Το bullying αποτελεί βασικό γνώρισμα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Σχετίζεται άμεσα με την έμφυτη ανάγκη των ανθρώπων για επιβίωση. Από τις απαρχές της ανθρώπινης ύπαρξης, η επιβίωση έχει συνδεθεί με το αίσθημα του ανταγωνισμού για τους περιορισμένους φυσικούς πόρους του πλανήτη όπως και από το αίσθημα της κυριαρχίας έναντι του συνανθρώπου που είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης.
Προσδιορισμός του bullying
Είναι ένα είδος ρατσισμού. Είναι η αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ίσοι μεταξύ τους, αλλά διαχωρίζονται σε ανώτερους και κατώτερους, διακρινόμενοι είτε από το χρώμα του δέρματος, την εθνικότητα, τη θρησκεία, το φύλο, είτε από τον σεξουαλικό προσανατολισμό κλπ.
Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας όπως για παράδειγμα από το σχολείο. Συνήθως οι μεγαλύτεροι εκφοβίζουν τους μικρότερους ή κάποιον καινούριο. Άλλη περίπτωση είναι στο χώρο εργασίας όπου οι παλαιότεροι ή οι ιεραρχικά ανώτεροι αναθέτουν εργασία σε νεότερους ή κατώτερους. Γενικώς αυτό το φαινόμενο παρατηρείται συχνά όπου υπάρχουν κοινωνικές ομάδες. Το bullying προέρχεται από τη λέξη bully που σημαίνει πληγώνω, προκαλώ σωματική και ψυχική ζημιά στον συνάνθρωπο.
Το bullying στα σχολεία
Πρόκειται για μία επιθετική συμπεριφορά που εκδηλώνεται σκόπιμα, απρόκλητα και επαναλαμβανόμενα, στο σχολείο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σκοπός της είναι η επιβολή, και η πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου στο άτομο (ή ομάδα ατόμων) που την υφίσταται. Συχνά τα άτομα που ασκούν bullying είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας.
Το bullying εμφανίζεται με τις εξής μορφές:
- Λεκτικό.
- Κοινωνικό.
- Σωματικό.
- Ηλεκτρονικό.
Σωματικό bullying είναι τα χτυπήματα, τα σπρωξίματα, και γενικώς η σωματική βία. Λεκτικό bullying είναι η κοροϊδία, οι διακρίσεις, τα σεξουαλικά σχόλια και υβριστικά σχόλια. Κοινωνικό bullying είναι η διάδοση φημών, η καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, η απομόνωση από μία ομάδα κλπ. Επίσης, υπάρχει το bullying μέσω διαδικτύου, ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή μέσω απειλητικών μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο.
Συμπεριφορές στο bullying
Στη συμπεριφορά του bullying υπάρχει μια διαφορά ισχύος ανάμεσα σ’ αυτούς που την ασκούν και σ’ αυτούς που την υφίστανται. Δεν πρόκειται για μια διαμάχη που χρειάζεται επίλυση. Όλη η εξουσία είναι στο άτομο ή στην ομάδα που ασκεί αυτήν τη συμπεριφορά. Τα άτομα που εκφοβίζουν τους άλλους, δείχνουν απέχθεια και περιφρόνηση σ’ αυτούς που προσπαθούν να βλάψουν. Πιστεύουν ότι μέσα απ’ αυτή τη συμπεριφορά γίνονται πιο σημαντικοί. Συνήθως σε αυτά τα άτομα παρατηρείται και νεανική παραβατικότητα.
Οι ενδείξεις ύπαρξης σχολικού εκφοβισμού
Όταν ένα παιδί είναι θύμα bullying στο σχολείο, μπορεί να γίνει αντιληπτό από κάποιες συγκεκριμένες ενδείξεις.
Μερικές από αυτές τις ενδείξεις είναι άμεσα παρατηρήσιμες καθώς πρόκειται για σωματικές ή υλικές.
Σωματικές ή υλικές ενδείξεις
- Ψυχοσωματικά συμπτώματα – π.χ. πονοκέφαλος και γαστρεντερικά προβλήματα, καθώς και διαταραγμένος ύπνος, ακόμα και με εφιάλτες.
- Τα ρούχα του είναι συχνά κατεστραμμένα.
- Έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν.
- Χάνει συχνά τα πράγματά του.
- Ζητάει συχνά λεφτά.
Άλλες ενδείξεις χρειάζονται λίγο περισσότερο χρόνο για να γίνουν αντιληπτές καθώς συνδέονται με την ψυχολογία και τις συνήθειες του παιδιού.
Ψυχολογικές ενδείξεις
- Υπάρχουν επίμονες ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του όπως ξαφνική και αναίτια νευρικότητα, ευερεθιστότητα και ορισμένες φορές επιθετικότητα του παιδιού απέναντι στα αδέρφια του και τους γονείς του ως μορφή εκτόνωσης του θυμού.
- Παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα.
- Κυκλοθυμική συμπεριφορά – π.χ. απότομα ξεσπάσματα με εναλλαγή από τη χαρά στη λύπη, που συχνά συνοδεύονται από το κλάμα.
- Αλλαγή στην προσωπικότητα – π.χ. ένα δυναμικό παιδί υιοθετεί τον ρόλο του θύματος που κυριαρχείται από φοβίες, αμυντικότητα, αγωνία, άγχος, αίσθημα αδυναμίας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυτοκτονικές τάσεις.
- Στα διαλείμματα περνά το χρόνο του γύρω από τους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία.
- Απομάκρυνση από την οικογένεια – π.χ. το παιδί ξαφνικά αρνείται να μοιραστεί τα νέα της ημέρας με τους δικούς του.
- Αυτοκαταστροφικές συνήθειες – π.χ. διατροφικές διαταραχές, όπως άρνηση στην πρόσληψη φαγητού.
Ενδείξεις στο σχολείο
- Αδικαιολόγητες απουσίες.
- Απροσδόκητη μαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται με βαθμούς που πέφτουν.
- Μειωμένη διάθεση ή άρνηση να πάει στο σχολείο με πρόσχημα αδιαθεσία.
- Αλλάζει τις διαδρομές από και προς το σχολείο.
- Αρνείται να συμμετέχει σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες
- Απόσυρση από τον κοινωνικό περίγυρο – π.χ. να μην επιθυμεί να βγει στο διάλειμμα από την τάξη, να σταματήσει να παίζει με τους φίλους του.
Οι επιπτώσεις του σχολικού bullying στην ψυχολογία
Τα θύματα του εκφοβισμού ιδίως στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, έχουν αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης ψυχολογικών προβλημάτων και ανεργίας, ακόμη και μετά από 10 χρόνια.
Νέα έρευνα που διεξήχθη από τους ερευνητές του Lancaster University School Management αποκαλύπτει ότι υπάρχουν μακροχρόνιες σοβαρές συνέπειες σε μαθητές που υποβάλλονται σε bullying. Ειδικότερα όταν δε γίνεται αντιμετώπιση του bullying, εκείνοι που είναι θύματα συνεχόμενου ή βίαιου εκφοβισμού, υποφέρουν από τις χειρότερες συνέπειες.
Οι ψυχολόγοι ερευνητές βρήκαν ότι ο σχολικός εκφοβισμός αυξάνει την εκδήλωση ψυχολογικών προβλημάτων στην ηλικία των 25 ετών, κατά 40%. Αυξάνει επίσης την πιθανότητα της ανεργίας στην ηλικία των 25 ετών κατά περίπου 35% και γι’ αυτούς που δουλεύουν, μειώνει το εισόδημα τους περίπου στο 2%.
Έρευνα για τον σχολικό εκφοβισμό
Η ψυχολόγος Έμα Γκόρμαν, εκ των ψυχολόγων ερευνητών, υποστηρίζει: Ο εκφοβισμός είναι διαδεδομένος στα σχολεία και πολλές μελέτες βρίσκουν μια αρνητική σχέση μεταξύ εκφοβισμού και εκπαιδευτικών αποτελεσμάτων. Ο εκφοβισμός είναι επίσης ένα σημαντικό πολιτικό ζήτημα εξαιτίας της ανησυχίας ότι εκτός από τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα, μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικές συνέπειες στη ζωή των νέων, όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση, ψυχικές διαταραχές και οι χαμηλές προοπτικές επαγγελματικής απασχόλησης.
Η έρευνα μας δείχνει ότι κάποιος που έχει δεχθεί σχολικό εκφοβισμό, παρουσιάζει μακροπρόθεσμα αρνητική αποτελεσματικότητα σε σημαντικές δραστηριότητες, ειδικά στην ανεργία, στο εισόδημα και στην κακή υγεία. Επίσης, προκαλεί επιβλαβείς συνέπειες στις ζωές των παιδιών όχι μόνο σε σύντομο διάστημα, αλλά και για πολλά χρόνια μετά. Αυτά παρατηρούνται περισσότερο μεταξύ μαθητών που βιώνουν συνεχή εκφοβισμό ή βίαιους τύπους εκφοβισμού. Τα ευρήματα μας υποστηρίζουν ότι χρειάζεται μια πιο στοχευμένη προσέγγιση για τη μείωση των πιο ακραίων μορφών εκφοβισμού.
Τα παραδείγματα του σχολικού εκφοβισμού στο πλαίσιο της μελέτης περιλαμβάνουν βρισιές, κοινωνικούς αποκλεισμούς, απειλές και βία. Όπως και με τις δυσχερείς συνέπειες αργότερα στη ζωή, έτσι και η έρευνα εδώ δείχνει ότι ο εκφοβισμός επιδρά αρνητικά στην ακαδημαϊκή επιτυχία των θυμάτων ενώ βρίσκονται στο σχολείο και πέρα από την τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Θέμης Γεωργιάδης
