6 Δεκεμβρίου 1958… μέρα γιορτής του Αγίου Νικολάου, προστάτη των θαλασσινών, αλλά και των λιμνίσιων και των ποταμίσιων κατοίκων του Ελληνικού κόσμου, που τον τιμά με δοξολογία και γιορταστικές εκδηλώσεις. Σε τόπους ορεινούς, καμπίσιους, θαλασσινούς, 6 του Δεκέμβρη ο άγιος προσμένει τους ταπεινούς πιστούς που φθάνουνε ως την εκκλησιά του με κεριά και λαμπάδες ίσαμε το ανθρώπινο μπόϊ.
Καστοριά, στα 1958… και μεις σαν μικρά γειτονόπουλα, που μέναμε κοντά στα ψαράδικα, παίρναμε πάντα με το πρώτο , το μήνυμα για τη γιορτή των ψαράδων. Η γειτονιά μας ανησυχούσε ως τις πρώτες μεσημεριάτικες ώρες από τα βγελιά που είχανε «κλείσει» για την περίσταση οι ντόπιοι και οι μικρασιάτες ψαράδες- άρχοντες της Ορεστειάδας λίμνης. Από τα βορεινά παράθυρα του σπιτιού παρακολουθούσαμε σαν καραούλια την κίνηση, καθώς κείνοι περνούσαν με ζωηρό βηματισμό και χαρούμενο, τραβώντας για το καφενείο «Τα κύματα» να πιούνε τα τσίπουρά τους, τα κρασιά τους, αλλά και να κεράσουνε τους φίλους και τους περαστικούς.Η γκάϊντα, το νταούλι, το κλαρίνο ήταν απαραίτητα για το γιορταστικό γλέντι.
Νωρίτερα είχαν ήδη παραβρεθεί στην λειτουργία και την αρτοκλασία που προσέφεραν στην χάρη Του, στο ναό του Αγίου Νικολάου (του ορφανοτροφείου- όπως τον λέγανε τότε), δύο βήματα που λέει ο λόγος από τον ναό του Αγίου Γεωργίου.
Μετά την λειτουργία, το προαύλιο της εκκλησίας, γέμιζε με μαλάθες γεμάτες άρτο, και ποτήρια γεμάτα κρασί, και το εκκλησίασμα που μετά το κέρασμα έφευγε για τα σπιτικά του, ευχόμενο στους εορτάζοντες τα καλύτερα για υγεία και προκοπή.
Το υπόλοιπο γλεντάκι που βαστούσε ως το μεσημέρι, έδινε στη γειτονιά μας μια ξεχωριστή θέση, μια και οι ψαράδες ήταν ένα ακόμη ιδιαίτερο κομμάτι της επαγγελματικής ζωής της γειτονιάς μας, που δούλευε αδιάκοπα στα νερά της λίμνης μας.
Οι λίμνες μοιάζουνε με μικρές θάλασσες, κι όλοι όσοι ασχολούνται με την αλιεία και τη μεταφορά προϊόντων απ΄τη μια όχθη στην άλλη, θεωρούνται ισάξιοι σε γνώση, ως προς τα ναυπηγικά ,συγκρινόμενοι με τους θαλασσινούς και πάντοτε πρωτοπόρους. Επειδή και όσοι που «έχουν στα πόδια τους λιγοστό νερό» έχουνε το δικαίωμα να στέκουνε πλάϊ στους καραβοκύρηδες του πελάγους και να σηκώνουνε περήφανα την εικόνα με το λάβαρο του Αγίου.
Οι ερευνητές που έχουνε μελετήσει την ζωή των ψαράδων και των βαρκάρηδων του τόπου μας, υποστηρίζουν πως έχουν «ναυτική συνείδηση» κι αυτό το γνώρισμα μετράει από τα πρώτα χρόνια που ο παλιός άνθρωπος επέλεξε σαν μόνιμο τόπο του, την παραλίμνια περιοχή, ψαρεύοντας από το 5.500 π.χ.
Ο Γιάννης Ρούσκας γράφει τα εξής:
« η ναυτική του τέχνη είναι γνωστή από τότε που οι κάτοικοι του λιμναίου οικισμού του Δισπηλιού μετακινήθηκαν στα νερά της με τα πρωτόγονα μονόξυλά τους».
Πολύ αργότερα τον 11 μ.χ. αιώνα, τα «ακάτια» με τα οποία έγιναν οι ναυτικές επιχειρήσεις του στρατηγού Γεωργίου Παλαιολόγου, κατά των Νορμανδών, προέρχονταν από τα παραλίμνια χωριά της».
Στην πολιτεία μας, ανάμεσα σ΄ Απόζαρι , Τσαρσί και Ντουλτσό υπάρχουνε δέκα τρείς ναοί στη Χάρη του.
1.΄Αγιος Νικόλαος του Μαγαλιού
2. Αγιος Νικόλαος του Καραβιδά
3.΄Αγιος Νικόλαος του Κασκίτση
4.΄Αγιος Νικόλαος του Δραγωτά
5. Μητροπολιτικός ναός- τρισυπόστατος
6.΄Αγιος Νικόλαος μοχαχής Ευπραξίας
7.΄Αγιος Νικόλαος , δίπλα στο 3ο Γυμνάσιο
8.΄Αγιος Νικόλαος του Τζώτζα
9.΄Αγιος Νικόλαος της οδού Βαλαλά
10.΄Αγιος Νικόλαος του Κυρίτζη
11.΄Αγιος Νικόλαος της αρχόντισσας Θεολογίνας
12.΄Αγιος Νικόλαος του Καρύδη
13.΄Αγιος Νικόλαος ο Πετρίτης
14. συν το μικρό εκκλησάκι του αγίου λίγο πριν την Μαυριώτισσα, χτισμένο στα βράχια.
Ο ερευνητής Ν. Ζίας σημειώνει πως « η ύπαρξη των πολλών εκκλησιών και εικόνων του Αγίου Νικολάου στην Καστοριά, μπορεί να ερμηνευθεί και από άλλους λόγους, χωρίς να παραγνωρίζεται και ο ρόλος που παίζει η λίμνη με την ψαράδικη ζωή, από το γεγονός ότι τα καράβια δεν παρείχαν μεγάλη ασφάλεια , ότι τα ταξίδια γίνονταν πάντα από τη λίμνη, όπως και οι μεταφορές στην εποχή του Τρύγου, και από τον μεγάλο κυματισμό της λίμνης σε ορισμένες εποχές, είναι δικαιολογημένη η ιδιαίτερη προτίμηση των Καστοριανών στον ΄Αγιο Νικόλαο».
Κατά τον ερευνητή- βυζαντινολόγο Γιάννη Σίσιου, « η επιλογή της θέσης για την ανέγερση εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στην Καστοριά, δεν είναι τυχαία, γιατί όπως γράφει «εξασφαλίζεται πανοραμική θέα προς τη λίμνη και το μοναδικό τοπίο γύρω απ΄αυτήν».
Ο ΄Αγιος πανταχού παρών «ελέγχει» με το βλέμμα του την ευεργετική επίδραση του τοπίου στην ψυχοσύνθεση των κατοίκων, ως πάντρων (αφέντης) του ναού, προστατεύει τους ψαράδες που προς τιμήν του ανήγειραν το μνημείο , ενώ προειδοποεί για οποιαδήποτε κακή διαθεση των κυμάτων της λίμνης.
Η λαογράφος μας Ιφιγένεια Διδασκάλου, γράφει πως ο παππούς ο ΄Αη Νικόλας ήταν κι αυτός ναυτικός (όπως ο Προφήτης Ηλίας). Μπορεί να άφησε τη θάλασσα, (ύστερα από τις κακουχίες που συνάντησε) μα προσευχόταν συνέχεια γι΄ αυτούς, κι ότι μετά τον θάνατό του, δεν έπαυσε να γυρνάει πάνω από τις θάλασσες για να σώζει τους ναυτικούς που κινδυνεύανε φωναζοντάς του δυνατά «΄Αγιε Νικόλα μου ,στο τιμόνι».
Τα λείψανα του αγίου- όπως αναφέρεται στην εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ, βρίσκονται στο ναό του Αγίου Στεφάνου στο Μπάρι της Ιταλίας.
Καθολικοί και ορθόδοξοι τιμούν τη μνήμη του στις 6 του μήνα Δεκεμβρίου. Στις κάτω χώρες η γιορτή του Αγ. Νικολάου , συγχωνεύθηκε με τα Χριστούγεννα και πιστευόταν ότι ο ΄Αγιος κατέβαινε στα σπίτια από την καπνοδόχο την παραμονή των Χριστουγέννων κι έφερνε δώρα στα παιδιά, γι΄ αυτό και στις ευρωπαϊκές χώρες , αντιστοιχεί με τον δικό μας δωροφόρο ΄Αη Βασίλη.
Στις αγγλοσαξωνικές χώρες αντίστοιχος με τον ΄Αη Βασίλη της Ορθοδοξίας είναι ο Σάντα Κλάους που δεν είναι παρά παραφθορά του Ολλανδικού Sant Nikolaas (΄Αγιος Νικόλαος).
Για τον ελληνικό κόσμο παραμένει πάντα ο ΄Αγιος – προστάτης που γυρνάει στις θάλασσες και βοηθάει καράβια και ναυτικούς σε δύσκολες ώρες…
«Του Αγίου Νικολάου
πουν΄ της γης
και του πελάου…»
Μ. Γκαμπέση
ΦΩΝΉ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ
