του Κωνσταντίνου Λούβρου, M.D., medlabnews.gr
Η Παγκόσμια Ημέρα Στατιστικής (World Statistics Day) γιορτάζεται κάθε πέντε χρόνια, με πρωτοβουλία του ΟΗΕ, για να υπενθυμίσει τη συμβολή της στατιστικής επιστήμης στην παγκόσμια ανάπτυξη.
Ο πρώτος εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας Στατιστικής (World Statistics Day) έγινε στις 20 Οκτωβρίου 2010 και ο επόμενος θα λάβει χώρα στις 20 Οκτωβρίου 2020.
Η εξέλιξη της Ιατρικής από το δογµατισµό, ακόµη και το µυστικισµό, στην επιστηµονική αβεβαιότητα ξεκίνησε τον 17ο αιώνα. Το κλειδί σ’ αυτή την εξέλιξη υπήρξε η συλλογή και έγκυρη ερµηνεία των ενδεικτικών στοιχείων, κυρίως ποσοτικών, που παρέχονται από την εφαρµογή στατιστικών µεθόδων στην ιατρική έρευνα.
Τις τελευταίες 2-3 δεκαετίες το πεδίο της ιατρικής στατιστικής εξελίχθηκε ραγδαία και σύνθετες στατιστικές διαδικασίες αποτελούν πλέον ρουτίνα της ιατρικής έρευνας. Αυτό είναι δυνατό λόγω της ανάπτυξης πολλών στατιστικών πακέτων.
Η στατιστική παίζει σηµαντικό ρόλο σε πολλές διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Στην ιατρική έρευνα είναι πανταχού παρούσα. Η πλειοψηφία των εργασιών που δηµοσιεύονται σε ιατρικά περιοδικά περιέχουν σηµαντική ποσότητα στατιστικού υλικού. Κανένας γιατρός δε µπορεί πλέον να αποφύγει τα στατιστικά αποτελέσµατα, τα οποία συχνά συνδέονται µε το υλικό προώθησης φαρµάκων ή άλλων ιατρικών θεραπειών.
Η στατιστική παίζει σηµαντικό ρόλο σε πολλές διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Στην ιατρική έρευνα είναι πανταχού παρούσα. Η πλειοψηφία των εργασιών που δηµοσιεύονται σε ιατρικά περιοδικά περιέχουν σηµαντική ποσότητα στατιστικού υλικού. Κανένας γιατρός δε µπορεί πλέον να αποφύγει τα στατιστικά αποτελέσµατα, τα οποία συχνά συνδέονται µε το υλικό προώθησης φαρµάκων ή άλλων ιατρικών θεραπειών.
Παραθέτουµε ορισµένα χαρακτηριστικά παραδείγµατα εφαρµογής τη στατιστικής στο χώρο της Ιατρικής:
• Πριν την κυκλοφορία ενός νέου φαρµάκου, αυτό πρέπει να υποβληθεί σε µια κλινική δοκιµή προκειµένου να επιβεβαιωθεί η αποτελεσµατικότητα µα και η ασφάλειά του.
• Η µαστεκτοµή πρέπει πάντα να προτείνεται σε ασθενείς µε καρκίνο του µαστού;
• Ποιοι παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο εµφάνισης εµφράγµατος του µυοκαρδίου;
• ∆ιαχείριση ασθενών σε ένα νοσοκοµείο και προγραµµατισµός ανάρρωσης.
• Σε κρατικό επίπεδο, προγράµµατα κοινωνικής ασφάλισης στηρίζονται στις προβλέψεις µακροζωίας του πληθυσµού.
• Πού να επενδύσει το κράτος ώστε να µειωθεί η βρεφική θνησιµότητα;
• Η χρήση ζώνης ασφαλείας και αερόσακου µειώνουν τη πιθανότητα θανατηφόρων τροχαίων;
Ο ρόλος λοιπόν της στατιστικής αναφέρεται κυρίως στον ερευνητικό τοµέα των βιοϊατρικών επιστηµών. Στην ανακάλυψη νέων θεραπευτικών αγωγών ή τη σύγκριση εναλλακτικών θεραπευτικών αγωγών. Στα πλαίσια µιας κλινικής δοκιµής, η στατιστική παίζει θεµελιώδη ρόλο σε όλα τα στάδια της, από το σχεδιασµό της και τον υπολογισµό του µεγέθους του δείγµατος, ως την ανάλυση των σχετικών δεδοµένων και τη διατύπωση των συµπερασµάτων. Ο ρόλος της στατιστικής είναι θεµελιώδης και στην περιγραφή των κατανοµών ασθενειών στον ευρύτερο πληθυσµό (επιδηµιολογία).
Η σηµασία της στατιστικής είναι εµφανής στη διαµόρφωση και διαχείριση των βάσεων δεδοµένων ιατρικής φύσης ενός κρατικού µηχανισµού καθώς και στον προγραµµατισµό της πολιτικής σε ζητήµατα υγείας.
Η στατιστική λατρεύει τη διαφορετικότητα, καθώς στη βαθύτερη ουσία της η στατιστική δεν είναι παρά η μελέτη και η κατανόηση των αιτίων της μεταβλητότητας. Γιατί, αν φανταστούμε έναν υποθετικό κόσμο όπου ό λο ι οι άνθρωπο ι σε κάθε χαρακτηριστικό και συμπεριφορά ήταν πανομοιότυποι – η βιοστατιστική δεν θα υπήρχε καν! Η μελέτη ενός και μόνου υποκειμένου θα ήταν αρκετή για να γνωρίζουμε τα πάντα για όλους.
Η διαφορετικότητα, η μεταβλητότητα και η ποικιλομορφία είναι οι λόγοι ύπαρξης της στατιστικής. Το παράδοξο είναι ότι, ενώ η επιστημονική έρευνα στην ιατρική εξαρτάται σε τόσο μεγάλο βαθμό από τη στατιστική μεθοδολογία, υπάρχει ακόμα αρκετή σύγχυση, ασάφεια και παρανοήσεις για αυτό το αντικείμενο. Σε πολλούς επικρατεί η εσφαλμένη εντύπωση ότι η στατιστική τους χρειάζεται μόνο όταν έχουν τελειώσει τη συλλογή των δεδομένων τους και απευθύνονται στον στατιστικό για την ανάλυσή τους. Η νοοτροπία αυτή είναι όχι μόνο εσφαλμένη αλλά και επικίνδυνη, γιατί διαχωρίζει τη διαδικασία της επιστημονικής έρευνας σε δύο ξένα μεταξύ τους στάδια:
1) τη συγκέντρωση των δεδομένων (κάτι που δεν φαίνεται να είναι με την πρώτη ματιά στατιστικό θέμα) και
2) την ανάλυση των δεδομένων (κάτι που είναι στατιστικό πρόβλημα).
Αγνοούν ότι οι όποιοι περιορισμοί στα συμπεράσματα των μελετών επιβάλλονται κυρίως από τον τρόπο επιλογής και την ποιότητα των δεδομένων αυτών καθ’ εαυτών, και όχι τόσο από τη μετέπειτα στατιστική τους επεξεργασία. Συνέπεια αυτής της εσφαλμένης νοοτροπίας είναι ότι η στατιστική συμβολή και συμβουλή συχνά αναζητάται πολύ αργά για να είναι επωφελής.
Η καθολική αποδοχή των στατιστικών μεθόδων στην ιατρική έρευνα, προσφέρει μεν στον κλάδο μας ικανοποίηση για την αναγνώριση της αναμφισβήτητης συνεισφοράς της στατιστικής στην πρόοδο της επιστήμης, από την άλλη όμως η άκριτη και υπερβολική πολλές φορές χρήση της από επιστήμονες οι οποίοι δεν έχουν βαθύτερη γνώση του αντικειμένου μπορεί να δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από αυτά που προσπαθεί να λύσει.
Η ραγδαία εξάπλωση των Η/Υ και η ανάπτυξη φιλικού στον χρήστη λογισμικού στατιστικής ανάλυσης είχε ως ανεπιθύμητη παρενέργεια την εσφαλμένη χρήση των τεχνικών της και την κακοποίηση των μεθόδων της από ερευνητές που δεν έχουν την απαιτούμενη εκπαίδευση και τα προσόντα για να εκτιμήσουν τις καταστροφικές συνέπειες των αναλύσεών τους
Η ορθή εφαρμογή της στατιστικής έχει αναμφισβήτητη και καταλυτική συνεισφορά στην πρόοδο της βιοϊατρικής έρευνας, καθώς επίσης και στην προαγωγή της δημοσίας υγείας. Τα προβλήματα δημιουργούνται όταν δεν τηρούνται οι απαιτούμενοι κανόνες δεοντολογίας από τους εμπλεκόμενους φορείς στις διάφορες φάσεις της έρευνας, από την αρχική, της σχεδίασής της, έως την τελική, της δημοσιοποίησης των αποτελεσμάτων της, στο ευρύ κοινό. Η λέξη έρευνα για τον απλό άνθρωπο εμπεριέχει ισχυρές υποδηλώσεις, μεταξύ αυτών η αξιοπιστία και η εγκυρότητα, οι οποίες εκλαμβάνονται υποσυνείδητα ως αυτονόητες
Τέλος, ο κλάδος της διαχείρισης νοσοκοµειακών µονάδων προϋποθέτει χρήση στατιστικής µεθοδολογίας.
