… γιορτάστηκε μέσα σε σπιτικά, όπου έλειπε το ηλεκτρικό φως και ήτανε χωρίς νεροχύτες στα μαγειριά τους, ενώ στις όχθες της λίμνης παρέμεναν οι αβγατές και τα γιοφύρια της , στις όχθες του Ντολτσού και του Απόζαρι, αραδιασμένες… πέρα ως πέρα, που χάθηκαν δια παντός όταν 10 χρόνια αργότερα σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε ο παραλίμνιος δρόμος.
Η εφημερίδα «Καστοριά» του Θωμά Βαλαλά, με τη βοήθεια των συνεργατών της «τρύπωνε» διακριτικά μεσ΄ στα Καστοριανά σπιτικά, που τοιμάστηκαν δεόντως, οργανώνοντας βεγγέρες, σφάζοντας κοτούλες και πετεινάρια να μαγειρευθούν μ΄ αρμιά και… να τοιμάσουν σιμιγδαλένιο χαλβά σύμφωνα με το αντέτι.
Στο παζάρι αφθονούσε το αρνάκι γάλακτος που πουλήθηκε προς 22 η οκά.
Τα «γκαράσια» – οι μεταμφιέσεις της Εβραϊκής κοινότητας- διανθίσανε με τον τρόπο τους την Αποκριά των Ορθόδοξων Καστοριανών, κι έτσι στους δρόμους συναντούσε κανείς παρέες που τραγουδούσαν το ποντιακό τραγούδι
«Στου υιού μας την χαράν
σφάξαμε αλεκτωράν
φάγαμε στην Τραπεζούντα
στείλαμε και στην Σαμψούντα..»
Κι όλα αυτά συνδυασμένα αρμονικά με το άναμμα της μπουμπούνας, τα πυροτεχνήματα, τα χάρτινα καψούλια, το χάσκαρη και το χειμωνιάτικο σκηνικό που ήθελε τις σόμπες και τα τζάκια χορτάτα από καυσόξυλα και τις λάμπες ταϊσμένες με μπόλικο φωτιστικό πετρέλαιο.
Καστοριά του 1924, σε ώρες Απουκράς…
Η λίμνη μόλις που άρχισε να ξεπαγώνει… κι οι ψαράδες μοσχοπούλησαν τα πρώτα ψάρια που έπιασαν στα δίχτυα τους, κυρίως τσουκάνια και γριβάδια προς 25-30 δρχ την οκά, και ορισμένους γουμαρογλιανούς, ενώ σύμφωνα από έρευνα χασομέρη 3.500 κοτόπουλα αποδεκατίστηκαν από την επιδρομή κουναβιών στα κοτέτσια.
Κι ενώ αυτά συνέβαιναν στην πόλη, όσοι είχαν κτήματα, σ΄ ΄Αμμο, Σπαχιλούκι, Φουντουκλή έσπευδαν για τα πρώτα κλαδέματα.
Στα χειμωνιάτικα δωμάτια τοίμασαν οι νιάνιες τ΄ ασπροκόκκινα βραχιολάκια για τα εγγόνια, κι η νιάνια Μήτσαινα που πέρασε τα ογδόντα, ανθυμιούνταν την δική της νιάνια που την τοίμαζε το «Μάρτη» της και την τραγουδούσε με την γέρικη φωνή της
«χελιδόνι χελιδονάκι μου
πάρε μου τον Μάρτη μου
να με φέρεις ρούχα
να με φέρεις την υγεία να με φέρεις την χαρά»
Στον άστατο Μάρτη του 1924, κι όπου είχαν κορίτσια αρραβωνιασμένα, οι γαμπροί τοίμασαν τις ολόπαχες όρνιθες, στολισμένες – ορισμένες εξ αυτών- με κατακόκκινη κορδέλα και μια ολόχρυση λίρα…
-΄Αϊντε και καλά στέφανα τσιούπω μου, έλεγαν οι τρανύτεροι, κι εύχονταν μια καλή ζωή στους μνηστευμένους.
Τέτοιες χαρές και ευτυχίες ζήσανε με τα αρραβωνιάσματα ,τα συμπεθέρια και τα σόγια ,με τον αρραβώνα του Αλέξανδρου Ωρολογόπουλου και της δεσποινίδας Αθηνάς Παπακώστα, του Νικόλαου Ρόρου και της δεσποινίδας Ολυμπίας Τουτουντζή, καθώς και του Βασίλειου Καζαντζή και της χαριτοβρύτου Ελένης Δημότση που γίνανε στην μακρινή Καστοριανή παροικία στη Νέα Υόρκη.
Απουκρά του 1924…
Στο Τσαρσί, λόγω Αποκριάς υπήρχε μεγάλη κίνηση στα Εβραϊκά μαγαζιά. Τα παιδιά προμηθεύονταν τα αποκριάτικα παιχνίδια τους, πιστόλια, καψούλια και πυροτεχνήματα, ακολουθούσε δε το μάζεμα των τσάκανων, κι όλη η οργάνωση που απαιτούνταν ήταν να τα φυλάξουν από άλλες ομάδες παιδιών ,που σκοπό είχαν την κλοπή τους για να ενισχύσουν περισσότερο τις δικές τους μπουμπούνες. Αισθητή έγινε η απουσία των χαλβατζήδων οι οποίοι, τέτοιες μέρες πουλούσαν στα σινιά τους τον ψείρκαβο χαλβά…
΄Ηταν η περίοδος της ανταλλαγής των πληθυσμών, ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία. Από τα μικρασιατικά ακρογιάλια είχανε ήδη φθάσει εδώ οι πρώτοι πρόσφυγες από το Μάϊο του 1923… σύμφωνα με την εφημερίδα «Καστοριά», διέμεναν πολλοί από αυτούς στον Μενδρεσέ, όπου τα τζάμια είχαν σπάσει και χιόνι και βροχή έμπαινε στα κρύα δωμάτιά του. Σ΄ όλο το νομό εγκαταστάθηκαν μεταξύ 1923- 1924 , 388 πρόσφυγες. Η εφημερίδα «Καστοριά» σημείωνε… «είναι απερίγραπτος η συγκίνηση των Τούρκων επι τη εγκαταλείψει του εδάφους που τους γέννησε. ΄Ολοι έκλαιγον και φιλούσαν το χώμα και τας οικίας που εγκατέλειπαν»( από την εργασία- έρευνα του Πάνου Τσολάκη – Ο προσφυγικός συνοικισμός της Καστοριάς-). Εν συνεχεία η πόλη της Καστοριάς υποδέχθηκε τις πρώτες 43 οικογένειες – ψαράδες στην πλειονότητα οι άνδρες- που έφθαναν σ΄έναν τόπο που έμοιαζε πολύ, με την γλυκειά Απολλωνιάδα που αφήσανε παρά τη θέλησή τους… εδώ πια θα ήταν η πατρίδα τους, εδώ πια θα έτρεφαν τους μεταξοσκώληκες, θα ψαρεύανε στα νερά της Ορεστιάδας λίμνης… σύμφωνα με τη σύμβαση της Λωζάνης… και τη θέληση των ισχυρών ηγετών του τότε κόσμου.
Καστοριά , αποκρηά του 1924 , στο φύλλο της εφημερίδας , φιγουράρουν οι βιτρίνες των Καστοριανών στο Παρίσι: Αφοί Παπαμιχαήλ, οδός Ντωφίν, αριθμός 18-25 Παρίσιοι, Εμπορικός οίκος Γκαλιστινού- Πασιώνα (πιθανόν στον ίδιο δρόμο). Από την άλλη μεριά του Ατλαντικού έρχονται οι ρεκλάμες των συμπολιτών :Μπουζιώτα-Πετκανά Ν.Υ. 162 έκτη λεωφόρος-sixth avenue, Αφοί Νικολή- έμποροι γουναρικών- Ν.Υ. 105,δυτικός δρόμος –west street, Χατζής-Ρουσούλης Ν.Υ. 194 στη seventh avenue
… ένας ωκεανός χώριζε τη μικρή πόλη μας από τη μεγαλούπολη Νέα Υόρκη, που «φιλοξενούσε» τις 12 φυλές του Ισραήλ και όχι μόνον…
Η εταιρεία Whire star line είχε την αρμοδιότητα να εξασφαλίσει εισιτήρια και δικαιολογητικά στους ταξιδιώτες, ενώ το πρακτορείο του Ιωάννη Ρώμπατα στην Φλώρινα, εξυπηρετούσε ως αντιπρόσωπος την ανωτέρω φίρμα…
Την νύχτα της τρανής απουκράς, ανάψανε οι μπουμπούνες κι όλη η πόλη φωτίζονταν απ΄ άκρη σ΄ άκρη… «ο άνθρωπος με τη φωτιά νίκησε το σκοτάδι, έλιωσε τα σίδερα, άλλαξε τον τρόπο διατροφής του, απόκτησε νέα εργαλεία και πέρασε σ΄ ένα νέο στάδιο εξέλιξης» γράφει ο λαογράφος Λουκάς Σιάνος… Το έθιμο της μπουμπούνας είναι υπόλειμμα και λείψανο της πυρολατρείας, που συνδέεται με την άγια και ιερή φωτιά. Είναι προχριστιανικό έθιμο, που επέζησε και πέρασε μ΄ ένα αρμονικό τρόπο στη χριστιανική πίστη, που συμβολίζει τον εξαγνισμό των πιστών με τη νηστεία που ακολουθεί.
Στον χώρο της φωτιάς έμενε μονάχα η ζιάρη, που πολλοί την πηδούσαν για να απαλλαγούν το καλοκαίρι από τους ψύλλους και άλλα ενοχλητικά έντομα… η όλη εκδήλωσης τελείωνε με τις ευχές όλων των γειτόνων. «Καίω τους εχτρούς , καίω τους ψύλλους, καίω τα φίδια» ακούγονταν από τους τελευταίους, καθώς πηδούσανε πάνω από τη ζιάρη. ΄Υστερα καληνύχτιζαν ο ένας τον άλλο και πήγαιναν ν΄απουκρέψουν, να κάνουν χάσκαρη και με τ΄ αυγό να κλείσει το έρμο το στόμα απ΄τα μουρσιαστικά φαγητά.Η περίοδος της Απουκράς αρχίζει οσονούπω… Με το σοφό τρόπο της νηστείας που επι αιώνες ο ελληνικός κόσμος ακολουθεί χέρι χέρι με την κυρά Σαρακοστή υιοθετώντας με πειθώ και προθυμία, της συμβουλές της χριστιανικής πίστης.
Παρά τα δύσκολα, το σόϊ μας επιμένει και αντιστέκεται σθεναρά απέναντι στις εισαγόμενες διατροφικές συνήθειες, επιστρέφοντας μετά από σφάλματα πολλών δεκαετιών στις παραδοσιακές μεσογειακές συνήθειες και τις διαχρονικές αξίες που μπήκανε στο περιθώριο –λόγω ξενόφερτων προτύπων- ξαναβρίσκοντας και πάλι τ΄ αγαθά της γης που θα βοηθήσουν για να απαλλαχθούμε από τα λίπη και τις τοξίνες και να τηρηθεί το ρητό «νους υγιής εν σώματι υγιεί»
Καλή Σαρακοστή
Μ. Βέργου- Γκαμπέση
Φωτογραφία από το λεύκωμα: Καστοριά “Άνθρωποι – Λίμνη – Τοπίο” του Τάκη Ζιώγα
