Όταν το μακρινό 1968 o Στάνλεϊ Κιούμπρικ σκηνοθετούσε την «Oδύσσεια του Διαστήματος», την ταινία-σταθμό που άνοιξε το δρόμο των ιστοριών επιστημονικής φαντασίας στο Χόλιγουντ, ελάχιστοι πίστευαν ότι θα σημειωθεί τέτοια επιστημονική πρόοδος που θα φέρει το Διάστημα τόσο κοντά στην γήινη ζωή.
Κανείς τότε δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι πενήντα περίπου χρόνια μετά, ο άνθρωπος θα έχει εξερευνήσει μεγάλο μέρος του ηλιακού μας συστήματος, αστροναύτες και κοσμοναύτες θα περνούν ολόκληρα εξάμηνα στον διεθνή διαστημικό σταθμό αλλά κι επιχειρηματικά πλάνα θα εξετάζουν το πώς θα καταφέρουν να μετατρέψουν τον άλλα ουράνια σώματα σε ελκυστικό τουριστικό προορισμό.
Πώς όμως όλη αυτή η επιστημονική πρόοδος μετουσιώνεται σε πράξη, πώς είναι άραγε να αντικρύζει κανείς από κοντά αυτόν τον αχανή χώρο όπου κινούνται τα ουράνια σώματα, να ζει και να κοιμάται χωρίς βαρύτητα και τι εντέλει περιμένει η γη από αυτή την εξερεύνηση του Διαστήματος;
Το reader.gr συνάντησε τον ρώσο κοσμοναύτη, Όλεγκ Νοβίτσκι, που βρέθηκε στην Ελλάδα στο πλαίσιο ειδικού προγράμματος φυσικής αποκατάστασης μετά από την πολύμηνη αποστολή του στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) σε μια προσπάθεια να μάθει πώς είναι να «φτιάχνεις βαλίτσες» για έναν τόσο μακρινό προορισμό αλλά και τι εκπλήξεις κρύβει τόσο το ταξίδι όσο και το διαστημικό μας μέλλον.
Ποιες «θυσίες» χρειάζεται να κάνει κανείς για να γίνει κοσμοναύτης;
Δεν είμαι βέβαιος ότι πρέπει να μιλάμε για θυσίες, όταν γίνεται λόγος για την υλοποίηση ενός παιδικού ονείρου, όπως είναι για τους περισσότερους κοσμοναύτες η ενασχόληση με τη διερεύνηση του Διαστήματος. Από μικρός ήθελα να ασχοληθώ με την αεροπορία και το Διάστημα και το κατάφερα, αφού πρώτα έγινα πιλότος και μετά κοσμοναύτης. Φυσικά οι σπουδές, η μελέτη, οι πολύωρες ασκήσεις, η εκπαίδευση και η εργασία σε ένα αυστηρά προγραμματισμένο πλαίσιο θα μπορούσαν και να χαρακτηριστούν «θυσία», όμως είναι την ίδια στιγμή ο μοναδικός δρόμος προς έναν υψηλό στόχο και ένα σπάνιο προνόμιο, γιατί έχουμε πετύχει να ασχολούμαστε με αυτό, που μας ενθουσιάζει και μας συνεπαίρνει πιο πολύ από ο,τιδήποτε, βρισκόμαστε στην αιχμή μιας σειράς πρωτοποριακών τεχνολογιών και της παγκόσμιας επιστημονικής και τεχνικής συνεργασίας σε τομείς εξαιρετικής σημασίας.
Κατά την παραμονή σας στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό ποια ήταν η καθημερινή δραστηριότητα που σας δυσκόλεψε περισσότερο, αλλά και ποια η καλύτερη ανάμνηση που διατηρείτε από το ταξίδι στ’ άστρα;
Εκπαιδευόμαστε πολλά χρόνια ακριβώς για να μπορέσουμε να εξοικειωθούμε με τις συνθήκες ζωής σε έλλειψη βαρύτητας, που είναι και το βασικό πρόβλημα της ζωής και εργασίας στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ΙSS). Μετά από την προσαρμογή μερικών ωρών ή το πολύ ημερών, αναλόγως με την προσαρμοστικότητα του κάθε οργανισμού, ο Σταθμός γίνεται το σπίτι μας για περίπου ένα εξάμηνο, όσο κατά μέσο όρο διαρκούν οι αποστολές μας (για κάποιους σπανιότερα και ένα χρόνο ή και περισσότερο), αφού αν μιλήσουμε κυριολεκτικά δεν υπάρχει “ταξίδι στα άστρα”, αλλά ταξίδι σ’ ένα διεθνές διαστημικό εργαστήριο και σπίτι μαζί. Και γι’ αυτή τη ζωή έχουμε προετοιμαστεί επί μακρόν και αναλυτικά, όχι μόνο για την καθημερινή ρουτίνα, αλλά και για έκτακτες τυχόν καταστάσεις, που θα μπορούσαν να μας τύχουν. Επομένως τίποτε σχεδόν δεν μας εκπλήσσει και δεν μας δυσκολεύει, γιατί είναι κάτι, που αναμένουμε. Γνωρίζεις ότι δεν υπάρχει άλλη επιλογή και θα πρέπει όλα να προσαρμοστούν στο ότι κινείσαι και ζεις σε έναν περιορισμένο χώρο, όπου δεν υπάρχει βαρύτητα. Καλύτερη ανάμνηση νομίζω πως είναι η εικόνα της Γης από ψηλά, μέσα στην απεραντοσύνη του Διαστήματος. Είναι το πρώτο, που επιζητά συνήθως να δει ένας νέος κοσμοναύτης και αυτό, που καρφώνεται για πάντα στο μυαλό του: πόσο σπάνιο και σημαντικό είναι το βιοπεριβάλλον, που καθιστά δυνατή τη ζωή στη Γη…
Πώς είναι η καθημερινότητα σε μια αποστολή, το φαγητό, ο ύπνος, η διασκέδαση…
Η εργασία και η ζωή στον ISS μοιράζεται περίπου σε τρία μέρη, όπως θα έπρεπε να συμβαίνει κανονικά πάντοτε στη Γη και για όλους τους ανθρώπους. Δηλαδή 8 ώρες εργασία, 8 ώρες ύπνος, 8 ώρες αναψυχή και ελεύθερος χρόνος. Βέβαια τελικά στην πράξη εργαζόμαστε περισσότερες ώρες, γιατί προκύπτουν πολλές έκτακτες ανάγκες, που πρέπει αναπόφευκτα να αντιμετωπιστούν, πολύ περισσότερο, που ο χρόνος είναι πιεστικός, επιβάλλει κάποια από τα πειράματα ή από τις απαραίτητες επισκευές, διορθώσεις, επεκτάσεις του εξοπλισμού και των συστημάτων του Σταθμού να γίνουν άμεσα, χωρίς αναβολή. Τρώμε αναλόγως των περιστάσεων, πότε όλοι μαζί, ποτέ κατά μόνας, αν δεν ταιριάζει το καθημερινό πρόγραμμα, που ορίζεται από το Κέντρο Διεύθυνσης Πτήσεων και πρέπει στο μέγιστο βαθμό να υλοποιηθεί. Το φαγητό μας είναι συνήθως αφυδατωμένες τροφές σε πακέτα κενού αέρος, στα οποία προσθέτουμε νερό, είτε από το ανακυκλωμένο, που παρασκευάζεται στο Σταθμό, είτε από τα αποθέματα, που έρχονται από τη Γη. Υπάρχουν βέβαια και τα «τυχερά», όταν φθάνει μια καινούρια αποστολή ή ένα μη επανδρωμένο μεταγωγικό σκάφος, συνήθως μεταφέρουν κάποια φρέσκα φρούτα ή λαχανικά ή κάποια άλλη «ειδική» παραγγελία. Κοιμόμαστε ας πούμε «όρθιοι», δεμένοι σε υπνόσακους, αν και είναι εντελώς συμβατικός ο προσανατολισμός της θέσης του σώματός μας, όπως απολύτως σχετικές είναι και οι έννοιες «πάτωμα» και «ταβάνι» του Σταθμού. Σχετική είναι και η έννοια της διασκέδασης, γιατί χρειάζονται καθημερινά πολλές ώρες γυμναστικής ημερησίως για να κρατηθούμε σε αξιοπρεπή φόρμα. Πάντως υπάρχουν αρκετές «προσωπικές» ώρες, που ο καθένας επιλέγει πώς θα αξιοποιήσει, διαβάζοντας, ακούγοντας μουσική κλπ. Ευτυχώς πλέον υπάρχει δυνατότητα τηλεφωνικής επικοινωνίας με οποιονδήποτε επιθυμούμε, σύνδεση με Διαδίκτυο και τηλεδιασκέψεις με τα μέλη της οικογένειάς μας μια φορά την εβδομάδα.
Πόσο δύσκολη είναι η προετοιμασία για τον ανθρώπινο οργανισμό και πόσο δύσκολη η αποθεραπεία; Τι συμβαίνει στο ανθρώπινο σώμα κατά την παραμονή του στο διάστημα;
Η έλλειψη βαρύτητας είναι το βασικό «πρόβλημα». Ο ανθρώπινος οργανισμός προσαρμόζεται ταχύτατα στις νέες συνθήκες, που έχει να αντιμετωπίσει και αρχίζει να αποβάλλει ή να περιορίζει ό,τι αισθάνεται πως είναι «περιττό» στη ζωή στο Διάστημα: ωστική και μυϊκή μάζα, ασβέστιο, αίμα κ.ο.κ. Με την καθημερινή μυϊκή άσκηση επιδιώκουμε να αντιστρέψουμε σε μεγάλο βαθμό αυτήν την τάση του οργανισμού, όμως κάποιες απώλειες είναι αναπόφευκτες. Γι’ αυτό χρειάζεται η αποκατάσταση μετά το τέλος των μακρόχρονων πτήσεων, ώστε σταδιακά να αναπληρωθούν οι απώλειες και να επανέλθει ο οργανισμός στην προηγούμενη κατάσταση. Οι γιατροί μας συνηθίζουν να λένε ότι για κάθε ημέρα αποστολής στο Διάστημα χρειάζονται περί τις δύο ημέρες στη Γη, επομένως μετά από 6 μήνες και έως και ένα χρόνο μπορούμε να λέμε ότι επέρχεται η πλήρης αποκατάσταση του οργανισμού.
Ποιο ήταν το συναίσθημα μας την πρώτη φορά που αφήσατε πίσω σας τη Γη κι είδατε τη θέα από το Διάστημα;
Είναι μοναδική η συγκίνηση και η έξαρση, που νοιώθεις όταν βλέπεις επιτέλους ότι υλοποιείται εκείνο το οποίο ονειρευόσουν και για το οποίο προετοιμαζόσουν πολλά χρόνια. Δεν κρατιέσαι και θέλεις να δεις τη Γη από ψηλά, καθώς απομακρύνεσαι από τη βαρύτητά της και βγαίνεις εκτός ατμόσφαιρας. Έχεις και πολλά να κάνεις, οπότε πολύ γρήγορα αφήνεις τον ρομαντισμό και μπαίνεις στη διαδικασία υλοποίησης ενός σφιχτού καθημερινού προγράμματος. Ωστόσο πάντοτε υπάρχουν ευκαιρίες να αποτυπώσεις αυτές τις στιγμές και να τις μοιραστείς με τους πολίτες όλου του κόσμου, φωτογραφίζοντας όλα αυτά, που βλέπεις και σε εντυπωσιάζουν, τόσο τα μεγαλειώδη φυσικά φαινόμενα, όσο και σημεία της Γης όπως αυτά φαίνονται από το Διάστημα και εντυπωσιακά συστήματα του ίδιου του Σταθμού, που φιλοξενεί τους κοσμοναύτες.
Έχουμε όλοι συγκεκριμένα πράγματα που παίρνουμε μαζί μας όταν ταξιδεύουμε, τι υπάρχει στη «βαλίτσα» ενός αστροναύτη;
Κάθε κοσμοναύτης δικαιούται να πάρει μαζί του ως προσωπικά είδη πέντε μόνο αντικείμενα βάρους λίγων κιλών. Συνήθως είναι φωτογραφίες, κάποια αγαπημένα σύμβολα ή αναμνηστικά. Νομίζω πως δεν θα πρωτοτυπήσω αν πω ότι οι φωτογραφίες των πιο αγαπημένων προσώπων και των οικογενειών μας είναι εκείνο, που ο καθένας μας διαλέγει για να έχει πάντοτε μαζί του. Ευτυχώς τώρα τέτοιες φωτογραφίες μπορούμε πλέον να παραλαμβάνουμε και μέσω Ίντερνετ ενώ βρισκόμαστε ήδη στο Σταθμό. Η επιθυμία να δεις από κοντά τους δικούς σου ανθρώπους είναι το πιο ισχυρό συναίσθημα, που σε συνοδεύει συνεχώς.
Για ποιους λόγους επιλέξατε την Ελλάδα για την αποθεραπεία σας και πώς ήταν η εμπειρία σας από την χώρα;
Εδώ και τρία περίπου χρόνια Ρώσοι κοσμοναύτες έρχονται συστηματικά στην Ελλάδα για φυσική αποκατάσταση. Πρέπει να είμαι ο πέμπτος ή έκτος κατά σειρά. Tο πρόγραμμα αυτό υλοποιείται σε συνεργασία του Κέντρου Εκπαίδευσης Κοσμοναυτών με τη ρωσική εταιρεία «Αγορά», όπου συμμετέχουν και Έλληνες, όπως ο ανταποκριτής στη Μόσχα Θανάσης Αυγερινός, που μας συνοδεύει και μας προτείνει διάφορες επιλογές για να γνωριστούμε καλύτερα με την ελληνική πραγματικότητα, από εκδρομές και γεύσεις, έως μοναδικά προϊόντα και δώρα για συναδέλφους και οικείους.
Είχα ακούσει από άλλους κοσμοναύτες πολλά θετικά σχόλια για την αποκατάσταση σε ελληνικά θέρετρα της Κρήτης, όλοι μας αγαπούμε και θαυμάζουμε την Ελλάδα για την φύση και τον πολιτισμό της και εκτιμούμε ιδιαιτέρως τις ιστορικές, πνευματικές και πολιτισμικές σχέσεις, που συνδέουν τους λαούς μας. Άλλωστε στην αποστολή μου στον ISS συνέπεσα με τον κοσμοναύτη Θοδωρή Γιουρτσίχιν, που είναι ελληνικής καταγωγής και συνεχίζει τώρα την εργασία του στο Σταθμό.
Φυσικά μου είπε τα καλύτερα λόγια για την Ελλάδα κι εφόσον δεν είχα έρθει ξανά στη χώρα σας, το αποφάσισα. Στο τέλος της αποκατάστασής μου στην Εύβοια βρέθηκα μάλιστα για πρώτη φορά μερικές ημέρες στην Αθήνα, όπου είχαμε την τιμή να μας δεχθεί με όλη την αποστολή η υπουργός Τουρισμού της Ελλάδας, Έλενα Κουντουρά, η οποία γνωρίζουμε ότι κάνει πολλά για τη διμερή συνεργασία στον τομέα αυτό. Διαπίστωσα και από την δική μου εμπειρία πως το εξαιρετικό κλίμα, η θάλασσα, οι υποδομές σπα, τα πολυάριθμα φυσικά και πολιτιστικά μνημεία, οι φιλικοί και ενδιαφέροντες άνθρωποι, τα εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα της Ελλάδας είναι πολύ μεγάλα και ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της χώρας σας.
Γιατί είναι σημαντικές αυτές οι αποστολές και τι έχει να περιμένει ο άνθρωπος από το Διάστημα;
Δεν θα πρωτοτυπήσω αν πω ότι οι επιστήμονες συμπίπτουν στην εκτίμησή τους ότι η ζωή στον πλανήτη Γη είναι αναπόφευκτο κάποια στιγμή να τερματιστεί με τη σημερινή της μορφή. Οι πλουτοπαραγωγικές πηγές θα εξαντληθούν και το ανθρώπινο είδος, εάν θέλει να επιζήσει, θα πρέπει να αναζητήσει διεξόδους εκτός της Γης. Σήμερα ενδεχομένως να ακούγονται αυτές οι εκτιμήσεις πολύ μακρινές χρονικά ή πολύ δύσκολες από την άποψη των τεχνολογικών μας δυνατοτήτων. Όμως η ανθρωπότητα έχει υποχρέωση από σήμερα να ετοιμάζεται γι’ αυτό το ενδεχόμενο και ας ευχηθούμε να είναι έτοιμη όταν θα πρέπει να γίνει το μεγάλο βήμα προς την αποίκιση γειτονικών πλανητών ή και άλλων ηλιακών συστημάτων. Αυτός είναι ίσως ο βασικότερος λόγος για τη διεθνή συνεργασία και τη διερεύνηση του Διαστήματος, χωρίς να υπολογίζουμε τα τεράστια τεχνολογικά και επιστημονικά οφέλη, που υπάρχουν ήδη από πειράματα, που πραγματοποιούνται εδώ και δεκαετίες σε συνθήκες Διαστήματος. Πολλά σύγχρονα υλικά και τεχνολογίες, ιατρικά εμβόλια και θεραπείες οφείλουν την ύπαρξή τους στις διαστημικές τους δοκιμές ή επινοήσεις, που ήταν αναγκαστικές για τις συνθήκες του Διαστήματος.
Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για την ανάπτυξη του διαστημικού τουρισμού. Πιστεύετε ότι το Διάστημα θα μπορούσε να αποτελέσει έναν μελλοντικό ταξιδιωτικό προορισμό, είμαστε δηλαδή κοντά στο να δημιουργηθούν ταξίδια « low cost», σε σχέση με τα σημερινά δεδομένα, προς το Διάστημα; Σημειώνονται άλματα στην τεχνολογία του ταξιδιού;
Άλματα σημειώνονται εν γένει στη διαστημική τεχνολογία και την επιστημονική γνώση, αλλά για να υπάρξουν αυτά απαιτείται η συστηματική και πολύχρονη εργασία για την υλοποίηση προγραμμάτων και πειραμάτων, που από πρώτη άποψη μπορεί και να μοιάζουν με «ρουτίνα». Μεμονωμένοι διαστημικοί «τουρίστες» έχουν ήδη υπάρξει κι έχουν επισκεφθεί τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) στο παρελθόν, καταβάλλοντας φυσικά ένα υψηλότερο σχετικά αντίτιμο σε σχέση με αυτό, που περιγράφεται ως «low cost». Δεν γνωρίζω πόσο κοντά βρισκόμαστε σε κάτι τέτοιο, όπως η μαζική τουριστική εκμετάλλευση του Διαστήματος, υπό την έννοια ότι τα προγράμματα, που διαφημίζονται, δεν είναι ρωσικού σχεδιασμού, δεν αφορούν παρά μια απλή και σύντομη έξοδο στην στρατόσφαιρα και όχι βέβαια τον ISS, όπου εργάζονται οι Ρώσοι κοσμοναύτες σε συνεργασία με Αμερικανούς, Ευρωπαίους, Ιάπωνες και Καναδούς συναδέλφους μας. Πάντως δεν αμφιβάλλω ότι το Διάστημα και η εξερεύνησή του θα συνεχίσει να προκαλεί το έντονο ενδιαφέρον του ανθρώπου, που επιθυμεί διαρκώς να καλύπτει τα κενά στις γνώσεις του.
