Παιδί: “Πόσο βάθος έχει;”
Μητέρα: “Δεν ξέρω, πολύ μεγάλο φαντάζομαι”
Παιδί: “Αν δεν πέσω μέσα δε θα μάθω”
Ήταν 11.30, και μόλις είχε φτάσει το λεωφορείο από την Κοζάνη. Οι μικροί δοκίμαζαν τα όρια τους-και αυτά των γονιών τους-στη λίμνη, ενώ οι μεγαλύτεροι δοκίμαζαν νέες οπτικές γωνίες για να φωτογραφίσουν το Αρχοντικό Τσιατσαπά που βρισκόταν ακριβώς απέναντι. Αυτή ήταν και η πρώτη στάση της περιήγησης που πραγματοποιήθηκε στην Καστοριά την Κυριακή 13 Δεκεμβρίου 2015 ως μέρος της 3ης Biennale Αρχιτεκτονικής και Αστικής Αποκατάστασης.
Οι σταθμοί που ακολούθησαν ήταν ο Μεταβυζαντινός Ναός Εισοδίων Θεοτόκου, το αρχοντικό της οικογένειας Χριστόπουλου, ο ναός του Αγίου Νικολάου, ο Βυζαντινός Ναός Αγίων Αναργύρων, ο ναός του Αγίου Στεφάνου, ο Άγιος Μηνάς, το Αρχοντικό Ωρολογόπουλου, το αρχοντικό που στεγάζει το ξενοδοχείο Doltso, το τρίγωνο των αρχοντικών Μπασάρα-Νατζή-αδελφών Εμμανουήλ και, τέλος, το αρχοντικό Βέργουλα.
Η ξενάγηση έγινε κυρίως από τον ιστορικό Ρωμύλο Μαντζούρα, και πλαισιώθηκε από σχόλια του προϊστάμενου του τμήματος Αρχαιολογικών Έργων και Μελετών της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καστοριάς Απόστολου Σαραφέρα και του καθηγητή Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής του Α.Π.Θ. Πάνου Τσολάκη.
Τι είδαμε & τι μάθαμε
Είδαμε το εσωτερικό του αρχοντικού Τσιατσαπά, 300 περίπου ετών και σε διαδικασία αποκατάστασης μέσω του προγράμματος ΕΣΠΑ. Το εξωτερικό οίκημα, ενώ αρχικά κατεδαφισμένο, αναδομήθηκε με την παλιά του αισθητική, πάνω στα παλιά του θεμέλια. Πληροφορηθήκαμε ότι η αρχική του ονομασία ήταν αρχοντικό Μόραλη – εικάζεται ότι ο Μόραλης ήταν τσιφλικάς, και όχι γουναράς, κάτι που εξηγεί και τους μεγάλους αποθηκευτικούς χώρους του αρχοντικού. Επί Μόραλη δεν υπήρχε το μεσοπάτωμα, κατασκευάστηκε όμως αργότερα όταν η ιδιοκτησία του αρχοντικού χωρίστηκε.
Περιηγηθήκαμε στον Μεταβυζαντινό Ναό Εισοδίων Θεοτόκου, ο οποίος κατασκευάστηκε γύρω στο 1864-65. Το χρυσό τέμπλο του είναι αποτέλεσμα συντήρησης, μιας που αρχικά ήταν κατάμαυρο. Έχουν κλαπεί περίπου 10 εικόνες από τον ναό, ενώ όλες οι εικόνες του τέμπλου βρίσκονται πλέον σε συντήρηση και θα αντικατασταθούν από αντίγραφα.
Στη συνέχεια περάσαμε έξω από το αρχοντικό της οικογένειας Χριστόπουλου, εκεί όπου ο Αθανάσιος Χριστόπουλος έγραφε ποίηση “για τον έρωτα και το κρασί”. Ο αντιδήμαρχος πολιτισμού κος Λεωνίδας Παπαδημητρίου μας ανακοίνωσε ότι υπάρχει ήδη μελέτη για το αρχοντικό και είναι το επόμενο που θα αποκατασταθεί.
Περιφερθήκαμε στον ναό του Αγίου Νικολάου, ένας ναός στο χρώμα του πηλού, με κεραμικά πατώματα που ανακαλύφθηκαν μόνο αφού ξηλώθηκε το τσιμεντένιο πάτωμα του ναού κατά την αποκατάστασή του. Ακολούθησε ο Βυζαντινός Ναός Αγίων Αναργύρων, που χρονολογείται γύρω στο 900 μ.Χ. Οι περισσότερες τοιχογραφίες που σώζονται είναι από τον 12ο αιώνα, οι κίονες παραπέμπουν σε ελληνιστικά πρότυπα, ενώ είναι η μόνη εκκλησία της Καστοριάς με ανάγλυφο διάκοσμο. Ο ακαδημαϊκός Μανόλης Χατζιδάκης αναφέρθηκε στις τοιχογραφίες του εν λόγω ναού, ειδικά στους αγγέλους του, ως αριστουργήματα της τέχνης του 12ου αιώνα.
Περάσαμε από τον ναό του Αγίου Στεφάνου, έναν από τους αρχαιότερους ναούς της Καστοριάς με την Παναγία την Γοργοεπήκοο (δηλαδή αυτήν που ακούει γρήγορα τις προσευχές), τον Άγιο Μηνά που ήταν παλιότερα σχολείο, το αρχοντικό Ωρολογόπουλου και το ξενοδοχείο Doltso, που είχαν την ευγενή καλοσύνη να ανοίξουν τις πόρτες τους σε όλους όσους συμμετείχαν στην περιήγηση, το νεο-αποκατεστημένο αρχοντικό Μπασάρα, και, τέλος, το αρχοντικό Βέργουλα.
Τι μας έκανε εντύπωση
Εκτιμήσαμε ιδιαίτερα τον κο Ρωμύλο Μαντζούρα, ο οποίος μιλούσε για τα κτίσματα στα οποία περιηγηθήκαμε με ιδιαίτερη γνώση, αντικειμενικότητα και, ταυτόχρονα, απλότητα.
Επίσης ήταν μία σπάνια ευκαιρία να δούμε το εσωτερικό τόσο των δημόσιων όσο και ιδιωτικών κτιρίων. Ενθουσιαστήκαμε ακόμη περισσότερο με την ανοιχτή στάση που είχαν τα δύο ξενοδοχεία, το αρχοντικό Ωρολογόπουλου και το ξενοδοχείο Doltso, μιας που στο πρώτο μας περίμενε κέρασμα στο εσωτερικό του και στο δεύτερο είχαμε την δυνατότητα να εισέλθουμε ακόμη και στα δωμάτια του.
Άλλη μία ευχάριστη έκπληξη ήταν η διαφορετικότητα όσον αφορά τους συμμετέχοντες, αλλά και το ενδιαφέρον που έδειχναν. Υπήρχαν άνθρωποι όλων των ηλικιών, μαζί με κάποια παιδάκια – πάντα σε τέτοιες πολιτιστικές εκδηλώσεις είναι ευχάριστο να συμμετέχουν και να τις παρακολουθούν παιδιά.
Επίσης, η περιήγηση γινόταν ακόμη πιο ευχάριστη με κάποια κεράσματα, όπως στο αρχοντικό Τσιατσαπά, στο Αρχοντικό Ωρολογόπουλου και στο αρχοντικό Βέργουλα. Αυτό το στοιχείο πιστεύουμε ότι συνετέλεσε πολύ στη καλή διάθεση των συμμετεχόντων.
Ενώ η ξενάγηση ήταν πολύ ενδιαφέρουσα, μας φάνηκε ότι κράτησε πολύ. 11.00 ήταν το ραντεβού, 12 παρά ξεκίνησε η περιήγηση και ολοκληρώθηκε μετά τις 15.00.
Η προσέλευση μεγάλου αριθμού ατόμων ήταν πολύ ευχάριστη, αλλά αισθανθήκαμε ότι δεν υπήρχε η κατάλληλη οργάνωση, όπως για παράδειγμα στον ήχο ή ότι συχνά η ξενάγηση μέσα σε ένα κτίσμα ξεκινούσε πριν προσέλθουν όλοι σε αυτό.
Σε ένα τέτοιο κλίμα, μας αποσπούσαν αρκετά οι φωτογραφικές μηχανές των δημοσιογράφων, περισσότερο στον πρώτο σταθμό, δηλαδή στο αρχοντικό Τσιατσαπά, όπου βρισκόντουσαν συνήθως στο οπτικό σου πεδίο. Αν δεν πρόσεχες τους ομιλητές, εύκολα αισθανόσουν ότι είσαι σε φωτογράφηση.
Τέλος, πιστεύουμε ότι τέτοιες εκδηλώσεις, όπως και γενικότερα ο πολιτισμός, έχει ως στόχο τη διεύρυνση του νου και της φαντασίας μας. Γι’αυτό πιστεύουμε ότι κάποια σχόλια δεν είχαν θέση στην περιήγηση (τα σχόλια αυτά δεν εκφράστηκαν από τον ξεναγό), όπως για παράδειγμα το ότι το πρόγραμμα Europa Nostra, στο οποίο έχει ενταχθεί και η Καστοριά ως μία πόλη της οποίας τα μνημεία κινδυνεύουν, είναι ένα “πανηγυράκι” ή ότι ο ναός Εισοδίων Θεοτόκου δεν μπορεί να είναι στοιχειωμένος (άποψη που εκφράστηκε αφού ο κος Μαντζούρας είχε αναφέρει έναν σχετικό αστικό μύθο που έκανε ευχάριστη και την ξενάγηση, αλλά έδωσε επιπλέον στους νεότερους μία λαβή για να βάλουν τη φαντασία τους να δουλέψει), αλλάμόνο “Θεοβάδιστη”. Κανείς δεν αμφισβητεί την εγκυρότητα αυτών των απόψεων. Αλλά είναι ακριβώς αυτό, προσωπικές απόψεις, και αισθανόμαστε ότι η προσκόλληση σε αυτές δεν έχει καμία θέση σε εκδηλώσεις των οποίων ο στόχος είναι η προσωπική ανάπτυξη και η πνευματική ωρίμανση.
