Ένας από τους αρχαιότερους νεολιθικούς οικισμούς της Ευρώπης βρίσκεται στην λίμνη της Καστοριάς.
Ανακαλύφθηκε τυχαία το 1932, όταν κατέβηκε η στάθμη της λίμνης και αποκαλύφθηκαν τα απομεινάρια των ξύλινων πασσάλων, πάνω στα οποία στηρίζονταν τα σπίτια των αρχαίων προγόνων μας.
Το χωριό Δισπηλιό είναι χτισμένο στη νότια όχθη της λίμνης, έξι χιλιόμετρα νότια της Καστοριάς. Δίπλα ακριβώς, στην περιοχή Νησί, βρέθηκαν τα ερείπια προϊστορικού λιμναίου οικισμού, ηλικίας 7.000 ετών, στον οποίο υπολογίζεται ότι ζούσαν περίπου τρεις χιλιάδες άνθρωποι.
Το κύριο οικοδομικό υλικό των σπιτιών τους ήταν χονδροί πάσσαλοι, τους οποίους έμπηζαν βαθιά μέσα στο νερό της λίμνης και πάνω τους στερέωναν ξύλινες πλατφόρμες, τα σπίτια τους και άλλες βοηθητικές κατασκευές. Για τον σκελετό των κατοικιών χρησιμοποιούσαν κορμούς δέντρων, ενώ για τους τοίχους, χρησιμοποιούσαν κλαδιά και σκοινί.
Σοβά έφτιαχναν από τη λάσπη της λίμνης και για να καλύπτουν τις στέγες, τοποθετούσαν άχυρα.
O νεολιθικός οικισμός στο Δισπηλιό Καστοριάς είναι από τους αρχαιότερους της Ευρώπης. Οι αρχαίοι κάτοικοι έχτιζαν τα σπίτια τους πάνω σε ξύλινους πασσάλους ©Μηχανή του Χρόνου
Τα σπίτια ήταν κυκλικά και ορθογώνια. Κάποια ήταν κτισμένα μέσα στη λίμνη, κάποια κοντά στο νερό, ενώ μερικά άλλοτε ήταν μέσα και άλλοτε έξω από τη λίμνη, ανάλογα με τη στάθμη του νερού. Άλλωστε γι’ αυτό έκτιζαν τα σπίτια τους πάνω στις ξύλινες πλατφόρμες. Για να μην κινδυνεύουν να πνιγούν σε κάθε νεροποντή ή τον υψηλό κυματισμό.
Στο σημείο του λιμναίου οικισμού, έχουν τοποθετηθεί σήμερα οκτώ καλύβες φυσικού μεγέθους, σε μια προσπάθεια πιστής αναπαράστασης της προϊστορικής αυτής πόλης.
Είχαν κατοικίδια και έπαιζαν μουσική
Μέσα στις καλύβες εκτίθενται πιστά αντίγραφα των αντικειμένων που χρησιμοποιούσαν οι προϊστορικοί άνθρωποι.
Εργαλεία από πυριτόλιθο, κεραμικά σκεύη, πήλινα αγγεία, μπουκάλια, κύπελλα, αγκίστρια και χάλκινα αντικείμενα είναι μερικά από αυτά. Ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι φλογέρες από οστά, που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφών και αποδεικνύουν ότι οι προϊστορικοί πρόγονοί μας έπαιζαν μουσική!
Ανάμεσα στα νεολιθικά ευρήματα είναι και η ξύλινη πινακίδα του Δισπηλιού, η οποία χρονολογείται στο 5.260 π.Χ., δηλαδή στο τέλος της νεολιθικής περιόδου. Πάνω της διακρίνονταν “χαράγματα ή σήματα”, τα οποία πιθανώς δηλώνουν κάποια πρώιμη μορφή γραπτού λόγου.
H πινακίδα του Δισπηλιού
Ωστόσο, ο καθηγητής προϊστορικής αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γεώργιος Χουρμουζιάδης, ο οποίος ήταν επικεφαλής της αρχαιολογικής έρευνας στην περιοχή, το 1992, δήλωσε πως τα χαράγματα φαίνονται πιο πολύ σαν “μια προσπάθεια επικοινωνίας του νεολιθικού ανθρώπου που ελπίζουμε κάποτε να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε, παρά γραφή“.
Η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε ακόμη πως οι αρχαίοι του Δισπηλίου είχαν κατοικίδια ζώα και κατασκεύαζαν εργαλεία και σκεύη από υλικά που έβρισκαν στο φυσικό τους περιβάλλον.
Βέβαια, σύμφωνα και με το ανασκαφικό περιοδικό “ανάσκαμμα“, “αυτό δεν σημαίνει ότι απουσίαζαν τα τέχνεργα εκείνα, που προέρχονται από απομακρυσμένες περιοχές, όπως είναι τα εργαλεία από οψιδιανό“. Το γεγονός αυτό “τοποθετεί το Δισπηλιό σε ένα περισσότερο ή λιγότερο εκτεταμένο δίκτυο οικισμών που επικοινωνεί και ανταλλάσσει προϊόντα χρηστικά ή συμβολικής αξίας“.
Ανταλλακτική αγορά;
Στην ανασκαφή του 1992 βρέθηκαν αρκετά μαγειρικά σκεύη και αποθηκευτικά αγγεία, που η κατασκευή τους υπολογίζεται ότι επιβαλλόταν από το περίσσευμα των προϊόντων, που δεν καταναλώνονταν από τα μέλη της κοινότητας.
Σύμφωνα με το περιοδικό “ανάσκαμμα”: “Έπρεπε να βρεθεί ένας τρόπος ώστε τα προϊόντα αυτά να αποθηκευτούν είτε για να καταναλωθούν αργότερα είτε για να ανταλλαχθούν με άλλα, που πιθανόν περίσσευαν σε άλλους γειτονικούς οικισμούς.
Η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε ακόμη πως οι αρχαίοι του Δισπηλίου είχαν κατοικίδια ζώα και κατασκεύαζαν εργαλεία και σκεύη από υλικά που έβρισκαν στο φυσικό τους περιβάλλον.©Μηχανή του Χρόνου
Μια τέτοια διαδικασία έχει μεγάλη οικονομική σημασία, γιατί θα μπορούσε να συνδεθεί με την αρχή της σκόπιμης παραγωγής του περισσεύματος, με σκοπό τη συστηματική διερεύνηση των ανταλλαγών και τη σταδιακή “θεσμοποίηση” μιας “πρωτόγονης αγοράς”.
Βέβαια, υπάρχει και η πιθανότητα, η επικράτηση αυτού του τρόπου αποθήκευσης σε πιθάρια, να επιβλήθηκε από τον ίδιο τον χαρακτήρα της “λιμναίας” εγκατάστασης. Οι γεωργοκτηνοτρόφοι του Δισπηλίου δεν είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν αποθηκευτικούς λάκκους και γι’ αυτό “εξειδικεύτηκαν” στην κατασκευή μεγάλων πιθαριών ή άλλων αποθηκευτικών κατασκευών.
Διαφορετικά είδη διατροφής
Η αρχαιολογική έρευνα φαίνεται να αποκάλυψε και την ποικιλία στις διατροφικές επιλογές των αρχαίων κατοίκων.
“Όσον αφορά την τροφοπαρασκευή, διαπιστώσαμε, με βάση την ποικιλία των σχημάτων που αποκαλύφθηκε, ότι στο προϊστορικό Δισπηλιό είχαν δημιουργηθεί οι αντικειμενικές συνθήκες για τη δυνατότητα επιλογής όχι μόνον ανάμεσα σε διαφορετικούς τρόπους παρασκευής της τροφής, αλλά και ανάμεσα σε διαφορετικά είδη διατροφής.
Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει και ενισχύεται από την ποικιλία των διατροφικών καταλοίπων, τους απανθρακωμένους καρπούς, τα οστά οικόσιτων και άγριων ζώων καθώς και από τα ευρήματα που σχετίζονται με τις αλιευτικές δραστηριότητες του οικισμού”.
