Από ένα φανταστικό θεωρείο, νιώθει κανείς ότι έχει εποπτεία πάνω στην ιστορική ροή της Καστοριάς. Πρόσωπα, σπίτια, γάμοι, αποχαιρετισμοί, βαρκάδες, γλέντια και στοχαστικοί περίπατοι. Είναι το αποτύπωμα του χρόνου, αισθητό και σήμερα για όποιον περπατάει στην όμορφη παραλίμνια πόλη, αλλά περισσότερο απτό όταν ξεφυλλίζει και χάνεται μέσα σε ένα νέο λεύκωμα για την παλιά Καστοριά.
Του Νίκου Βατόπουλου
ΦΩΤΟ: Η οικογένεια Μαυροβίτη έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Καστοριά. Στο κέντρο, η Αλεξάνδρα Μαυροβίτη με δύο φίλες της. Στο βάθος, το Γυαλί Τζαμί.
Το βιβλίο «Απόζαρι της ψυχής» του Σπύρου Αναγνώστου (Καστοριά 2016) είναι γεμάτο από φωτογραφίες, σαν να άνοιξε κανείς οικογενειακά συρτάρια και να προκάλεσε βροχή αναμνήσεων. Απόζαρι είναι το όνομα της παλιάς συνοικίας στη βόρεια πλευρά της Καστοριάς, γεμάτης ιστορικά αρχοντικά και διαδρομές ανθρώπων, που έδωσαν υπόσταση, πλούτο και αίγλη στην πόλη σε βάθος πολλών δεκαετιών. Είναι φορές που αισθάνεσαι ότι βλέπεις μορφές αποθησαυρισμένες στις ιστορικές φωτογραφίες του Λεωνίδα Παπάζογλου, του φωτογράφου της Καστοριάς, και είναι φορές που ακούς τους ψιθύρους αληθινών ανθρώπων.
Ο Σπύρος Αναγνώστου, ένας νέος άνθρωπος, γέννημα-θρέμμα της πόλης, από παλιά και ιστορική οικογένεια, έχει πάθος με την ιστορία της γενέθλιας πόλης. Αναζητεί κάθε ίχνος, κάθε αποτύπωμα, και το διασώζει σε μια εκ νέου αρχιτεκτονημένη ιστορική ροή αστικής αυτογνωσίας.
«Η έρευνά μου διήρκεσε περίπου δύο χρόνια», λέει. «Παρ’ όλες τις δυσκολίες, η γενική ανταπόκριση των συμπολιτών, οι οποίοι ήταν και οι αποδέκτες της πρότασής μου, στην επιθυμία μου να χρησιμοποιήσω τα προσωπικά τους αρχεία και τις φωτογραφίες του παρελθόντος για το λεύκωμα, ήταν θετικότατη». Το βιβλίο, μεγάλου σχήματος, με σκληρό εξώφυλλο και 123 σελίδες, αντλεί από οικογενειακά αρχεία από τα τέλη του 19ου αιώνα ώς τα μέσα και τα τέλη του 20ού. Η πλειονότητα των φωτογραφιών είναι από τον Μεσοπόλεμο και την καρδιά του 20ού αιώνα σε έναν συνδυασμό κοινωνικής ιστορίας, οικογενειακών αφηγήσεων και αρχιτεκτονικής θεώρησης. Η θέα της πόλης και τα αρχοντικά της Καστοριάς στην πρώτη ενότητα μας εισάγουν στη μοναδικότητα του οικονομικού μοντέλου της πόλης επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που οδήγησε και στην αρχιτεκτονική ακμή της.
«Η δημιουργία αυτού του φωτογραφικού λευκώματος για τη σημαντική περιοχή της Καστοριάς, το Απόζαρι, απασχολούσε τη σκέψη μου χρόνια πριν», λέει ο Σπύρος Αναγνώστου. «Λειτούργησε ως διέξοδος στην καθημερινότητά μου. Τα έντονα συναισθήματα για την αγαπημένη γενέθλια πόλη, τη σημαδεμένη από τη βυζαντινή παράδοση, τις εκκλησίες, τα πανέμορφα αρχοντικά και ειδικά τους αξέχαστους παλιούς Καστοριανούς ανθρώπους, διευκόλυναν την προσπάθειά μου για τη συλλογή και διάσωση των φωτογραφιών. Η ίδια η έρευνα για αυτούς τους ανθρώπους, για τους προγόνους μου ακόμα, για τις αγαθοεργίες και για τις δωρεές τους, ήταν αυτή που σαν φυσική εξέλιξη με ώθησε στο να παραχωρήσω τα έσοδα από τις πωλήσεις του λευκώματος, για την αποπεράτωση των εργασιών στη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου (Τζώτζα) στην περιοχή του Απόζαρι».
Είναι μία μορφή κοινωνικού αντίδωρου προς την πόλη που φέρει το γενετικό υλικό μιας μακραίωνης αστικής παράδοσης. Εντυπωσιάζουν οι φωτογραφίες από οικογενειακά αρχεία, που αποκαλύπτουν αστική εκλέπτυνση και υψηλή αισθητική. Στο «Απόζαρι της ψυχής», που όπως λέει ο Σπύρος Αναγνώστου, «οι φωτογραφίες κερδίζουν τον χρόνο εκτείνοντας τη στιγμή», η Καστοριά αποκαλύπτεται σε μια σήραγγα χρόνου.
