Με 1,4 δισεκατομμύρια κατοίκους η Κίνα έχει περίπου το 1/5 του παγκόσμιου πληθυσμού, ομοίως και το 1/5 των συνολικών χρηστών internet παγκοσμίως. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 900 εκατ. Κινέζοι έχουν πρόσβαση στον κυβερνοχώρο, όταν ο συνολικός αντίστοιχος αριθμός στη Γη είναι κάτι παραπάνω από 4,5 δισ.
Για τους χρήστες του δυτικού κόσμου όμως και αυτούς της Κίνας (όπως και άλλων κρατών, όπως το Ιράν και η Σαουδική Αραβία) ο κόσμος του διαδικτύου δεν έχει την ίδια μορφή. Από τη δεκαετία του ’90 ακόμα και την επανάσταση που έφερε το internet στην τεχνολογία, στην Κίνα υψώθηκε ένα «Μέγα Σινικό Ηλεκτρονικό Τείχος» που, μιμούμενο το αυθεντικό, λειτούργησε ως ασπίδα προστασίας των πολιτών της χώρας από τις… ανεπιθύμητες επιρροές.
Μέχρι και σήμερα το αχανές κινεζικό κράτος παραμένει αποκλεισμένο από το μεγαλύτερο μέρος του διαδικτύου. Η ανάγκη των κομμουνιστικών κυβερνήσεων να φιλτράρουν την πληροφορία και να αποτρέψουν εκείνη τη μορφή αντιπολίτευσης που μπορεί να αναπτυχθεί μέσω του internet, έχει οδηγήσει στον πλήρη έλεγχο της ηλεκτρονικής δραστηριότητας 900 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Η πανάρχαια τακτικής της «διαίρεσης» είναι το μεγάλο όπλο των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Όσο ο πληθυσμός ήταν διαιρεμένος σε κοινότητες, χωρίς σύμπνοια και κοινή γραμμή επιδιώξεων, ήταν εύκολο για την εκάστοτε ηγεσία να φιμώσει τις αντίθετες φωνές. Με το internet όμως γεννήθηκε ο μεγάλος κίνδυνος της ηχηρής αντιπολίτευσης, μέσω επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης. Στην αρχή η κατάσταση ήταν εύκολα ελεγχόμενη. Η πρόσβαση στο διαδίκτυο ήταν περιορισμένη και όλες οι μαζικές εσωτερικές πληροφορίες ελέγχονταν από το κράτος. Έως το 2005 μόνο το 10% του πληθυσμού της Κίνας είχε πρόσβαση στο διαδίκτυο. Τα επόμενα χρόνια όμως το νούμερο αυξήθηκε ραγδαία και σήμερα αντιστοιχεί περίπου στο 60%. Σε αυτά τα επίπεδα ο χειροκίνητος έλεγχος είναι αδύνατος και ο αυτοματοποιημένος εξαιρετικά περίπλοκος.
Η νομοθεσία για τον έλεγχο της ψηφιακής σφαίρας βασίστηκε στον όρο «Wangluo anquan», που εισήγαγε το Κομμουνιστικό Κόμμα και μεταφράζεται σε «ασφάλεια του κυβερνοχώρου». Στις δυτικές κοινωνίες αυτός εκλαμβάνεται ως «φρουρός» της τεχνολογικής ακεραιότητας και του ηλεκτρονικού εγκλήματος, στην Κίνα όμως περιέκλειε το συνολικό ρόλο που διαδραματίζει η τεχνολογία στην οικονομική και κοινωνική σταθερότητα της χώρας.
Με τον κίνδυνο να ξεφύγει η κατάσταση εκτός ελέγχου, λόγω της ταχύτατης αύξησης των χρηστών του Internet, το «Wangluo anquan» μετεξελίχθηκε στη δημιουργία μιας «Χρυσής Ασπίδας», κοινώς σε ένα τείχος προστασίας που αποκόβει τον κινέζικο πληθυσμό απ’ όλες τις «επιζήμιες δυτικές ιδέες». Στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας κοινωνικά δίκτυα όπως το Facebook, το Twitter και το YouTube, μιντιακοί κολοσσοί όπως οι Times, το The Economist και η Le Monde, αλλά και ιστότοποι όπως το PornHub είναι απαγορευμένοι.
Αντί αυτών, η κυβέρνηση έχει λανσάρει δικές της εκδοχές για το Google, το Facebook και το Twitter. Αντίστοιχα υπάρχουν τα Baidu, Renren, και Weibo (αντί του Youtube υπάρχουν άλλες πλατφόρμες, με σημαντικότερη το Youku). Η μεγάλη διαφορά με το δυτικό κόσμο είναι ότι τα κοινωνικά δίκτυα βρίσκονται υπό τη στενή παρακολούθηση των μηχανισμών του κράτους. Όταν τον Αύγουστο του 2015 έκανε την εμφάνιση του ένας νέος δημοσιογραφικός ιστότοπος στο Χονγκ Κονγκ – το Initium Media – φαινόταν ότι ο ανατρεπτικός χαρακτήρας του αποσκοπούσε στο να καινοτομήσει. Οι εκτιμήσεις αυτών που προέβλεπαν ότι δεν θα είχε μεγάλη διάρκεια ζωής επαληθεύτηκαν πολύ γρήγορα. Μία εβδομάδα μετά τη δημιουργία του, το Initium Media προέβη σε αποκαλύψεις για ένα πολύνεκρο δυστύχημα σε μεγάλο εργοστάσιο της χώρας. Δεν χρειάστηκαν παρά μόνο λίγες ημέρες – και ούτε καν κάποια επίσημη ανακοίνωση – για να μπλοκαριστεί ο ιστότοπος σε ολόκληρη την Κίνα.
Η νέα νομοθεσία κυβερνοασφάλειας που τέθηκε σε ισχύ το 2017 είναι συνυφασμένη με την άνοδο στην εξουσία του Σι Τζινπίνγκ, τέσσερα χρόνια νωρίτερα. Έχοντας πλήρη επίγνωση της δυναμικής του internet, εισήγαγε στο νέο νόμο κάποιες διατάξεις με σαφή καθεστωτικό χαρακτήρα.
Οι εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να καταγράφουν την ηλεκτρονική δραστηριότητα των χρηστών τους και να είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμες να παραδώσουν τα σχετικά στοιχεία σε περίπτωση που ζητηθούν από την κυβέρνηση. Επιπλέον οι ξένες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην Κίνα, υποχρεούνται να αποθηκεύουν όλες τις πληροφορίες της σε φυσικές βάσεις δεδομένων εντός της χώρας. Η κυβέρνηση έχει πρόσβαση σε αυτές και για ενδεχόμενη αποστολή εκτός χώρας πρέπει πρώτα να δώσει άδεια, κατόπιν ελέγχου των υπηρεσιών πληροφοριών.
Παρά τους περιορισμούς και τη λογοκρισία, η Κίνα πρωτοστατεί στο παγκόσμιο ηλεκτρονικό εμπόριο, με ποσοστό που αγγίζει το 40%. Η ελεύθερη πρόσβαση των πολιτών στα διεθνή ηλεκτρονικά καταστήματα εντάσσεται στο πλαίσιο της παραδοχής περί κάποιων… αναγκαίων κακών του καπιταλιστικού συστήματος.
Το internet συνιστά απειλή για ολοκληρωτικά καθεστώτα, τα οποία όμως διακρίνονται στον 21ο αιώνα για την παραγωγή «αντισωμάτων» κόντρα σε αυτό που τα ίδια θεωρούν κακόβουλο ιό. Ο «Μεγάλος αδελφός» εκσυγχρονίζεται διαρκώς, ώστε το άγρυπνο βλέμμα του να προσαρμόζεται σε κάθε νέα ανάγκη, όπως αυτή του ελέγχου της ηλεκτρονικής ζωής.
