Η μαρτυρική κωμόπολη Κλεισούρας, γνωστή και ως Βλαχοκλεισούρα του Νομού Καστοριάς, κτίσθηκε και κατοικήθηκε κατά τον 15ο αιώνα. Βρίσκεται στο 32ο χιλιόμετρο της επαρχιακής οδού Καστοριάς – Αμυνταίου. Απλώνεται αμφιθεατρικά σε μια απότομη πλαγιά του βουνού Μουρικιού, σε υψόμετρο 1.275 μ., στη στενωπό. Όπως μαρτυράει το όνομά της, στην κορυφή της διάβασης του δρόμου, που χρησιμοποιούσαν τα εμπορικά καραβάνια και συνδέει την Εορδαία και Καστοριά, ανάμεσα στα βουνά Σινιάτσικο και Βίτσι.
Η Κλεισούρα, γνωστή και ως Βλαχοκλεισούρα, με το υπέροχο κλίμα, τα καταπράσινα δάση οξιάς και βελανιδιάς, μέσα σε περιβάλλον φυσικής αρμονίας, προσφέρεται για ορειβασίες με μοναδικές εμπειρίες και συγκινήσεις και για ευχάριστες πεζοπορίες στους δασικούς δρόμους και τα μονοπάτια.
Στενό – πέρασμα
Η ετυμολογία της λέξης Κλεισούρα προέρχεται την λατινική λέξη “clausura”, που σημαίνει “στενό πέρασμα”. Ο ερευνητής Σωκράτης Ν. Λιάκος αναφέρει, ότι η κωμόπολη μνημονεύεται από το 1325 με το λανθασμένο όνομαΑνακλίσουρον. Η ονομασία της κωμόπολης Βλαχοκλεισούρα χρησιμοποιούνταν παράλληλα σε ιστορικές πηγές και σε οθωμανικές απογραφές, ενώ πρώτη αναφορά του ονόματος γίνεται σε κοινοτική σφραγίδα σε τόμο με τα ιστορικά αρχεία της κωμόπολης. Το 1806 επισκέπτεται την περιοχή ο Γάλλος περιηγητής Φρανσουά Πουκεβίλ και την αναφέρει επαινετικά ως Κοσμόπολη.
Μακεδονικό Βασίλειο Ορεστίδας
Ιστορικά η περιοχή ανήκει στο μακεδονικό βασίλειο της Ορεστίδας της Άνω Μακεδονίας. Την Ρωμαϊκή περίοδο και στο πρώιμο Βυζάντιο, ανήκει στην επαρχία της Μακεδονίας για να ενταχθεί αργότερα στην επαρχία της Θεσσαλίας. Αργότερα κυριεύεται από τους Βούλγαρους, τους Νορμανδούς κι εντάσσεται στην επαρχία της Θεσσαλονίκης την περίοδο του λατινικού Βασιλείου της Θεσσαλονίκης στην Φραγκοκρατία. Στην Τουρκοκρατία εντάσσεται στο βιλαέτι του Μοναστηρίου, και στην διοικητική περιφέρεια του καζά της Καστοριάς του σαντζακιού της Κορυτσάς. Η περιοχή μετά την προσχώρηση της Μακεδονίας στο ελληνικό κράτος, το 1913, ανήκει στην επαρχία Καστοριάς του νομού Φλωρίνης.
Το 1918 συστήνεται για πρώτη φορά η κοινότητα Κλεισούρας με έδρα τον οικισμό Κλεισούρα, ενώ αναγνωρίζεται ως οικισμός η Μονή Παναγιάς και προσαρτάται στην κοινότητα, το 1940. Το 1941 η κοινότητα υπάγεται στον δημιουργηθέντα Νομό Καστοριάς. Το 1942 υπάγεται στον Νομό Φλωρίνης μέχρι την οριστική ένταξή του στον Νομό Καστοριάς το 1950. Με την διοικητική μεταρρύθμιση του σχεδίου Καποδίστρια του 1994, γίνεται δήμος με δημοτικό διαμέρισμα την Μονή της Παναγίας Κλεισούρας. Με την διοικητική μεταρρύθμιση του σχεδίου Καλλικράτης το 2011, αποτελεί έδρα δημοτικής ενότητας και εντάσσεται στον διευρυμένο Δήμο Καστοριάς1.
Κέντρο διαμετακομιστικού Εμπορίου και ελληνικών γραμμάτων
Ξακουστό βλαχοχώρι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας αριθμούσε εξήμισι χιλιάδες (6.500) κατοίκους και αναδείχθηκε σε κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου της Δυτικής Μακεδονίας με τις χώρες της Βαλκανικής και τις Παραδουνάβιες περιοχές.
Κέντρο των Ελληνικών γραμμάτων στην περιοχή, η Κλεισούρα, με περιώνυμα σχολεία, γαλούχησε, μόρφωσε και καθιέρωσε σπουδαίους λογίους και επιστήμονες. Ο κατάλογος των Κλεισουριέων, που διέπρεψαν στο χώρο του Πνεύματος και της Τέχνης, είναι ιδιαίτερα μακροσκελής.
Στις ελληνικές παροικίες, του Βελιγραδίου, της Κωνσταντινούπολης, της Βιέννης, της Νίσσας, της Βουδαπέστης, του Ζέμονα, του Βουκουρεστίου, της Οδησσού κ.ά. Οι Κλεισουριείς είχαν ζωηρή και έντονη παρουσία και δράση στο εμπόριο και τα Γράμματα. Οι μεγάλες διώροφες ή τριώροφες κατοικίες, οι περίτεχνοι ναοί και η πλούσια βιβλιοθήκη της (πυρπολήθηκε το 1866) ήταν τα σημάδια της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής της ακμής.
Το ολοκαύτωμα
Η Κλεισούρα υπήρξε μία από τις περιοχές της Ελλάδας, που βίωσαν με τον σκληρότερο τρόπο δυο καταστροφές. Τον Νοέμβρη του 1912 τα τουρκικά στρατεύματα εισέβαλαν στην κωμόπολη και την πυρπόλησαν. Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη καταστροφή της, ενώ το 1944 ακολουθεί παρόμοια με τους Γερμανούς κατακτητές να εκτελούν 246 γυναίκες, γέρους και παιδιά και να καίνε τα περισσότερα σπίτια.
Η Ελληνική Πολιτεία “τιμής ένεκεν” απένειμε στην Κλεισούρα, το προπύργιο του Ελληνισμού στο χώρο της Δυτικής Μακεδονίας, με ιστορία άμεσα συνδεδεμένη με τους αγώνες του Έθνους (Φιλική Εταιρεία – Επανάσταση του 1821 – Μακεδονικός αγώνας – Πόλεμος του 1940 – Εθνική Αντίσταση) τον Πολεμικό Σταυρό Α’ τάξεως.
Η Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου Κλεισούρας Καστοριάς
Η Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου Κλεισούρας Καστοριάς βρίσκεται σε υψόμετρο 970 μέτρων με μια καταπληκτική θέα ενός ορεινού όγκου γύρω της, στα όρια τριών νομών, Καστοριάς, Φλωρίνης και Κοζάνης. Υπάγεται στην πνευματική δικαιοδοσία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ. κ. Σεραφείμ.
Η ίδρυση της Μονής δεν είναι εύκολο να υπολογισθεί. Κτίτωρ και ανακαινιστής της Μονής τυγχάνει ο εκ Κλεισούρας Ιερομόναχος Ησαΐας Πίστας (εκ της Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους προερχόμενος), ο οποίος έκτισε επάνω σε παλαιότερα θεμέλια του ΙΔ’ ή ΙΕ’ αιώνος την σημερινή Μονή. Κτιτορική επιγραφή στην είσοδο του Καθολικού, αναφέρει ως έτος ανακαινίσεως το 1813.
Η Μονή αποτέλεσε ορμητήριο του Παύλου Μελά και των υπολοίπων οπλαρχηγών κατά τον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908). Υπήρξε καταφύγιο πολλών κατοίκων της Κλεισούρας, κατά την Οθωμανοκρατία, κατά την σφαγή της 5ης Απριλίου 1944 από τους Γερμανοβουλγάρους, καθώς επίσης και κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου.
Την ιστορία της Μονής σημάδεψε με την παρουσία της ως ασκήτρια η Γερόντισσα Σοφία εκ του Πόντου (1927-1974). Η Γερόντισσα Σοφία εδόξασε τον Θεό με την αγιαστική της πορεία και αντιδοξάσθηκε από τον Θεό με την χάρη που έλαβε. Κατετάγη στο Αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας την 4η Οκτωβρίου 2011 από την Αγία και Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Η Αγία Σοφία, η λιγυρά «αηδών της Κλεισούρας» εορτάζει την 6η Μαίου.
Έθιμα και εκδηλώσεις
Τα Αργκουτσάρια και το Μισνακού
Τα Αργκουτσάρια είναι το παραδοσιακό καρναβάλι της Κλεισούρας, που συντελείται την ημέρα του Άι-Γιάννη στις 6 Ιανουαρίου κάθε έτους. Ντυμένοι καρναβαλιστές με δέρματα ζώων και κουδούνες, περιφέρονται στα σοκάκια της κωμόπολης με την συνοδεία μουσικής και επισκέπτονται τα σπίτια των κατοίκων για να κεραστούν. Το Μπισνακού είναι ένα καλοκαιρινό έθιμο, που δεν διατηρείται σήμερα. Ανήμερα της εορτής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στις 6 Αυγούστου, νιόπαντρες και ανύπαντρες κοπέλες πήγαιναν στην τοποθεσία Μπιλιάνη και χόρευαν με τους γονείς και τις πεθερές τους.
Παραδοσιακός γάμος
Το έθιμο της Γκαλιάτας και οι κρήνες της κωμόπολης
Η Γκαλιάτα, γνωστό και ως Κλήδωνας σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, είναι ένα ακόμα έθιμο της το σαββατοκύριακο του Γενεθλίου του Ιωάννη του Προδρόμου στις 23 με 24 Ιουνίου. Οι κοπέλες της Κλεισούρας, μάζευαν λουλούδια και στόλιζαν ένα γκιούμι το οποίο γέμιζαν με νερό από τις τρεις κρήνες της πόλης, τηΦαντάνα ντι Σούπρου, τη Μπουχουρήτου και τη Ρούγκο. Αφού γέμιζαν το γκιούμι με νερό από την τελευταία κρήνη, οι κοπέλες, που σήμερα φορούν τις παραδοσιακές στολές τους, χόρευαν παραδοσιακούς βλάχικους χορούς.
Ο τρανός χορός και το δρώμενο του Βαλμά
Το δρώμενο του Βαλμά είναι μια θεατρικό δρώμενο σε συνδυασμό με μια στιχομυθία μεταξύ ενός αφεντικού και ενός αλογοβοσκού, του βαλμά, και αναπαριστάται μετά το τέλος του τρανού χορού, ενός βλάχικου χορευτικού τραγουδιού. Το βλάχικο αυτό δρώμενο εξιστορείται επίσης στο έργο του συγγραφέα Αριστοτέλη Βαλαωρίτη Δημώδης περί Βαλμά θρύλος που συνέγραψε το 1878.
Άλλες εκδηλώσεις
- Εκδηλώσεις μνήμης για το Ολοκαύτωμα της Κλεισούρας, την πρώτη Κυριακή μετά την θλιβερή επέτειο της 5ης Απριλίου 1944.
- Αντάμωμα Απανταχού Κλεισουριέων το πρώτο σαββατοκύριακο του Αυγούστου, που διοργανώνουν οι σύλλογοι Κλεισουριέων (Καστοριάς, Πτολεμαΐδας, Θεσσαλονίκης). Με εκκλησιασμό στην εκκλησία του Αγίου Μάρκου και στην συνέχεια χορευτική εκδήλωση στο περίβολο του ναού.
- Φεστιβάλ Αρκούδα Πάρτι (παλαιότερα Ρούγκου Πάρτυ), που διοργανώνει ο Πολιτιστικός Σύλλογος “Ο Δάρβαρης”. Το δεύτερο σαββατοκύριακο του Αυγούστου στο προαύλιο χώρο του ξωκλησιού του Αγίου Νεκταρίου στη θέση Ρούγκου.
Πηγές:
- Απο κείμενο του δασκάλου Τόμου Ιωάννη. Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο (2000) του Δήμου Κλεισούρας.
- Ι.Μ. Γενεθλίου της Θεοτόκου Κλεισούρας Καστοριάς, Προσκυνητάριο, Κλεισούρα 2010.
- Σεραφείμ Παπακώστα, Μητροπολίτου Καστορίας, Μία σύγχρονος Μυροφόρος, Καστοριά 2013.
- https://el.wikipedia.org/wiki/Κλεισούρα_Καστοριάς
Σύνταξη κειμένου: Ευθύμιος – Σπυρίδων Γεωργίου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
