Ροδάνη: η πασχαλινή κούνια μεσαιωνικής προελεύσεως λαϊκής κατασκευής και τέχνης. η ονομασία της προέρχεται από το όργανο όπου περιτυλίγεται το νήμα της ανέμης (τσικρίκι). Η αρχή του εθίμου της πασχαλινής ροδάνης πρέπει να αναζητηθεί στους βυζαντινούς χρόνους, συνεχίστηκε στην περίοδο της τουρκοκρατίας και επέζησε έως τις αρχές της 3ης μεταπελευθερωτικής δεκαετίας.
Στην πόλη μας οι τετράσκαμνες ροδάνες των τελευταίων χρόνων ήταν 5: 1) του Ντολτσού 2) της Μητροπόλεως 3) του Τσανά4) της Μήτσαινας 5) και η περίφημη ροδάνη του Ξυρίχη της ενορίας Αγίου Λουκά Απόζαρι. Εκτός από τις 5 μεγάλες ενοριακές ροδάνες, ένα άπειρο πλήθος από δίσκαμνες στηνόταν στα τρίστρατα, στους δρόμους, σε κάθε ξέφωτο της παλιάς Καστοριάς και έδιναν το πασχαλινό εορταστικό χρώμα σε κάθε γειτονιά και σε όλη την πόλη τις ημέρες του Πάσχα. Στις 5 μεγάλες ροδανες ο αναβάτης πλήρωνε χρηματικό ποσό.
Οσο για ταπαιδιά πλήρωναν με 1-2 κόκκινα πασχαλιάτικα αυγά. αυτές οι εισπράξεις ήταν το βασικό έσοδο της που συμπληρώνεται και από το (γκελεβντένι και το ξυνό). Οι μεγάλες τετράσκαμνες ροδάνες είχαν καθιερωμένη συνήθεια και την μουσική που συνόδευε το γύρισμα και αποτελούνταν από τους κορυφαίους λαϊκούς οργανοπαίχτες που κατοικούσαν στο βαρόσι.
Όργανα και ζουρνάδες της βυζαντινής μουσικής παραδόσεως. Τουρκόγυφτοι που συνέχιζαν μια παμπάλαια βυζαντική λαϊκή μουσική παράδοση δεξιοτέχνες και θερμοί ιεροφάντες του ανατολικού ρυθμού. η μουσική αυτή ήταν εξαιρετικά θορυβώδης ήταν ωστόσο αρμονική ακολουθώντας το μεσαιωνικό μέλος γεμάτο πάθος και έκσταση, η μουσική αυτή, οι φωνές των ανθρώπων που κουνιόνταν και των θεατών δημιουργούσαν την ατμόσφαιρα της ροδάνης με τον πανηγυρικό χαρακτήρα της. Ας δούμε τώρα τη ροδάνη τεχνικά: στερεάς κατασκευής με τεχνική και αισθητική τελειότητα.
Η ξυλία της από καρυδιά, καραγάτσι, ή καστανιά με όλους τους όρους ασφαλείας των αναβατών, με θαυμάσια λειτουργία, ανάλαφρη και αναπαυτική, με ευρύχωρα σκαμνιά. Αποτελειται από δυο στυλοβάτες (τσατάλες) που μπαίνουν στη γη 1,5 με 2 μέτρα περίπου. Πάνω στις τσατάλες τοποθετείται ο δράχτης. Από τις 4 διπλές τρύπες του δραχτη περνούν 4 ανά 2 ζεύγη λαβντάρια που πρέπει να έχουν σκληρό ξύλο, επειδή από τις άκρες τους κρέμονται τα σκαμνιά.
Στα παλιά τα χρόνια κατασκευαστές ήταν οι αδελφοί Παπαντίνα, ειδικευμένοι στα Καστοριανά καράβια και στις Καστοριανές ροδάνες. Όλα αυτά τα παραπάνω θα τα δούμε ξανά αναβιώνοντας το έθιμο της ροδάνης, το οποίο αναβιώνεται ΜΟΝΟ από τον σύλλογο ” Απόζαρι” , από την Κυριακή των Βαΐων έως την Κυριακή του Θωμά.
