Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η τρέχουσα κρίση μαζικής εξαφάνισης ειδών απαιτεί επειγόντως μια συμφωνία, σύμφωνα με το πρότυπο της Συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα. Και υποστηρίζουν ότι η Συμφωνία αυτή δεν πρέπει να παραδοθεί μόνο στα έθνη, αλλά και στις επιχειρήσεις.
Γεγονός είναι πάντως, ότι η ανταπόκριση της παγκόσμιας κοινότητας στις αυξανόμενες ενδείξεις μαζικής εξαφάνισης και οικολογικής υποβάθμισης είναι υποτυπώδης. Μέχρι τώρα ενεργεί με τρόπο αποσπασματικό και μετριοπαθή – μια προστατευόμενη περιοχή εδώ, ένα πρόγραμμα διατήρησης εκεί, μερικοί νέοι νόμοι και μια τρύπα χρηματοδότησης. Και βέβαια τέτοιες ενέργειες – αν και σημαντικές – δεν αρκούν σε καμία περίπτωση με το εύρος και το μέγεθος του προβλήματος, όπου όλες οι ενδείξεις υποδηλώνουν ότι η ζωή στη Γη οδηγείται στον κάδο απορριμμάτων.
Μια παγκόσμια διαπραγμάτευση για τη φύση
Αν θέλουμε να μην είμαστε το είδος που θα αφανίσει τον ίδιο του τον εαυτό, λέει ο 85χρονος εξελικτικός βιολόγος, δύο φορές βραβευθείς με Πούλιτζερ, Edward O. Wilson στο τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Half-Earth» πρέπει να αφήσουμε τουλάχιστον τη μισή Γη στην ησυχία της, γεγονός που θα εξασφαλίσει τη βιοποικιλότητα που είναι απαραίτητη και για τη δική μας επιβίωση. «Ο μισός πληθυσμός του πλανήτη πρέπει να… παραμεριστεί για την προστασία της άγριας ζωής και την πρόληψη της μαζικής εξαφάνισης των ειδών» υποστηρίζει ο Wilson, ένας από τους κορυφαίους βιολόγους του κόσμου.
Η ριζοσπαστική στρατηγική για τη διατήρηση των ειδών, που θέλει τους μισούς ανθρώπους που ζουν στη Γη να… αποσύρονται από αυτή, και προτάθηκε από τον Wilson υιοθετείται τώρα από πολλούς επιστήμονες, όπως δημοσιεύεται στον Guardian. Ο Dr Wilson προειδοποιεί για ένα «βιολογικό ολοκαύτωμα», το οποίο θα είναι τόσο καταστροφικό, όσο η εξαφάνιση των δεινοσαύρων, εκτός κι αν οι άνθρωποι συμφωνήσουν να μοιραστούν τη Γη πιο δίκαια και ισότιμα με τα υπόλοιπα 10 εκατομμύρια είδη που κατοικούν σε αυτή.
Σκιαγραφώντας την τολμηρή θεωρία του «Half Earth», μιλώντας στο περιοδικό του ινστιτούτου Smithsonian στην Ουάσινγκτον, είπε: «Είναι στο μυαλό μου εδώ και χρόνια, ότι οι άνθρωποι -ακόμα και οι οικολόγοι- δεν βλέπουν τη μεγάλη εικόνα. Βλέπω μια αλυσίδα απρόσκοπτων διαδρόμων, οι οποίοι μέσα από ανατροπές και στροφές, σχηματίζουν μερικά ανοίγματα αρκετά μεγάλα για να φιλοξενηθεί ένα νέο είδος εθνικών πάρκων βιοποικιλότητας, το οποίο δε θα επιτρέπει την εξαφάνιση των ειδών».
Ο ίδιος θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους συνηγόρους του κόσμου της βιοποικιλότητας και θέλει να δημιουργήσει μια σειρά από «long landscape» αλυσίδες άγριας ζωής –όπως τις ονομάζει-, για να βοηθήσει τα είδη για να δώσουν τη δική τους «απάντηση» στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, μετακινούμενα από το ένα μέρος στο άλλο. Αυτοί οι «διάδρομοι» θα διασχίζουν κάθετα και οριζόντια τις ηπείρους και θα επιτρέπουν στα είδη τη μετακίνηση προς το βορρά όταν ανεβαίνουν οι θερμοκρασίες και προς τα ανατολικά και τα δυτικά, ανάλογα με τις περιόδους των βροχών.
Ο Dr Wilson αναφέρθηκε ακόμη, στο πρόγραμμα διατήρησης της Φύσης που εκτείνεται από το Γουαϊόμινγκ στις μεσοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ, μέχρι τα εδάφη Yukon στα βορειοδυτικά του Καναδά (Yellowstone-to-Yukon), ως ένα καλό παράδειγμα προστατευόμενης περιοχής, που θα μπορούσε να επεκταθεί σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα.
Η συγκεκριμένη περιοχή περιλαμβάνει και προστατεύει ένα ολόκληρο οικολογικό σύστημα βουνού, δίνοντας στα διάφορα είδη που ζουν εκεί 502.000 τετραγωνικά μίλια γης για να περιφέρονται.
«Η μισή Γη είναι ο στόχος, αλλά πρέπει να βρούμε λύσεις για το αν, πώς και κατά πόσο θα καταφέρουμε ποτέ να φτάσουμε σε αυτό το σημείο, να δημιουργήσουμε δηλαδή τέτοιου είδους και μεγέθους συστήματα διατήρησης της άγριας ζωής» κατέληξε ο ίδιος.
Η ιδέα του Wilson είναι τολμηρή μεν αλλά αποτελεσματική. Είναι βέβαια δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι θα επιλέξουμε ένα ημισφαίριο και θα μετοικήσουμε όλοι σε αυτό προκειμένου να αφήσουμε χώρο και χρόνο στα υπόλοιπα είδη να αναπτυχθούν. Ωστόσο, θα ήταν λάθος μας να θεωρήσουμε το πόνημα του Wilson παραλήρημα, γι αυτό και πλέον βρίσκει όλο και περισσότερους υποστηρικτές.
Πέρυσι, 49 επιστήμονες συνέγραψαν ένα έγγραφο ορόσημο, όπου αφού παραθέτουν τους κινδύνους ενός οικολογικού Αρμαγεδών προτείνουνε μια παγκόσμια διαπραγμάτευση για τη φύση.
Πρόκειται για μια έκκληση για μια μαζική, παγκόσμια Συμφωνία που θα στοχεύσει στη δραστική αύξηση του ποσοστού που καλύπτεται από τα φυσικά πάρκα – σε ορισμένες περιπτώσεις μέχρι το στόχο της μισής γης – και των εγχώριων προστατευόμενων περιοχών. Μεταξύ άλλων διαπιστώνεται ότι οι αυτόχθονες λαοί αναγνωρίζονται ευρέως ως οι καλύτεροι υπερασπιστές της φύσης μετά από δεκαετίες παραγκωνισμού τους.
Μια τέτοια συμφωνία θα εμπίπτει πιθανώς στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιολογική Ποικιλότητα (CBD), η οποία ιδρύθηκε για πρώτη φορά το 1992, ως διεθνής συνθήκη. Η σύμβαση έχει τρεις στόχους: την παγκόσμια προστασία της βιοποικιλότητας, την αειφόρο χρήση της και τη δίκαιη κατανομή των ωφελειών της.
Η CBD
Το 2010, τα έθνη της CBD ανακοίνωσαν τη συμφωνία που ονομάζεται Aichi Biodiversity Targets. Επί της ουσίας πρόκειται για 20 στόχους έως το 2020, για τους οποίους τα έθνη υποτίθεται ότι εργάζονται. Οκτώ χρόνια μετά είναι κοινή πεποίθηση η αποτυχία, καθώς δεν έχει επιτευχθεί η πλειοψηφία των στόχων, όπως η αποψίλωση των δασών, η βιώσιμη διαχείριση της αλιείας, η πρόληψη της εξαφάνισης γνωστών ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση και η ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους κοραλλιογενείς υφάλους.
Αλλά είμαστε κοντά σε έναν από τους στόχους: την προστασία του 17% της έκτασης γης και του 10% των θαλάσσιων και παράκτιων περιοχών. Επί του παρόντος, το 15% της γης προστατεύεται και περίπου το 8% των ωκεανών.
Η CBD είχε πολλά μειονεκτήματα. Ένα από αυτά, όπως και στη Συμφωνία των Παρισίων, είναι ότι είναι μη δεσμευτική και σε μεγάλο βαθμό προαιρετική. Αυτή ήταν μια απαραίτητη παραχώρηση ώστε να υπογράψουν τόσα πολλά έθνη – όπως ακριβώς και με το Παρίσι – αλλά σημαίνει επίσης ότι δεν υπάρχει κανένας νόμιμος τρόπος για την επιβολή της δράσης.
Και βέβαια για άλλη μια φορά στερείται μιας σημαντικής υπογραφής. Αυτής των Ηνωμένων Πολιτειών. Η μη δεσμευτική συνθήκη υπογράφηκε από τον Πρόεδρο Μπιλ Κλίντον το 1993, αλλά ποτέ δεν επικυρώθηκε από το Κογκρέσο.
Τέλος, η CBD δεν μπόρεσε να συγκεντρώσει την απαραίτητη προσοχή και το ενδιαφέρον των μέσων ενημέρωσης. Για κάποιο λόγο, μια Συμφωνία για την τύχη εκατομμυρίων ειδών στη Γη απλώς δεν έχει προκαλέσει ακόμη το ενδιαφέρον μας.
Και αν υπάρχει χρόνος για να τραβήξει την προσοχή μας, αυτός δεν είναι άλλος από το τώρα.
Δεδομένου όμως ότι οι στόχοι της Aichi λήγουν το 2020, η CBD χρειάζεται κάτι για να την αντικαταστήσει. Και φαίνεται ότι θα συζητηθεί η ιδέα της «Half Earth». Η εκτελεστική γραμματέας της CBD, Cristiana Paşca Palmer, δήλωσε πρόσφατα στον Guardian ότι μια νέα Συμφωνία θα πρέπει να περιλαμβάνει πρόταση για να καταστεί ο μισός πλανήτης πιο φιλικός προς το περιβάλλον μέχρι το 2050, καθώς όπως λέει η βιοποικιλότητα είναι η «υποδομή» που κρατάει τον πλανήτη μας.
Αλλά αυτό, σύμφωνα με την Paşca Palmer, θα απαιτήσει μια ριζική αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας.
«Πρέπει να … μετατοπιστούμε σε ένα οικονομικό μοντέλο που να στηρίζεται στο γεγονός ότι λειτουργούμε μέσα σε ένα κλειστό σύστημα – τον πλανήτη Γη – και ότι η οικονομική μας ανάπτυξη περιορίζεται από τα οικολογικά όρια του πλανήτη» εξηγεί.
Ποιος θα πληρώσει;
Αναμφισβήτητα, το σημαντικότερο και απαραίτητο στοιχείο είναι η χρηματοδότηση. Μέχρι σήμερα, τα χρήματα είναι απλά μεγέθη και ξεκάθαρα λιγότερα από ό,τι πραγματικά απαιτείται.
«Όπως συμβαίνει με οποιοδήποτε δημόσιο αγαθό, έτσι και με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας οι κυβερνήσεις παρέχουν λιγότερα από το βέλτιστο επίπεδο χρηματοδότησης, με την ελπίδα ότι οι άλλοι θα καλύψουν το κόστος», δήλωσε ο Edward Barbier, Αμερικανός οικονομολόγος, προσθέτοντας ότι «η σημερινή παγκόσμια κρίση της βιοποικιλότητας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην έλλειψη διεθνούς δέσμευσης και χρηματοδότησης τα τελευταία 25 χρόνια».
Ο Barbier προτείνει έναν νέο τρόπο για να αυξήσει τα κεφάλαια για τα άλλα οκτώ εκατομμύρια είδη στον πλανήτη. «Θα χρειαστούν περίπου 100 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για την προστασία της γης και της ποικιλίας ζωικών και φυτικών ειδών και η τρέχουσα χρηματοδότηση κυμαίνεται γύρω στα 4-10 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως», ανέφερε καταδεικνύοντας το τεράστιο έλλειμμα.
Προκειμένου να συγκεντρωθούν 100 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως – δέκα φορές περισσότερα από αυτά που δαπανώνται σήμερα – ο Barbier υποστηρίζει ότι δεν πρέπει απλώς να περιμένουμε από τις κυβερνήσεις αλλά πρέπει να στραφούμε και στον ιδιωτικό τομέα. Αυτός και οι συν-συγγραφείς του υποστηρίζουν ότι μια νέα Συμφωνία μέσω της CBD θα πρέπει να δημιουργήσει έναν μηχανισμό που θα επιτρέπει στις ιδιωτικές εταιρείες να ενταχθούν με τους δικούς τους στόχους χρηματοδότησης.
Αλλά τι θα αναγκάσει τις εταιρείες να υπογράψουν;
«Οι εταιρείες εξαρτώνται από την υγεία των οικοσυστημάτων και επομένως διατρέχουν τον κίνδυνο να χάσουν τα ίδια τα θεμέλια πάνω στα οποία βασίζονται οι επιχειρήσεις τους», εξηγεί ο Thomas Dean, συν-συγγραφέας του εγγράφου και καθηγητής αειφόρου ανάπτυξης στο State University του Κολοράντο. «Η αυξανόμενη συνειδητοποίηση αυτής της πρόκλησης θα ενθαρρύνει όλο και περισσότερο τις επιχειρήσεις να συμμετάσχουν».
Το έγγραφο αναφέρεται σε βιομηχανίες όπου η βιοποικιλότητα είναι ζωτικής σημασίας για την κατώτατη γραμμή, όπως η αλιεία, η δασοκομία, η γεωργία και η ασφάλιση.
«Για πολύ καιρό έχουμε θεωρήσει τα εταιρικά και περιβαλλοντικά συμφέροντα ως αντιφατικά. Ωστόσο, πρέπει να ευθυγραμμιστούν, προκειμένου να επιτύχουμε τόσο οικονομικά όσο και περιβαλλοντικά», δήλωσε ο Dean. «Εξάλλου, αυτός είναι ο θεμελιώδης σκοπός ενός οικονομικού συστήματος – εξυπηρετώντας τις ανάγκες της κοινωνίας βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα».
Μισή Γη, όλο το Κλίμα
Μια τέτοια Συμφωνία πιστεύουν οι επιστήμονες θα συμβάλλει πολύ προς την επίλυση μιας άλλης παγκόσμιας περιβαλλοντικής κρίσης: της αλλαγής του κλίματος. Η διατήρηση και η αποκατάσταση των δασών και άλλων οικοτόπων θεωρείται από καιρό ως ένας από τους ταχύτερους και φθηνότερους τρόπους μείωσης των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Περίπου το 15% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σήμερα είναι άμεσα συνδεδεμένο με τα δάση που έχουν αποψιλωθεί.
Χωρίς τη μισή γη μέχρι το 2050 … ο στόχος της συμφωνίας του Παρισιού δεν θα είναι εφικτός, υποστηρίζουν. Στην ουσία, οι δύο στόχοι είναι αλληλοεξαρτώμενοι.
Φυσικά, το μεγαλύτερο εμπόδιο είναι το πολιτικό – όπως συνέβαινε και εξακολουθεί να συμβαίνει, με την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Οι υποστηρικτές επιδιώκουν να πείσουν τον κόσμο ότι η Half Earth θα είναι ένας θετικός και εμπνευσμένος τρόπος για να δημιουργηθεί ένας καλύτερος, πιο οικολογικά σταθερός κόσμος.
Είναι σίγουρα μια μεγάλη πρόκληση, όπως συνέβη με την Παγκόσμια Συνθήκη για το Κλίμα. Αρκεί να μην έχει την τύχη της.
