Οι μεγαλύτερες εταιρείες τεχνολογίας -και όχι μόνο- προετοιμάζονται ήδη για την είσοδό τους σε μια νέα διάσταση που είναι βγαλμένη από το sci-fi.
Αν ακούσατε αυτή τη λέξη σε σχέση με τις πρόσφατες ανακοινώσεις της Facebook, τότε έχετε καταλάβει πως είναι κάτι που αφορά την online ζωή μας, και πως επίσης υπάρχει ενδιαφέρον από κάποιους να το εκμεταλλευτούν διαφημιστικά. Όμως, αν το ένστικτό σας σάς λέει ότι έχει να κάνει με το Matrix, τότε και πάλι βρίσκεστε στη σωστή κατεύθυνση.
Το Metaverse είναι ένα σύμπαν μετά το πραγματικό, είναι ένα μετασύμπαν. Είναι ένα ψηφιακό δίκτυο εικονικών κόσμων όπου ζούμε και αλληλεπιδρούμε με άλλους όπως στην πραγματική ζωή, αλλά δεν είναι απλά ένα βιντεοπαιχνίδι ή ένας ψηφιακός κόσμος. Πρόκειται για τον συγκερασμό όλων των ψηφιακών μας κόσμων σε μια εικονική διάσταση, όπου έχουμε πρόσβαση χάρη στις τεχνολογίες του Internet, της εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας (που πλέον έχουν ωριμάσε)ι, αλλά και των social media, των κρυπτονομισμάτων και του blockchain που επιτρέπουν να δημιουργηθεί αυτή η “άλλη” πραγματικότητα.
“Το Metavesrse δεν έχει πλήκτρο on/off, είναι ένας κόσμος που συνεχίζει να υπάρχει και να λειτουργεί διαρκώς, ακόμη κι όταν εμείς δεν είμαστε συνδεδεμένοι σε αυτόν.”
Η βασική διαφορά του Metaverse από αυτό που μέχρι σήμερα αντιλαμβανόμαστε ως εικονικό κόσμο είναι πως “διασταυρώνεται” σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό με την πραγματική, υλική διάσταση της ζωής μας. Ή για να το πούμε με πιο απλά λόγια, δανειζόμαστε τον διασκεδαστικό ορισμό της ακαδημαϊκού Janet Murray: “είναι ένα μαγικό Zoom meeting με όλα τα παιγνιώδη χαρακτηριστικά του Animal Crossing”.
Και το ερώτημα που δημιουργείται είναι: είναι αυτό το μέλλον μας ή μήπως είναι άλλη μια μόδα που θα περάσει;
Ο ιδρυτής της Facebook ποντάρει στο πρώτο ενδεχόμενο. Τόσο πολύ μάλιστα, που αποφάσισε πως η εταιρεία του πρέπει να αλλάξει όνομα για να προετοιμαστεί για τη νέα εποχή του Metaverse. Τους τελευταίους μήνες η εταιρεία του παρουσίασε μια έκδοση εικονικών αιθουσών συνεδριάσεων (Horizon Workrooms), ανακοίνωσε τη συνεργασία με τη Ray-Ban για την παραγωγή γυαλιών ηλίου επαυξημένης πραγματικότητας, και τέλος αποκάλυψε ότι πλέον αλλάζει το όνομά της σε Meta και θα ενισχύσει το ανθρώπινο δυναμικό της στην Ευρώπη με 10.000 επιπλέον εργαζόμενους, με σκοπό την ανάπτυξη του Metaverse.
“Είναι ένα μέλλον πέρα από οποιαδήποτε εταιρεία. Είναι ένα μέλλον που θα χτιστεί απ’ όλους μας” δήλωσε ο Zuckerberg, σε μια προσπάθεια να δείξει πως το όραμά του ξεπερνά την ίδια του την εταιρεία και ωφελεί το κοινό μας μέλλον. Δεν είναι ο μόνος που στρέφει τις προσπάθειες της εταιρείας του προς τα εκεί. Και η Microsoft επιδίδεται στην προσπάθεια να δημιουργήσει ένα Metaverse για επιχειρήσεις, έχοντας ήδη πολύτιμη εμπειρία από έναν επιχειρηματικό κόσμο που συνέχισε να λειτουργεί online χάρη και σε δικό της λογισμικό επικοινωνίας και συνεργασίας.
Η επιστημονική φαντασία γίνεται πραγματικότητα
Τον όρο Metaverse τον οφείλουμε, όπως και πολλές άλλες λέξεις, έννοιες, ιδέες και -ενίοτε δυστοπικές- προβλέψεις για το μέλλον, στη λογοτεχνία του φανταστικού των ‘80s και ‘90s, και πιο συγκεκριμένα στο αγαπημένο των geeks είδος του κυβερνοπάνκ (cyberpunk). Την εποχή που ο προσωπικός υπολογιστής είχε ήδη μπει στα περισσότερα σπίτια, τα πιο ζωηρά μυαλά άρχισαν να φαντάζονται κόσμους όπου άνθρωπος και τεχνολογία θα βρίσκονταν είτε σε μια διαρκή διαμάχη είτε θα χάνονταν η μία έννοια μέσα στην άλλη.
Στο μυθιστόρημα Snow Crush (1992) του Neal Stephenson συναντάμε για πρώτη φορά τη λέξη Metaverse. Χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν παράλληλο κόσμο, όπου οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους καθώς και με τεχνητές οντότητες δημιουργημένες από υπολογιστή, σε έναν τρισδιάστατο εικονικό κόσμο, με τη μορφή avatars. Διαβάζοντας τον παραπάνω ορισμό, σίγουρα έχετε ήδη φανταστεί κάποιον εικονικό κόσμο, όπως αυτούς των MMORPG, ειδικά κάποιες προσπάθειες που εστίαζαν στην επικοινωνία μεταξύ των παικτών (όπως για παράδειγμα, το Second Life). Ο ίδιος ο συγγραφέας δεν είχε δει αυτούς τους εικονικούς κόσμους σε λειτουργία, αλλά φανταζόταν πως περιγράφει μια έκδοση του Internet παντρεμένη με στοιχεία εικονικής πραγματικότητας.
Ένα άλλο βιβλίο που αναφέρεται στο Metaverse, το Ready Player One του Ernest Cline, δινόταν για ανάγνωση σε κάθε νέο υπάλληλο της Oculus, της εταιρείας που αναπτύσσει συσκευές εικονικής πραγματικότητας και το 2014 εξαγοράστηκε από την Facebook για 2 δισεκατομμύρια δολάρια.
Οκτώ χρόνια πριν ο Stephenson επινοήσει τον όρο Metaverse, ο William Gibson είχε γράψει τον Νευρομάντη, το μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας που καθιέρωσε τον όρο “κυβερνοχώρος” (cyberspace) και αρκετά χρόνια αργότερα ενέπνευσε τις ταινίες Matrix.
“Η διαφορά με το Matrix είναι πως το Metaverse δεν είναι ένας κόσμος όπου το φυσικό μας σώμα παραμένει σε μία διάσταση, ενώ το πνεύμα μας εισέρχεται σε μια άλλη. Αντίθετα, σώμα και πνεύμα έχουν πλήρη αίσθηση ότι βρίσκονται στον φυσικό κόσμο και παράλληλα κινούνται και σε έναν άλλο.”
“It started in mud, as many things do.”
Με αυτή τη φράση ξεκινά η σειρά βιβλίων επιστημονικής φαντασίας Otherland του Tad Williams (1996-2002), από τα πρώτα που αναφέρθηκαν σε εικονικούς κόσμους. Η χρήση της λέξης mud είναι ένα λογοπαίγνιο με το πρωτογενές υλικό δημιουργίας (πηλός) και σαφής αναφορά στα MUD (Multi-User Dungeons), τους πρώτους text-based εικονικούς κόσμους, που από πολλούς θεωρούνται πως καθιέρωσαν τον όρο. Τα MUD ήταν ψηφιακό παιδί των παιχνιδιών ρόλων pen & paper όπως το Dungeons & Dragons, όπου οι παίκτες υιοθετούσαν μια προσωπικότητα που ζούσε κι αναπτυσσόταν σε έναν κόσμο φαντασίας. Με το πέρασμα των δεκαετιών και την έλευση των γραφικών υπολογιστή, οι εικονικοί κόσμοι απέκτησαν 2, μετέπειτα 2,5 και στη συνέχεια 3 διαστάσεις κι έγιναν αυτό που πολλοί θα θυμούνται ως World of Warcraft, Lineage, Ultima Online και EverQuest, ανάμεσα σε άλλα.
Κατά καιρούς, τόσο μέσα από τη λογοτεχνία του φανταστικού όσο και από τον κόσμο των videogames, πολλοί θεωρητικοί προσπάθησαν να αποδώσουν με διαφορετικές λέξεις αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους που έφτιαχνε η ανθρώπινη φαντασία και υποστήριζε η τεχνολογία: synthetic worlds, infosphere, cyberspace κ.ά. Όλοι όμως αναφέρονται σε κόσμους με σχεδόν ίδια χαρακτηριστικά: Είναι διαρκείς (persistent), κυβερνώνται από φυσικούς νόμους (physics) που επιτρέπουν στους παίκτες να επιφέρουν αλλαγές σε αυτούς, εξελίσσονται σε πραγματικό χρόνο, οι συμμετέχοντες σε αυτούς έχουν ταυτότητα (character). Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν είχε κάποτε πει πως η πραγματικότητα απέχει αρκετά από το να χαρακτηριστεί ψευδαίσθηση, αλλά αν είναι, τουλάχιστον είναι διαρκής (persistent).
Το Metaverse, όπως και οι περισσότεροι εικονικοί κόσμοι, είναι ένας τόπος (place), τον οποίο μπορούμε να επισκεφτούμε, στον οποίο απολαμβάνουμε κάποιες δραστηριότητες και από τον οποίο μπορούμε στη συνέχεια να αποχωρήσουμε και να επιστρέψουμε στον πραγματικό κόσμο. Δεν πρόκειται για εξομοίωση, γιατί δεν είναι απαραίτητο πως μιμείται τον πραγματικό κόσμο. Δεν είναι υπηρεσία, δεν είναι ένα μέσο, δεν είναι ένα παιχνίδι. Το Metaverse δεν είναι εξέλιξη της εικονικής πραγματικότητας: Η είσοδος σε αυτό δεν γίνεται με έξοδο από τον πραγματικό κόσμο και την προέκταση των αισθήσεων μέσω οπτικών, ακουστικών και απτικών πληροφοριών όπως στην εικονική πραγματικότητα, ωστόσο, χάρη σε αυτήν, ο συμμετέχων έχει την ευκαιρία να βιώσει κόσμους που δεν υπήρξαν ή δεν θα υπάρξουν ποτέ, σαν βελτιώνοντας και επαυξάνοντας τον πραγματικό του κόσμο.
Ο ρόλος του Blockchainκαι των κρυπτονομισμάτων
Η αλήθεια είναι πως η κατάσταση δεν θα γίνει ευκολότερα κατανοητή σε πολλούς, ειδικά από τη στιγμή που τεχνολογίες όπως το Blockchain και τα cryptocurrencies μπλέκονται στην υπόθεση. Η συμβολή τους είναι καίρια στο Metaverse, καθώς επιτρέπουν να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο οικονομίας σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχουν κανόνες και αρχές που να τους διαφυλάσσουν. Με τη χρήση κρυπτονομισμάτων, οι ψηφιακές συναλλαγές μπορούν να πραγματοποιούνται χωρίς να πρέπει να συνδέονται με προσωπικούς λογαριασμούς, ενώ χάρη στο Blockchain είναι δυνατό να διατηρηθεί μια κάποια τάξη, ώστε να δημιουργείται ένα αποκεντρωμένο αρχείο, όπου βρίσκονται οι αποδείξεις κάθε συναλλαγής. Χάρη στα NFTs, εταιρείες και δημιουργοί διαθέτουν αγαθά που υπάρχουν και μπορούν να αποκτηθούν μόνο ψηφιακά. Ήδη μεγάλες εταιρείες έχουν αρχίσει να μπαίνουν στο Metaverse, κυρίως αυτές που είχαν πειραματιστεί και με άλλους ψηφιακούς κόσμους, όπως το Minecraft και το Fortnite. Μέχρι τα μέσα του 2021 η αξία των συναλλαγών NFTs είχε ξεπεράσει τα 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια.
Ένας γενναίος νέος διαφημιστικός κόσμος
Ο Zuckerberg δεν είναι ο μόνος που πιστεύει πως το Metaverse θα είναι ο νέος καμβάς για τις διαφημίσεις μετά τα social media, έστω κι αν κανείς άλλος δεν επενδύει αυτή τη στιγμή σε αυτό 10 δισεκατομμύρια δολάρια, όπως ο ίδιος και η εταιρεία του. Όμως, όταν μία ψηφιακή τσάντα Gucci πωλείται για πάνω από 4.000 δολάρια στο Roblox, είναι φανερό πως κάτι αρχίζει να συμβαίνει εδώ. Μπορεί αυτή τη στιγμή να συνοφρυώνεστε διαβάζοντας κάτι τέτοιο, αλλά το Metaverse στοχεύει ακριβώς σε αυτό το κοινό που δεν χρησιμοποιεί το Facebook: την Gen Z, τη γενιά που είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσελκύσει η βιομηχανία της διαφήμισης μέσω παραδοσιακών καναλιών. Σύμφωνα με μια έρευνα της Wunderman Thompson, 65% των millennials και 64% των Gen Z προτιμούν να ψωνίζουν online απ’ ότι σε φυσικά καταστήματα (54% και 52% αντίστοιχα).
Το 2019 η Nike είχε αποκτήσει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για ένα ψηφιακό sneaker που θα μπορούσε να πουληθεί με τη βοήθεια του Blockchain. Είναι από τις πρώτες εταιρείες που θα μπορούν να πουλήσουν ψηφιακά αγαθά στο Metaverse της Meta. Τι είναι διαφορετικό από ένα ψηφιακό sneaker στο Fortnite; Ότι στο Metaverse θα μπορείς να το μεταφέρεις από ψηφιακό κόσμο σε ψηφιακό κόσμο, με τον ίδιο τρόπο που θα φορούσες ένα ζευγάρι παπούτσια στην Ελλάδα και θα τα έπαιρνες μαζί σου και σε ένα ταξίδι στη Νέα Υόρκη.
“Σε μια υπερ-αναλυτική χαρτογράφηση του τι είναι το Metaverse, ο επενδυτής Matthew Ball υπολογίζει ότι η αξία που θα δημιουργήσει το μετασύμπαν θα ανέρχεται σε τρισεκατομμύρια.”
Τι μπορεί τελικά να μας προσφέρει το Metaverse;
Η εύκολη και προφανής απάντηση είναι μια βελτίωση της καθημερινότητας. Σε ένα επόμενο επίπεδο, θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι το επόμενο στάδιο του mobile Internet, το οποίο δεν θα χρησιμοποιούμε απλά μέσω των συσκευών μας, αλλά θα βιώνουμε εμπειρίες μέσα σε αυτό. Θα είναι επίσης ένα νέο πεδίο για εξερεύνηση στην εκπαίδευση, την έρευνα, την ψυχαγωγία αλλά και στις επιχειρήσεις, που θα ανοίξει νέους ορίζοντες για πειραματισμό, αύξηση αποτελεσματικότητας, παραγωγικότητας και κερδοφορίας. Επιπλέον, θα είναι ένας συμπεριληπτικός κόσμος, όπου οι περιορισμοί του φυσικού μας σώματος δεν θα γίνονται εμπόδια (αρκεί, φυσικά, να υπάρχει πρόσβαση στην τεχνολογία…).
Το Metaverse, όπως και οι εικονικοί κόσμοι, μας απαλλάσσει από τους περιορισμούς και του φυσικού περιβάλλοντος, ειδικά στις μεγαλουπόλεις όπου ο αστικός χώρος δεν προσφέρει τη δυνατότητα “εξερεύνησης” και “κατάκτησης” – ένας από τους λόγους, άλλωστε, που στις μεγαλουπόλεις είναι πιο δημοφιλείς οι εικονικοί κόσμοι. Ειδικά σε μια πραγματικότητα που στιγματίστηκε από το lockdown, οι περιορισμοί αυτοί μπόρεσαν να ξεπεραστούν μόνο ψηφιακά.
Η ώθηση από την πανδημία
Δεν είναι να απορεί κανείς γιατί, ενώ η έννοια του Metaverse υπάρχει κάποια χρόνια, η συζήτηση γύρω από αυτό άρχισε να φουντώνει τους τελευταίους μήνες. Η πανδημία που ανάγκασε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να μείνουν κλεισμένοι στα σπίτια τους και να επικοινωνούν με τα αγαπημένα τους πρόσωπα μόνο μέσω του διαδικτύου και των οθονών, ήταν απλά η εισαγωγή της ανθρωπότητας σε έναν κόσμο όπου αυτό θα είναι η νόρμα. Με τη διαφορά, ότι οι δυνατότητες θα είναι πολύ περισσότερες. Ήδη, εν μέσω πανδημίας, οι εταιρείες στράφηκαν στους εικονικούς κόσμους για να βρουν το κοινό τους, πραγματοποιώντας από συναυλίες και επιδείξεις μόδας μέχρι δημιουργώντας εικονικά προϊόντα τα οποία πωλούνταν online και αγοράζονταν με NFTs. Εικονικοί κόσμοι όπως το Fortnite, το Roblox και το Minecraft έγιναν οι βιτρίνες, τα πολυκαταστήματα, οι καφετέριες και ταυτόχρονα ο χώρος αναψυχής για εκατομμύρια ανθρώπους, ιδίως αυτών που ανήκουν στην Generation Z (και αποτελούν την αγοραστική δύναμη του μέλλοντος).
Διαβάζοντας μέχρι αυτό το σημείο ίσως και να έχετε καταλήξει στο συμπέρασμα πως μιλάμε για μια ακόμη τεχνολογική μόδα, κάτι που θα παρέλθει κάποια στιγμή, όπως το Snapchat και το TikTok. Ωστόσο, τα πράγματα είναι λίγο πιο περίπλοκα. Ακριβώς επειδή το Metaverse είναι τόσο στενά συνδεδεμένο με το Blockchain, και το Blockchain θεωρείται από πολλούς ως η επόμενη μεγάλη τεχνολογική επανάσταση, το Metaverse μπορεί να αργήσει να καθιερωθεί, μπορεί να μην είναι ακριβώς όπως φανταζόμαστε ότι θα είναι, αλλά με τον έναν ή τον άλλον τρόπο θα βρει μια θέση στο μέλλον μας. Σκεφτείτε μόνο πως περίπου δύο δεκαετίες πριν μιλούσαμε για εικονικούς κόσμους (τότε κυρίως με τη μορφή των παιχνιδιών MMORPG) και άλλες τόσες δεκαετίες πιο πριν ο κόσμος πίστευε πως οι υπολογιστές και το Internet αποξενώνουν τον άνθρωπο επειδή του επιτρέπουν να απομονωθεί σε κόσμους που ξεδιπλώνονται μέσα στους τέσσερις τοίχους του δωματίου του.
Και, ποιος ξέρει, ίσως το Metaverse να αποτελέσει τελικά την αναβίωση της δημόσιας σφαίρας όπως την περιέγραψε ο γερμανός φιλόσοφος Jürgen Habermas, όπου ενεργοί πολίτες ανταλλάσσουν απόψεις απαλλαγμένοι από ονόματα και γεωγραφικά σύνορα – προϋποθέσεις για τη δημιουργία ανώτερων μορφών ύπαρξης και κοινωνικής οργάνωσης. Μόνο που, τόσο στο Snow Crash όσο και σε κάθε ιστορία επιστημονικής φαντασίας όπου υπάρχουν εικονικοί κόσμοι, η πραγματικότητα είναι ζοφερή και εφιαλτική, και η ύπαρξη του Metaverse απαραίτητη για τον άνθρωπο.
Ας ελπίσουμε ότι το Metaverse θα έρθει στη ζωή μας πολύ συντομότερα από τα δυστοπικά σενάρια που φαντάστηκε κάθε δημιουργικό μυαλό της λογοτεχνίας και της επιστήμης μέχρι σήμερα, και πως δεν θα είναι ένα μέσο απόδρασης, αλλά μια καλύτερη εμπειρία της πραγματικότητας
