Εάν δεν υπήρχε ως δέλεαρ η προοπτική της ένταξης στην ΕΕ για τη σημερινή Βόρεια Μακεδονία και τους πολίτες της, η Συμφωνία των Πρεσπών δεν θα είχε υπάρξει ποτέ, ενδεχομένως ούτε καν ως ιδέα. Αυτό είναι σαφές. Η ένταξη στο ΝΑΤΟ δεν θα αρκούσε από μόνη της για να δικαιολογήσει μια τέτοια συμφωνία στα μάτια των ψηφοφόρων. Η Ε.Ε. ήταν και είναι, άλλωστε, το ζητούμενο για τους πολίτες των Δυτικών Βαλκανίων.
Όπως είναι επίσης σαφές ότι η εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών υπονομεύεται από την απόφαση των Ευρωπαίων να μην δώσουν τελικώς το πράσινο φως για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τα Σκόπια. Είναι μάλιστα η δεύτερη φορά, από την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών και έπειτα, που η Ε.Ε. λέει «όχι» στην έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη γειτονική χώρα. Η πρώτη ήταν τον Ιούλιο του 2018.
Η Συμφωνία των Πρεσπών δεσμεύει την Ελλάδα (Άρθρο 2, Παράγραφος 1) «να μην αντιταχθεί στην υποψηφιότητα ή την ένταξη του Δεύτερου Μέρους (σ.σ. της Βόρειας Μακεδονίας δηλαδή υπό την ονομασία Βόρεια Μακεδονία) σε διεθνείς, πολυμερείς και περιφερειακούς Οργανισμούς και θεσμούς, όπου το Πρώτο Μέρος (σ.σ. η Ελλάδα) είναι μέλος». «Από τη θέση σε ισχύ της παρούσας Συμφωνίας… το Πρώτο Μέρος (σ.σ. Ελλάδα) θα κυρώσει οποιαδήποτε Συμφωνία προσχώρησης του Δεύτερου Μέρους (σ.σ. της Βόρειας Μακεδονίας) σε διεθνείς Οργανισμούς, στους οποίους το Πρώτο Μέρος είναι μέλος», υπογραμμίζεται στο Άρθρο 2, Παράγραφος 3. Όσο για την προσχώρηση της Βόρειας Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, αυτή θα λάβει χώρα υπό το όνομα Βόρεια Μακεδονία… Μέχρι εδώ όλα καλά.
Η Συμφωνία των Πρεσπών, όμως, είναι διμερής. Δεσμεύει την Αθήνα και τα Σκόπια αλλά δεν δεσμεύει κατ’ ουδένα τρόπο το Παρίσι ή το Βερολίνο ή τη Χάγη ή οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα να κυρώσουν οποιαδήποτε συμφωνία προσχώρησης της Βόρειας Μακεδονίας σε διεθνείς οργανισμούς. Το θέμα, από εκεί και πέρα, παύει να είναι νομικό και γίνεται πολιτικό.
Υπό αυτήν την έννοια, το ερώτημα που τέθηκε σε δημοψήφισμα τον Σεπτέμβριο του 2018 στην τότε ΠΓΔΜ, εάν «Είστε υπέρ της ένταξης σε Ευρωπαϊκή Ένωση και ΝΑΤΟ με την αποδοχή της συμφωνίας ανάμεσα στη Δημοκρατία της Μακεδονίας (sic) και τη Δημοκρατία της Ελλάδας;», ήταν αληθές μεν (καθότι η ένταξη στην ΕΕ προϋποθέτει τη σύμφωνη γνώμη της Ελλάδας και η σύμφωνη γνώμη της Ελλάδας προϋποθέτει μια προηγούμενη συμφωνία στο ονοματολογικό) αλλά και ελαφρώς παραπλανητικό συνάμα (υπό την έννοια ότι η σύμφωνη γνώμη της Ελλάδας δεν συνεπάγεται αυτομάτως και τη σύμφωνη γνώμη όλων των υπολοίπων κρατών-μελών της ΕΕ).
Η «πόρτα» από την ΕΕ στην έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Βόρεια Μακεδονία συνιστά σοβαρότατο πολιτικό πρόβλημα για την κυβέρνηση του Ζόραν Ζάεφ. Και εάν η κυβέρνηση του Ζάεφ, που εμφανιζόταν διατεθειμένη να εφαρμόσει τη Συμφωνία των Πρεσπών την οποία όντως είχε αρχίσει να εφαρμόζει, αντιμετωπίζει προβλήματα, τότε παράλληλα υπονομεύεται και η Συμφωνία. Διότι εάν η συγκεκριμένη Συμφωνία δεν μπορεί να εξασφαλίσει την προσέγγιση με την ΕΕ (η έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων δεν συνεπάγεται και ένταξη, ενδεικτικό ως προς αυτό το παράδειγμα της Τουρκίας), τότε αυτομάτως η άλλη πλευρά χάνει το βασικό κίνητρο που είχε για να την εφαρμόσει. Η γειτονική μας χώρα έχει, όμως, ήδη αλλάξει το Σύνταγμά της, αποκτώντας μια νέα συνταγματική ονομασία έναντι όλων: την ονομασία Βόρεια Μακεδονία.
Το VMRO-DPMNE καραδοκεί με… απρόθυμες διαθέσεις
Η γειτονική χώρα οδεύει προς εκλογές το 2020. Η παράταξη SDSM του Ζόραν Ζάεφ βρίσκεται πίσω στις δημοσκοπήσεις, στις οποίες εμφανίζεται να προηγείται το VMRO-DPMNE, η παράταξη δηλαδή του φυγά σήμερα στην Ουγγαρία Νίκολα Γκρούεφκσι που πορευόταν επί σειρά ετών με σημαία της τον αλυτρωτισμό διεκδικώντας ως δική της την αρχαία ελληνική κληρονομιά.
Επισήμως, το VMRO-DPMNE λέει ότι θα σεβαστεί τη Συμφωνία των Πρεσπών, μια Συμφωνία την οποία ωστόσο το ίδιο αποκήρυσσε ως καταστροφική και προσπαθούσε να τορπιλίσει. Η ευρωπαϊκή προοπτική αποτελεί άλλωστε στόχο και για τους διαδόχους του Γκρούεφσκι. Η απροθυμία τους, ωστόσο, να εφαρμόσουν μια Συμφωνία που οι ίδιοι απέρριπταν από θέση αρχής θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη.
Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι μπορεί για παράδειγμα να μην δούμε καμία πρόοδο στο έργο της Κοινής Διεπιστημονικής Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για τις αλλαγές στα σχολικά εγχειρίδια, όπερ σημαίνει ότι οι αλυτρωτικές αναφορές στα βιβλία της γειτονικής χώρας παραμένουν… μέχρι νεωτέρας.
Με το erga omnes τι γίνεται;
Από εκεί και πέρα, υπάρχει όμως και ένα πρακτικό θέμα ως προς τη διάσταση του erga omnes (ως προς τη χρήση δηλαδή του ονόματος Βόρεια Μακεδονία από τη γειτονική χώρα έναντι όλων, εντός και εκτός των συνόρων). Διότι όπως σημειώνεται στο Άρθρο 1, Παράγραφος 9 της Συμφωνίας των Πρεσπών, η αλλαγή του ονόματος της χώρας σε όλα τα νέα επίσημα έγγραφα που προορίζονται αποκλειστικά για εσωτερική χρήση «θα ξεκινά στο άνοιγμα κάθε διαπραγματευτικού κεφαλαίου της ΕΕ στο συναφές πεδίο, και θα ολοκληρώνεται εντός πέντε ετών από τότε». Εάν, όμως, δεν ανοίξουν ποτέ τα ενταξιακά κεφάλαια, τότε προφανώς κάποια πράγματα δεν πρόκειται να αλλάξουν ποτέ…
