Στις σημερινές πανελλήνιες εξετάσεις, στο μάθημα της Γλώσσας με το παλαιό σύστημα, έπεσε ένα κείμενο του συγγραφέα Αλέξη Σταμάτη. Το κείμενο προερχόταν από ένα άρθρο του συγγραφέα που είχε δημοσιευτεί πριν από μερικούς μήνες στην εφημ. Το Βήμα.
Παρά το γεγονός ότι το θέμα (φιλαναγνωστικό, ας πούμε) ήταν καλό, πρόσεξα ότι ο συγγραφέας χρησιμοποιούσε τον αδόκιμο όρο «κινητός τύπος» εννοώντας τα κινητά τυπογραφικά στοιχεία, δηλ. την τυπογραφία. Παραξενεύτηκα διότι φαινόταν κακή μετάφραση του αγγλικού movable type, όπως λένε οι Άγγλοι τα κινητά τυπογραφικά στοιχεία.
Και να που ένας φίλος με ενημερώνει ότι το επίμαχο απόσπασμα του άρθρου του κ. Σταμάτη είναι σχεδόν ολόιδιο με ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2017 στα αγγλικά!
Μπορεί να υπάρχουν πολλές εξηγήσεις για την ενοχλητική αυτή σύμπτωση, αλλά μια πιθανή εξήγηση είναι ότι ο κ. Σταμάτης πήρε τις δυο παραγράφους από το αγγλικό άρθρο και ξέχασε να αναφέρει τις πηγές του ή θεώρησε ότι δεν χρειαζεται αφού γράφει σε εφημεριδα και δεν κάνει διδακτορική διατριβή.
Για του λόγου το αληθές, το ελληνικό άρθρο του κ. Σταμάτη (Βήμα, 2020)
«Κι όμως, οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα αντιμετωπίζουν το διάβασμα ως το χόμπι ενός εσωστρεφούς χαρακτήρα. Μια σιωπηλή δραστηριότητα για ένα πρόσωπο που αρέσκεται στην ησυχία, αφαιρουμένων των φωνών με τις οποίες γεμίζει το κεφάλι του και οι οποίες προέρχονται από το κείμενο που αναγιγνώσκει. Αλλά στα 5.000 περίπου χρόνια που οι άνθρωποι γράφουν και διαβάζουν, όπως το αντιλαμβανόμαστε, η κοινωνική ατομική αυτή δραστηριότητα – ένας άνθρωπος με ένα βιβλίο – είναι μια σχετικά νέα μορφή διάθεσης ελεύθερου χρόνου.
Για αιώνες, οι Ευρωπαίοι που μπορούσαν να διαβάσουν, το έκαναν δυνατά. Οι αρχαίοι Ελληνες διάβαζαν τα κείμενά τους φωναχτά. Το ίδιο συνέβαινε και με τους μοναχούς της σκοτεινής εποχής της Ευρώπης. Αλλά μέχρι τον 17ο αιώνα, η κοινωνία της ανάγνωσης στην Ευρώπη είχε αλλάξει δραστικά. Οι τεχνολογίες κειμένου, όπως ο κινητός τύπος, και η άνοδος της λαϊκής γραφής βοήθησαν στην προώθηση της πρακτικής που αγαπάμε σήμερα: διαβάζουμε λέξεις, χωρίς να τις εκφέρουμε φωναχτά, επιτρέποντας σε αυτές να οικοδομήσουν σιωπηλά έναν διαφορετικό κόσμο στον νου μας».
Συγκρίνετέ το με τις ακόλουθες παραγράφους της κ. Thu-Huong Ha (σε άρθρο του 2017, εδώ: https://qz.com/…/the-beginning-of-silent-reading-was-also-…/)
«People think of reading as the introvert’s hobby: A quiet activity for a person who likes quiet, save for the voices in their head. But in the 5,000 or so years humans have been writing, reading as we conceive it, an asocial solo activity with a book, is a relatively new form of leisure. For centuries, Europeans who could read did so aloud. The ancient Greeks read their texts aloud. So did the monks of Europe’s dark ages. But by the 17th century, reading society in Europe had changed drastically. Text technologies, like moveable type, and the rise of vernacular writing helped usher in the practice we cherish today: taking in words without saying them aloud, letting them build a world in our heads.»
Η ομοιότητα είναι σαφής. Αυτό βέβαια δεν καθιστά το κείμενο ακατάλληλο για να μπει θέμα στις εξετάσεις, δεν παύει όμως να είναι μια ενοχλητική σύμπτωση.
Μια εκλεκτή και ισχυρομνήμων φίλη, η Elena Petelos, αναγνώρισε και μιαν άλλη, ας πούμε, επιρροή στο επίμαχο άρθρο του κ. Σταμάτη.
Συγκεκριμένα, η παράγραφός του: «Οι καλύτερες στιγμές στην ανάγνωση είναι όταν συναντάμε κάτι – μια σκέψη, ένα συναίσθημα, έναν τρόπο να κοιτάζουμε τα πράγματα – που σκεφτήκαμε πως είναι γραμμένο ειδικά για μας. Οταν το βρούμε, συνειδητοποιούμε πως έχει καταγραφεί από κάποιον άλλον, από ένα πρόσωπο που δεν γνωρίσαμε ποτέ, ένα πρόσωπο που μπορεί ναι να μην υπάρχει πια. Είναι σαν να έχει έρθει ένα χέρι και να έχει πάρει το δικό μας.»
Φαίνεται διά γυμνού οφθαλμού να είναι μεταφρασμένη από την: «The best moments in reading are when you come across something – a thought, a feeling, a way of looking at things – which you had thought special and particular to you. Now here it is, set down by someone else, a person you have never met, someone even who is long dead. And it is as if a hand has come out and taken yours.», Alan Bennett, The History Boys
Και δεν τελειώσαμε…
Η παράγραφος: «Ειδικά σε χώρες όπως η Ελλάδα εκείνο που γινόμαστε εξαρτάται από το τι διαβάσαμε, όταν οι δάσκαλοι τέλειωσαν με μας.» του κ. Σταμάτη μοιάζει ίδια, με την προσθήκη της Ελλάδας, με την «What we become depends on what we read after all of the professors have finished with us….» [A Speech Epilogue] Thomas Carlyle
Νίκος Σαραντάκος
