένων διεθνών σχέσεων».
Ο Alexander Stubb, πρώην πρωθυπουργός της Φινλανδίας και νυν επικεφαλής του School of Transnational Governance του European Institute, προειδοποιεί για την πιθανότητα ενός περίπλοκου μέλλοντος.
«Η πεποίθηση στο ότι οδεύουμε προς ένα νέο Ψυχρό Πόλεμο μεταξύ ενός φιλελεύθερου κι ενός απολυταρχικού τμήματος του πλανήτη είναι πολύ απλοϊκή. Πιστεύω πως θα υπάρξει περιφερειοποίηση της παγκοσμιοποίησης, αλλά η παγκοσμιοποίηση αυτή καθεαυτή δεν πρόκειται να τελειώσει», τόνισε, προσθέτοντας πως «η Δύση θα αναγκαστεί να προσαρμοστεί. Eάν θέλουμε να βασιζόμαστε στους κανόνες, πρέπει να καταλάβουμε πως μπορεί να μην είμαστε εμείς που τους θέτουμε».
Ο Loic Tassel, πρόεδρος της Procter & Gamble International Operations ανέφερε πως οι περιφερειακές εφοδιαστικές αλυσίδες θα αποτελέσουν τη νέα κανονικότητα: «περίπου το 90% των προϊόντων που πωλούνται στην Ευρώπη θα παράγονται στην Ευρώπη. Πρόκειται για μία ριζική και μόνιμη αλλαγή».
Γεωπολιτική
Η μεγαλύτερη απειλή για την παγκοσμιοποίηση μπορεί να οφείλεται στη θεωρία βάσει της οποίας οι εταιρείες δημοκρατικών χωρών θα πρέπει να σταματήσουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες σε απολυταρχικά κράτη.
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Edelman Trust Barometer, οι εταιρείες είναι έρμαια γεωπολιτικών απαιτήσεων: το 95% των ερωτηθέντων αναμένουν αντίδραση των εταιρειών κατά της Ρωσίας λόγω του πολέμου στην Ουκρανία και την άσκηση πολιτικής και οικονομικής πίεσης.
«Όταν οι πολυεθνικές απομακρύνονταν από τη Ρωσία δεν το έκαναν ως μήνυμα μόνο προς τη ρωσική κυβέρνηση αλλά προς όλες τις απολυταρχικές χώρες, απειλώντας έμμεσα πως έχουν τη δυνατότητα απομάκρυνσής τους από τις οικονομίες αυτές», ανέφερε ο πρόεδρος της Microsoft, Brad Smith.
Aκόμα και το WEF αναγκάστηκε να διακόψει τη συνεργασία του με τις ρωσικές επιχειρήσεις και τα ρωσικά στελέχη τον Μάρτιο, λόγω πολιτικής πίεσης. Τώρα καλείται να απαντήσει στο ερώτημα για το που θα θέσει τα δικά του ηθικά όρια, δεδομένου του ότι στο παρελθόν οι ηγέτες τέτοιων απολυταρχικών κρατών προσέρχονταν ελεύθερα στο Νταβός. Την περασμένη εβδομάδα, αυτή η πρόσκληση παρέμεινε ανοιχτή για τους ηγέτες της Καμπότζης, Hun Sen και της Ζιμπάμπουε Emmerson Mnangagwa.
H εποχή του αφηγήματος πως η ελεύθερη αγορά και η διπλωματία θα οδηγήσει στον εκδημοκρατισμό ορισμένων χωρών, όμως, φαίνεται πως έχει τελειώσει. Οι παγκόσμιες οικονομικές συμφωνίες δεν οδηγούν σε «πτώση του γεωπολιτικού θερμομέτρου» και κανείς, ακόμα και οι… αρχιερείς της παγκοσμιοποίησης, δεν μπορούν να βελτιώσουν την κατάσταση.
