Πομπηία, Ιταλία-μια λεπτή λωρίδα καπνού βγαίνει από την κορυφή του Βεζούβιου, προειδοποίηση ότι αυτό το υπερηφαίστειο είναι ακόμα ζωντανό. Λίγα μίλια πιο κάτω, στα αρχαία ερείπια της Πομπηίας, μια ομάδα 55 εμπειρογνωμόνων που φορούν λευκές στολές hazmat (προστατευτικές στολές για χημικά) και κίτρινα σκληρά καπέλα, τρυπούν ό,τι έχει απομείνει από τα κτίρια σε αυτή τη κάποτε ζωντανή πόλη. Εγκαθιστούν αισθητήρες που θα μετρήσουν την υγρασία στους πέτρινους τοίχους έως τις δονήσεις από τη σεισμική δραστηριότητα του ηφαιστείου αλλά και του κοντινού αυτοκινητόδρομου, και στέλνουν τα δεδομένα σε ερευνητική ομάδα του Σαλέρνο.
Υπάρχουν λίγα μέρη στον κόσμο όπου οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής μπορούν να μελετηθούν με ακρίβεια ή όπου το ανθρώπινο λάθος ήταν τόσο απειλητικό για τη διατήρηση. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν στα τέλη του 16ου αιώνα και σταμάτησαν και ξαναξεκίνησαν λόγω φυσικών καταστροφών, πολέμων και κρίσεων του προϋπολογισμού. Ορισμένες περιοχές που σκάφτηκαν νωρίς, έμειναν εκτεθειμένες μόνο για να ξαναθαφτούν, αφού οι αναστηλωτές συνειδητοποίησαν ότι υπογείως, τα ερείπια ήταν καλύτερα προστατευμένα.
Μόνο τα δύο τρίτα της Πομπηίας έχουν ανασκαφεί. Κάθε φορά που έρχεται στο φως ένα νέο τμήμα, μαθαίνονται πολλά, όχι μόνο για την ιστορία της πόλης, αλλά για τους αρχαίους Ρωμαίους που την κατοικούσαν. Τα πρόσφατα ανακαλυφθέντα ανθρώπινα και ζωικά υπολείμματα βοήθησαν τους ερευνητές να κατανοήσουν καλύτερα πώς ξέσπασε το ηφαίστειο και πώς πέθαναν τα θύματα στην Πομπηία. Ένα πλήθος μικροσκοπικών φυλαχτών που βρέθηκαν το 2019 περιλάμβανε σκαλιστά χέρια σε σχήμα γροθιάς και μικροσκοπικά πέη, ρίχνοντας νέο φως στη ζωή των σκλάβων της Πομπηίας.
Αλλά καθώς οι ερευνητές αποκαλύπτουν νέες περιοχές της Πομπηίας που έχουν προστατευθεί από τα στοιχεία της φύσης για χιλιετίες, ελπίζουν να καταμετρήσουν τις ακραίες καιρικές συνθήκες και την ανθρώπινη παραμέληση που έχουν υποστεί αυτά τα σημαντικά ερείπια. Ο στόχος είναι να προχωρήσουμε και να προστατεύσουμε την Πομπηία και άλλες αρχαιολογικές ανασκαφές από μια επικείμενη μελλοντική κρίση που φτάνει ταχύτερα από ό,τι αναμενόταν: την αλλαγή του κλίματος.
Το έργο πολλών εκατομμυρίων δολαρίων που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Υπουργείο Πολιτισμού της Ιταλίας και το Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου του Σαλέρνο έχει ως στόχο να μετατρέψει αυτά τα στοιχειωμένα ερείπια σε έναν από τους σημαντικότερους ερευνητικούς χώρους στον κόσμο, για να μελετήσει την αλλαγή του κλίματος. “Τα δορυφορικά δεδομένα είναι σημαντικά. Μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για να παρατηρήσουμε τις αλλαγές εκτενώς και με λεπτομερή τρόπο, με υπέρυθρες, drones, τεχνολογία MEMS, η οποία περιλαμβάνει μικρούς αισθητήρες τύπου κουτιού που συνδέονται με ραδιοκύματα”, δήλωσε ο Gabriel Zuchtriegel, επικεφαλής του Αρχαιολογικού Πάρκου της Πομπηίας. “Με αυτές τις μεθόδους, θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε σαφώς τι συνέβη και να δράσουμε όσο το δυνατόν γρηγορότερα, πριν συμβεί κάποια ζημιά. Η παρουσία νερού και υγρασίας στους τοίχους έχει οδηγήσει στο παρελθόν σε καταρρεύσεις.”
Το νέο έργο βασίζεται στο λεγόμενο έργο της Μεγάλης Πομπηίας που υλοποιήθηκε το 2014 από τον διευθυντή του χώρου, Massimo Osanna, ο οποίος είναι τώρα γενικός διευθυντής όλων των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων του Υπουργείου Πολιτισμού της Ιταλίας. Το έργο αυτό, αξίας 117 εκατομμυρίων δολαρίων, ανέτρεψε χρόνια κακής συντήρησης που οδήγησαν στην κατάρρευση δεκάδων αρχαίων κτισμάτων το 2010 και το 2011.
Το νέο έργο θα βασιστεί σε προηγούμενα δεδομένα, αλλά θα ενσωματώσει νέα συστήματα παρακολούθησης που θα βοηθήσουν τους διαχειριστές πάρκων να προστατεύσουν καλύτερα τα ερείπια—τόσο τις εκτεθειμένες περιοχές, όσο και εκείνες που εξακολουθούν να βρίσκονται κάτω από την κρούστα τέφρας από την έκρηξη του 79 μ.Χ. που κάλυψε την πόλη. “Συγκεκριμένα, η συχνή διέλευση μεταξύ ακραίας ξηρασίας και έντονων βροχών αυξάνει τη φυσιολογικό πίεση στην οποία εκτίθενται τα χιλιετή κτίσματα”, δήλωσε στο Daily Beast ο Luigi Petti, ο οποίος διευθύνει το έργο για το Πανεπιστήμιο του Salerno. “Οι ριπές του ανέμου και των καταιγίδων θα μπορούσαν στην πραγματικότητα να προκαλέσουν ταχεία επιδείνωση των αρχαίων κτιρίων που υπάρχουν στην Πομπηία και, σε περίπτωση σπάνιων φαινομένων, να προκαλέσουν δυσμενείς συνθήκες. Το έργο εμπλουτίζει σημαντικές δεξιότητες και εργαλεία που υπάρχουν ήδη στο πάρκο με την έρευνα αιχμής.”
Ο Petti δήλωσε ότι ο στόχος του έργου είναι να αναπτύξει καινοτόμες λύσεις για την παρακολούθηση της κληρονομιάς, αξιοποιώντας προηγμένες τεχνολογίες για την ανάπτυξη συγκεκριμένων διαδικασιών και μεθοδολογιών ως προς τον έλεγχο των συνθηκών αστάθειας, επιδείνωσης και ευθραυστότητας, που μπορούν να προκαλέσουν την κατάρρευση των κτισμάτων.
Η χρήση της τεχνολογίας υπερύθρων θα επιτρέψει σε όσους αναλύουν τα δεδομένα να στραφούν από την προηγούμενη συλλογή δεδομένων “στιγμιότυπου” σε ένα πιο δυναμικό σύνολο δεδομένων, δήλωσε ο Petti. Οι αισθητήρες θα συνδεθούν με δορυφόρους που διαχειρίζεται ο Οργανισμός Περιβαλλοντικής Έρευνας της Ιταλίας, ISPRA, ο οποίος διαδραματίζει ήδη καθοριστικό ρόλο στην παρατήρηση των ενεργών ηφαιστείων της Ιταλίας όπως η Αίτνα στη Σικελία και το ηφαιστειακό νησί Στρομπόλι, ένα από τα πιο ενεργά στον κόσμο.
Ο Zuchtriegel πιστεύει ότι το έργο όχι μόνο θα βοηθήσει στη διάσωση των ερειπίων της Πομπηίας, αλλά θα παρέχει έναν χάρτη πορείας για την προστασία άλλων αρχαιολογικών περιοχών. “Ήδη σήμερα έχουμε κάποια ανησυχητικά δεδομένα σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σ΄ αυτήν την κληρονομιά. Δεν πρέπει να κλείσουμε τα μάτια μας, αλλά να εργαστούμε σκληρά ώστε η κλιματική κρίση να μην γίνει μια κρίση πολιτιστικής κληρονομιάς”, είπε, προσθέτοντας ότι έχουν επίγνωση πως τα νέα δεδομένα πρέπει να οδηγήσουν σε δράση. “Κολυμπάμε ήδη στα δεδομένα. Εάν δεν είμαστε προσεκτικοί, τα νέα δεδομένα θα είναι απλώς ένα βάρος ακόμη.”
Προηγούμενα μεμονωμένα έργα, όπως η ανακαίνιση του ναού του Ποσειδώνα, ήταν παραδείγματα ανασκαφών που δεν είχαν προστατευθεί επαρκώς μετά την ανακάλυψή τους. Ακούσια, αυτές οι εμπειρίες προσέφεραν μια ματιά στο είδος της υποβάθμισης που υπάρχει σε αυτές τις τοποθεσίες, εάν δεν προστατεύονται από την αλλαγή του κλίματος.
Μέσα από βιώματα, περιοχές του πάρκου Πομπηίας που είναι εξαιρετικά ευάλωτες μπορούν τώρα να προστατευθούν είτε με κάλυψη είτε με άλλες βελτιώσεις που προστατεύουν συγκεκριμένες περιοχές, συμπεριλαμβανομένων των εκτεθειμένων αρχαίων τοιχογραφιών και ψηφιδωτών.
Η πρώτη φάση του νέου έργου για την εγκατάσταση των αισθητήρων και τη ρύθμιση της παρακολούθησης πρόκειται να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2022, και το αναλαμβάνουν φοιτητές του Σαλέρνο οι οποίοι λαμβάνουν υποτροφία έξι μηνών για την εγκατάσταση των συστημάτων.
Μετά από αυτό, το έργο θα συνεχιστεί με τριετείς ανανεώσιμους όρους και μπορεί να επεκταθεί και σε άλλα πανεπιστήμια, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων του εξωτερικού, που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για την ανταλλαγή δεδομένων.
Το έργο παρακολούθησης δεν θα έχει αντίκτυπο στον τουρισμό, δήλωσε ο Zuchtriegel. Τα 3 εκατομμύρια τουρίστες που ποδοπατούν αυτά τα ερείπια κάθε χρόνο δεν θα παρατηρήσουν τίποτα, αφού οι οθόνες σε περιοχές ανοιχτές στο κοινό, θα κρυφτούν. Είναι τρελό, να σκεφτεί κανείς ότι όλοι αυτοί οι επισκέπτες, που θα εξερευνήσουν έναν από τους πιο διάσημους αρχαιολογικούς χώρους της Αρχαίας Ρώμης, θα μπουν άθελά τους σε μια από τις πιο σύγχρονες ερευνητικές προσπάθειες στον κόσμο.
Μετάφραση – Επιμέλεια: Ειρήνη Παγκουλίδου
Με πληροφορίες από The Daily Beast
