Όταν ο Ισπανός πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι αναλαμβάνει τον απόλυτο έλεγχο στην αυτόνομη περιφέρεια της Καταλονίας και φυλακίζει τους πολιτικούς ηγέτες της, γίνεται όλο και πιο σαφές, ακόμα και στους ανυποψίαστους παρατηρητές, ποιοι είναι οι κακοί σε αυτή τη σύγκρουση.
Γενικά, όταν η μια πλευρά είναι ειρηνική και επιδιώκει τον διάλογο και η άλλη είναι αποφασισμένη να επιλύσει τη διαφωνία μέσω της βίας, της καταπίεσης και της αστυνομοκρατίας, δεν μπορεί να υπάρχουν αμφιβολίες για το ρόλο τους.
Το επιχείρημα της ισπανικής κυβέρνησης ότι το δημοψήφισμα της 1ης Οκτωβρίου για την ανεξαρτησία της Καταλονίας ήταν αντισυνταγματικό δεν είναι τόσο αποφασιστικό όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε. Όπως έγραψε πριν από χρόνια ο Vicente Navarro: το ισπανικό σύνταγμα του 1978 ήταν πολύ περισσότερο προϊόν της 36χρονης δικτατορίας παρά της δημοκρατίας που αγωνιζόταν να γεννηθεί στη χώρα.
Και το Λαϊκό Κόμμα (ΡΡ) του Ραχόι έχει ιδιαίτερα βαθιές ρίζες στις πολιτικές δυνάμεις και στους ανθρώπους που αποτελούσαν μέρος της δικτατορίας του Φράνκο, εάν όχι τη ραχοκοκκαλιά της.
Ο αντιδημοκρατικός χαρακτήρας και η φασιστική κληρονομιά της κυβέρνησης του λαϊκού κόμματος ΡΡ έγιναν προφανείς όταν ο Ραχόι έστειλε χιλιάδες αστυνομικούς στην Καταλονία σε μια αποτυχημένη προσπάθεια να σταματήσει τους πολίτες να ψηφίσουν.
Αυτό δεν ήταν, όπως ισχυρίστηκε, για την επιβολή του νόμου: η ισπανική κυβέρνηση θα μπορούσε απλώς να επιτρέψει την ψηφοφορία και να αρνηθεί να αναγνωρίσει το αποτέλεσμα. Μάλλον ήταν για να συντρίψει το κίνημα της ανεξαρτησίας και την έκφραση των ιδεών τους με τη βία με αποτέλεσμα εκατοντάδες άνθρωποι να τραυματιστούν από την Πολιτική Φρουρά.
Η καταστολή περιελάμβανε επίσης την άνευ προηγουμένου λογοκρισία του διαδικτύου, καθώς και των εφημερίδων και του ραδιοφώνου.
Όπως έχουν σημειώσει, ήδη, πολλοί, το κίνημα ανεξαρτησίας στην Καταλονία έχει βαθιές ρίζες – χρονολογείται τουλάχιστον 300 χρόνια- και οι Καταλανοί στερήθηκαν ακόμη και στο δικαίωμα στη γλώσσα τους κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Υπάρχει όμως και ένας άλλος λόγος, εκτός από την καταπίεση και τις παραβιάσεις της περιορισμένης αυτονομίας της Καταλονίας σύμφωνα με το σύνταγμα, τα τελευταία χρόνια.
Αυτή είναι η βαθιά οικονομική αποτυχία της Ισπανίας μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και ύφεση της περιόδου 2008-2009 και ιδιαίτερα η επίδρασή της στους νέους και τους μακροχρόνια ανέργους, πολλοί από τους οποίους έχουν παραμείνει χωρίς μέλλον στην Ισπανία. Αξίζει να το δούμε με λεπτομέρεια, καθώς η ισπανική οικονομία αναπτύσσεται πρόσφατα με θετικούς όρους, καθώς επέστρεψε στην οικονομική ανάπτυξη πριν από τέσσερα χρόνια.
Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση;
Κατά το παρελθόν έτος (τον Αύγουστο του 2016), η ανεργία έχει ήταν κατά μέσο στο 18 %, περισσότερο από τέσσερις φορές το επίπεδο των Ηνωμένων Πολιτειών. Και θα ήταν πολύ υψηλότερο το ποσοστό ανεργίας εάν δεν είχαν εγκαταλείψει την Ισπανία περίπου 1,7 εκατομμύρια αλλοδαποί εργαζόμενοι.
Το 2016, περίπου το 43% των ανέργων ήταν εκτός εργασίας για περισσότερο από ένα χρόνο. Όσον αφορά την εξεύρεση εργασίας, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) κατέληξε πρόσφατα στο συμπέρασμα ότι «οι προοπτικές για αυτήν την ομάδα είναι ιδιαίτερα ζοφερές».
Ο αριθμός των ατόμων που θεωρείται ότι κινδυνεύουν από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό είναι το 27,9% του πληθυσμού της Ισπανίας.
Η ανισότητα έχει αυξηθεί δραματικά από το 2008: το εισόδημα του 20% είναι σήμερα 7,5 φορές μεγαλύτερο από το 20%, που είναι το τρίτο χειρότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως σημείωσε το ΔΝΤ, αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή η απασχόληση μειώθηκε κατά 20% από το 2008 έως το 2013 και οι ομάδες χαμηλότερου εισοδήματος ήταν δυσανάλογα μεταξύ των θυμάτων αυτής της κρίσης.
Επιπλέον, η πλειονότητα των νέων θέσεων εργασίας είναι προσωρινές συμβάσεις εργασίας, αυξάνοντας την ανασφάλεια ακόμη και για όσους είναι αρκετά τυχεροί για να βρουν μια θέση εργασίας.
Αυτό δεν είναι μια όμορφη εικόνα για μια χώρα. Ωστόσο, το ΔΝΤ – το οποίο αντιπροσωπεύει εδώ τις απόψεις των ευρωπαϊκών αρχών και της κυβέρνησης Ραχόι – φαίνεται να δέχεται τη μαζική ανεργία ως φυσιολογική.
Εκτιμούν ότι η οικονομία θα φτάσει στο μέγιστο δυναμικό της κάποια στιγμή το επόμενο έτος, ωστόσο, η ανεργία θα παραμείνει στο 16% περίπου.
Και η ανεργία των νέων είναι περίπου διπλάσια από το συνολικό ποσοστό ανεργίας.
Φυσικά, δεν πρέπει να είναι αυτός ο τρόπος εξόδου από την κρίση. Η απόδοση των δεκαετών ομολόγων της Ισπανίας είναι μόλις 1,6% – το ίδιο με τον τρέχοντα ρυθμό πληθωρισμού. Με άλλα λόγια, η Ισπανία μπορεί να δανειστεί μακροπρόθεσμα δωρεάν, με πραγματικό (προσαρμοσμένο στον πληθωρισμό) επιτόκιο μηδέν.
Οι αξιωματούχοι διαμαρτύρονται για το δημόσιο χρέος της Ισπανίας, αλλά όταν μια κυβέρνηση μπορεί να κλειδώσει σε δανεισμό με μηδενικά πραγματικά επιτόκια, είναι μια καλή στιγμή για δημόσιες επενδύσεις που μπορούν να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και να αυξήσουν την παραγωγικότητα της οικονομίας. Η αύξηση της παραγωγικότητας ήταν πολύ αδύναμη κατά τη διάρκεια αυτής της ανάκαμψης.
Ωστόσο, η κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος, σε συνεργασία με τις ευρωπαϊκές αρχές, έχει ένα πολύ διαφορετικό όραμα της «προόδου». Μαζί, δεσμεύονται να ενισχύσουν περαιτέρω τον προϋπολογισμό, παρόλο που η οικονομία επιβραδύνεται ήδη. Ανησυχούν επίσης για την πορεία σε σχέση με τις «διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις» που υποστηρίζουν ότι είναι καλύτερες για την αύξηση της απασχόλησης και την αποτελεσματικότητα της οικονομίας.
Μέρος της θεωρίας της λιτότητας που εφαρμόστηκε από το 2010 είναι ότι, δεδομένου ότι η Ισπανία δεν θα μπορούσε να υποτιμήσει το νόμισμά της (ευρώ), θα έπρεπε να υποστεί «εσωτερική υποτίμηση».
Αυτό σημαίνει ότι η μαζική ανεργία και άλλες πιέσεις (συμπεριλαμβανομένου του εργατικού δικαίου με αλλαγές προς όφελος των εργοδοτών) θα μείωνε τους μισθούς αρκετά ώστε η Ισπανία να είναι πιο ανταγωνιστική και να αυξήσει τις εξαγωγές, ακόμη και με ένα ευρώ που είχε προηγουμένως υπερτιμηθεί για την οικονομία της.
Η Ισπανία έχει σίγουρα αυξήσει τις εξαγωγές της σε σύγκριση με τότε. Αλλά από τότε που ξεκίνησε η οικονομική ανάκαμψη πριν από τέσσερα χρόνια, οι εισαγωγές αυξήθηκαν επίσης και έτσι οι καθαρές εξαγωγές (η διαφορά μεταξύ εξαγωγών και εισαγωγών) δεν συνέβαλαν σε τίποτε. Είναι επομένως δύσκολο να υποστηριχθεί ότι η Ισπανία έχει προσαρμόσει την οικονομία της έτσι ώστε να παράγει ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης.
Το άλλο επιχείρημα για τη λιτότητα ήταν ότι η ενίσχυση του προϋπολογισμού και η εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα μειώσουν τα επιτόκια και τις πληρωμές για το δημόσιο χρέος της Ισπανίας, αποκαθιστώντας την εμπιστοσύνη της αγοράς. Ωστόσο, τα επιτόκια της Ισπανίας μειώθηκαν ως αποτέλεσμα των δραστικών αλλαγών στην πολιτική της ΕΚΤ: το 2012 η ΕΚΤ αποφάσισε να εγγυηθεί βασικά ισπανικά και ιταλικά ομόλογα, μείωσε τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια και άρχισε επίσης την ποσοτική χαλάρωση τον Μάρτιο του 2015 για τη μείωση των μακροπρόθεσμων επιτοκίων και την παροχή νομισματικών κινήτρων.
Έτσι, υπάρχουν λίγα στοιχεία που να δείχνουν ότι η λιτότητα της Ισπανίας «δούλεψε». Αντίθετα, όχι μόνο η οικονομία εξακολουθεί να είναι ένα ναυάγιο για εκατομμύρια κατοίκους της Ισπανίας αλλά και η ανάκαμψη δεν κατάφερε να δημιουργήσει θέσεις πλήρους απασχόλησης.
Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν είναι περίεργο ότι πολλοί Καταλανοί πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να κάνουν καλύτερη οικονομική πολιτική ως ανεξάρτητη χώρα.
Το οικονομικό τους πρόβλημα είναι παρόμοιο με αυτό των περισσότερων ανθρώπων που ζουν στην ευρωζώνη – συμπεριλαμβανομένης της υπόλοιπης Ισπανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ελλάδας.
Οι ευρωπαϊκές αρχές και οι κυβερνήσεις που είτε επιλέγουν να ακολουθήσουν τη λιτότητα είτε υποχρεώνονται να το κάνουν (όπως στην Ελλάδα), δεσμεύονται ουσιαστικά για μαζική ανεργία – καθώς και για ορισμένες οικονομικές μεταρρυθμίσεις – για το άμεσο μέλλον.
Σε αυτή τη βαθιά δομική και πολιτική κρίση, τα αποσχιστικά κινήματα, καθώς και όσοι θέλουν να εγκαταλείψουν την Ευρωζώνη ή την Ευρωπαϊκή Ένωση, έχουν ένα πραγματικό ζωτικό επιχείρημα τις αποτυχημένες οικονομικές πολιτικές των ευρωπαϊκών αρχών και των περισσότερων κυβερνήσεων της Ευρωζώνης.
Το ίδιο επιχείρημα ευθύνεται και για το αυξημένο ποσοστό ψήφων της ακροδεξιάς σε χώρες όπως η Γαλλία, οι Κάτω Χώρες και η Γερμανία. Απομένει να δούμε αν η ελίτ της Ευρώπης θα εγκαταλείψει την προσήλωσή της στις αποτυχημένες οικονομικές πολιτικές πριν αυτές οι φυγοκεντρικές δυνάμεις αναπτυχθούν και γίνουν ισχυρότερες.
