Ευρισκόμενος στην βλαχόφωνη γενέτειρά του Νέβεσκα, τώρα Νυμφαίον, σε υψόμετρο 1.350μ. στο Βίτσι, δέχομαι αλλεπάλληλα τηλεφωνήματα ομογλώσσων μου που εκφράζουν έντονες ανησυχίες και αγανάκτηση για τα δύο διαδοχικά σημειώματα που δημοσίευσε στην στήλη της «Βηματοδότης» η έγκριτη εφημερίδα «Το Βήμα» αναφερόμενα σε μια κίνηση, πραγματική ή υποθετική, για την αναγνώριση «βλάχικης εθνικής μειονότητας» στην Ελλάδα. Επειδή ως Βλάχος Έλληνας γνωρίζω καλά το ζήτημα και έχω δημοσιεύσει πολλές μελέτες για τους Βλάχους τα τελευταία 68 συνεχή χρόνια, θεωρώ ότι πρόκειται για μιαν ακόμη τρικυμία εν ποτηρίω. Αναφέρω τα εξής:
1ον Δεν είναι η πρώτη φορά που τίθεται τέτοιο ζήτημα τα τελευταία 150 περίπου χρόνια. ‘Ολες, όμως, οι απόπειρες-παλαιότερα πολύ σοβαρές και αδρότατα χρηματοδοτούμενες έξωθεν σε χαλεπούς καιρούς- συνετρίβησαν στο αρραγές εθνικό φρόνημα των βλαχοφώνων Ελλήνων.
2ον Έχω λόγους να πιστεύω ότι σήμερα «ανησυχούν» θορυβωδώς κάποιοι που αγνοούν το ζήτημα ή αυτοσυστήνονται ως προστάτες των Ελλήνων Βλάχων.
3ον Εν προκειμένω συκοφαντείται ο αείμνηστος φίλος μου Νιτσιάκος επειδή χρηματοδότησε το επίμαχο δόλιο και ασύστατο βιβλίο. Απλώς παγιδεύθηκε. Του είπαν αόριστα ότι αναφέρεται στους Βλάχους, αλλά ως καλοπροαίρετος πατριώτης δεν το διάβασε. Ήταν, άλλωστε, πολυάσχολος λαμπρός επιχειρηματίας. Μαζί με τον αδελφό του ανέπτυξαν στην Ήπειρο μεγάλα ορνιθοτροφεία και την πασίγνωστη βιομηχανία κρέατος «Κοτόπουλα Νιτσιάκος». Επί πλέον προίκισαν τα Γιάννενα με το λαμπρό πολυτελές ξενοδοχείο Hotel du Lac, Ξενοδοχείο της Λίμνης. Σκοτώθηκε ο καημένος σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα κατεβαίνοντας τις απόκρημνες πλαγιές του Γράμμου από το χωριό του Αϊτομηλίτσα-παλαιά Ντένισκο- την αναγέννηση του οποίου είχε συνδράμει σοβαρά.
4ον Εμείς οι Αρμάνοι Βλάχοι ΄Ελληνες δεν χρειαζόμαστε προστάτες. Τα καταφέραμε ανέκαθεν μόνοι μας ακόμη και όταν το 1913 ο Ελευθέριος Βενιζέλος εγγράφως παρεχώρησε στη Ρουμανία το δικαίωμα να ιδρύσει στην ελεύθερη Ελλάδα ρουμανικά δημοτικά σχολεία και Γυμνάσια, όπως της Θεσσαλονίκης, ρουμανικές εκκλησίες, ακόμη και ρουμανικές Μητροπόλεις. Εμείς ανέκαθεν προστατεύσαμε το Γένος των Ελλήνων, διαφωτίσαμε τους Έλληνες με περιώνυμες Ελληνικές Σχολές και χρυσώσαμε την Αθήνα. Βλάχοι ήσαν οι πλείστοι αρματολοί και αυτοί ξεσηκώθηκαν πρώτοι πιστοί σε όσα ενωρίτερα είχε κηρύξει ο Βλάχος Εθναπόστολος και Εθνομάρτυρας Ρήγας Φεραίος ο Βελεστινλής. Βλάχοι Φιλικοί ήσαν οι δύο εθνομάρτυρες καπετάνιοι του Αλεξάνδρου Υψηλάντη Γεωργάκης Ολύμπιος από το Βλαχολείβαδο του Ολύμπου και Γιάννης Φαρμάκης από το Μπλάτσι. Ενωρίτερα Βλάχοι Μεγάλοι Διδάσκαλοι του Γένους συνέβαλαν αποφασιστικά στην αφύπνιση του Γένους, στη μεταλαμπάδευση του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και στη διαμόρφωση του Νεοτέρου Ελληνισμού. Διέλαμψαν στη Διασπορά όπου ανθούσε ο βλαχόφωνος Ελληνισμός. Αναφέρονται ενδεικτικά οι εξής: Στη Πάδοβα ο Βεροιάνος Ιωάννης Κωττούνιος (Βέροια 1572-Πάδοβα 1657). Φέρει, μεταφρασμένο στα βλάχικα, το παλαιολόγειο επώνυμο Κυδώνης. Στη Βιέννη και στο Βουκουρέστι ο Νεόφυτος Δούκας (1760-1845). Στο Παρίσι ο Γρηγόριος Ζαλύκης. Στη Βιέννη ο Δημήτριος Δάρβαρις (1751-1823). Στην περιώνυμη Νέα Ακαδημία της Μοσχοπόλεως ο Αθανάσιος Καβαλλιώτης και ο Δανιήλ Μοσχοπολίτης. Στη Βενετία ο Ιωάννης Χαλκεύς και ο Νεκτάριος Τέρπος μεταξύ 1750- 1779. Στη Λειψία και στη Χάλλη της Γερμανίας ο Αμβρόσιος Παμπέρης 1768-1802. Στο Αμβούργο και στο Βουκουρέστι Δημήτριος Παμπέρης από το 1706. Στη Χάλλη και στο Μαγδεμβούργο της Γερμανίας ο Κωνσταντίνος Ζουπάν από το 1760. Στην Καστοριά ο Μητροπολίτης της Διονύσιος Μαντούκας (1648-1741). Τα έργα τους συγκροτούν μια τεράστια ελληνική Βιβλιοθήκη. Και συνέχισαν και συνεχίζουν έως σήμερα.
5ον Οι Βλάχοι χρυσώνουν το νεαρό Κράτος, την πρωτεύουσά του Αθήνα και την Ελληνική Παιδεία. Οι Γεώργιος Αβέρωφ, Μιχαήλ Τοσίτσας και Νικόλαος Στουρνάρας ανεγείρουν το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο και ενισχύουν το Εθνικό Πανεπιστήμιο. Η χήρα του Μιχαήλ Τοσίτσα δωρίζει το οικόπεδο όπου ανεγείρεται το Αρχαιολογικό Μουσείο. Ο βαρώνος Σίμων Σίνας και ο γιός του Γεώργιος ανεγείρουν την Ακαδημία Αθηνών, τον Μητροπολιτικό Ναό και το Εθνικό Αστεροσκοπείο στην Αθήνα. Επίσης τον Μητροπολιτικό Ναό στην Σύρο. Ο Γεώργιος Αβέρωφ χαρίζει την Σχολή των Ευελπίδων, την Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, το Καλλιμάρμαρο Παναθηναϊκό Στάδιο, το Εφηβείον, μετέπειτα φυλακές Αβέρωφ, το ένδοξο θωρηκτό «Αβέρωφ» » και τις Γεωργικές Σχολές στη Λάρισα και στην Εύβοια. Οι εξάδελφοι Ευαγγέλης και Κωνσταντίνος Ζάππας χαρίζουν τα Ζάππεια Παρθεναγωγεία στην Κωνσταντινούπολη στην Αδριανούπολη και στην Αθήνα στην οποία δωρίζουν επίσης το Ζάππειο Μέγαρο και τον Κήπο του Ζαππείου. Ο Απόστολος Αρσάκης ιδρύει τα Αρσάκεια Σχολεία και ο Μιχαήλ Τοσίτσας τα Τοσίτσεια Σχολεία. Ο βαρώνος Κωνσταντίνος Μπέλλιος χαρίζει την βιβλιοθήκη του στην Εθνική Βιβλιοθήκη και το Δημοτικό Νοσοκομείο «Η Ελπίς» στον Δήμο Αθηναίων και χρηματοδοτεί την ίδρυση της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Στην Αταλάντη χτίζει τον οικισμό Νέα Πέλλα όπου στεγάζονται όσοι Μακεδόνες αγωνίσθηκαν κατά την Εθνεγερσία στη Νότιο Ελλάδα. Οι Βλάχοι ευεργέτες με συνεισφορές ιδρύουν το Οφθαλμιατρείο και κοσμούν το Πανεπιστήμιό της με τη ζωφόρο του και με τους ανδριάντες των προπυλαίων του. Ο Ιωάννης Μπάγκας χαρίζει το ξενοδοχείο του «Μέγας Αλέξανδρος» στην πλατεία Ομονοίας και, με τις προσόδους του, το Μπάγκειον ΄Ιδρυμα χρηματοδοτεί σχολεία και μοιράζει βιβλία στις υπόδουλες ακόμη ελληνικές χώρες. Ο Χρηστάκης Ζωγράφος, βαθύπλουτος τραπεζίτης στην Πόλη, ιδρύει τα Ζωγράφεια Σχολεία, αγαθοεργά ιδρύματα και βιβλιοθήκη. Οι αδελφοί Λάμπρου καταθέτουν τον πυρήνα συλλογής του Εθνικού Νομισματικού Μουσείου, ιδρύουν τον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός και συνιδρύουν την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία. Ο Γεώργιος Σταύρου ιδρύει την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. Ανάλογες ευεργεσίες αφιερώνουν οι ίδιοι κι άλλοι επιφανείς Βλάχοι σ’ όλον τον ελληνικό χώρο έως τις μέρες μας όπως οι αδελφοί Παπαγεωργίου το ομώνυμο Νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης. Ο Βλάχος Γιώργος Μαντέλας από τη Σαμαρίνα διευθύνει σήμερα την εφημερίδα «Τα Νέα». Σε τα μας τώρα; Αιδώς, Αργείοι.
Ν.Ι.Μέρτζος
ΥΓ: Ακολουθούν τέσσερις σχετικές μελέτες μου.
