Σ τ ί χ ο ι
Κοσμάς ο Κόσμου κόσμος, ηδ’ ωραιότης,
Κόσμον λιπών πρόσκαιρον αγήρω έχει.
Θάνεν διά βρόχου Κοσμάς εικάδι Τετάρτη.
Ο άγιος Κοσμάς γεννήθηκε το έτος 1714, από ευσεβείς γονείς, στο χωριό Μέγα Δένδρον της Αιτωλίας, όπου κι έμαθε τα πρώτα του γράμματα απ’ τον ιεροδιάκονον Ανανίαν Δερβισάνον. Το βαπτιστικό του όνομα ήταν Κώστας. Σε ηλικία 20 ετών πήγε για σπουδές στη φημισμένη σχολή της Ιεράς μονής Βατοπαιδίου Αγίου Όρους. Εκεί διδάχτηκε τα Γραμματικά απ’ τον Π. Παλαμά και τη Λογική απ’ τον Ν. Τζαντούλιο. Μετά την αποφοίτησή του απ’ τη σχολή Βατοπαιδίου ο νεαρός Κώστας χειροτονήθηκε ιερομόναχος στην Ιερά μονή Φιλοθέου Αγίου Όρους κι έλαβε το μοναχικό όνομα Κοσμάς.
Μετά τον εν λόγω διορισμό του, ο άγιος Κοσμάς άρχισε την ιεραποστολική του δράση, οργώνοντας κυριολεκτικά επί 20 έτη την τότε υπόδουλη και δεινοπαθούσα Ελλάδα. Συγκεκριμένα, επισκέφτηκε τη Θράκη, Μακεδονία, Ήπειρο, Θεσσαλία, Ρούμελη, Πελοπόννησο και πολλά νησιά του Αιγαίου και του Ιουνίου πελάγους. Συνολικά πραγματοποίησε τέσσερις μεγάλες περιοδείες στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο, αντιμετωπίζοντας πολλούς και θανάσιμους κινδύνους, από Τούρκους κι Εβραίους. Κατά τις περιοδείες του αυτές κήρυξε αμέτρητες φορές τον Θείο λόγο, βάπτισε, εξομολόγησε και κοινώνησε χιλιάδες χριστιανούς, ίδρυσε περισσότερα από 210 ανώτερα (Ελληνικά) σχολεία και 1.100 κατώτερα, ανακοίνωσε καταπληκτικές προφητείες κι έκανε πάρα πολλά θαύματα.Στο βυζαντινό μοναστήρι του Φιλοθέου πρόσφερε ο ιερέας Κοσμάς τις πολύτιμες υπηρεσίες του επί 20 ολόκληρα έτη. Κατόπιν, σε ηλικία 45 ετών περίπου, πήρε τη μεγάλη απόφαση να βγεί και να κηρύξει στον κόσμο, για να βοηθήσει έτσι τους ομοεθνείς και ομόπιστούς του, που κινδύνευαν να εξισλαμιστούν με τη βία και ν’ αφελληνιστούν. Για την πραγμάτωση αυτού του ιερού σκοπού πήγε στην Κωνσταντινούπολη, παρουσιάστηκε στον τότε Οικουμενικό Πατριάρχη Σεραφείμ Β΄(1757-61) και του ανακοίνωσε τον ευσεβή πόθο του. Ο Πατριάρχης αναγνώρισε τη μεγάλη απόφαση – θυσία του ιερομόναχου Κοσμά, πρόβλεψε τ’ αγαθά αποτελέσματά της και γι’ αυτό έδωσε πρόθυμα τη συγκατάθεση κι ευλογία του στον αιτούντα και τον διόρισε μάλιστα ιεροκήρυκα του Γένους.
Ο εθναπόστολος άγιος Κοσμάς πέρασε και από την μαρτυρική περιοχή τής Καστοριάς. Σύμφωνα με τις γραπτές πηγές και την τοπική προφορική παράδοση, επισκέφθηκε ιεραποστολικά την πόλη της Καστοριάς, καθώς και τα χωριά Γέρμας, Κωσταράζι, Δισπηλιό, Κλεισούρα, Ιεροπηγή κ. ά,. Κατά την επίσκεψή του στην πόλη Καστοριά κήρυξε στους ευσεβείς κατοίκους της κάτω από μια μουριά, η οποία βρισκόταν στο προαύλιο τού τότε ιερού ναού Αγίου Ανδρέα Ντολτσού και νυν Αγίου Ανδρέα και Αγίου Κοσμά του Αιτωλού.
στην οποία πάτησε και κήρυξε ο Άγιος Κοσμάς.
των Αγίων Ανδρέα και Κοσμά Αιτωλού.
Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η θαυμαστή ζωή και η καταπληκτική δράση του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, του μεγάλου μάρτυρα της Εκκλησίας μας και του Έθνους, που τιμάται δεόντως κατά τα τελευταία έτη απ’ τους χριστιανούς όλης της Ελλάδος, και ιδιαίτερα απ’ τους θεοσεβείς Χριστιανούς της Καστοριάς.Τελικώς, ο άγιος Κοσμάς οδηγήθηκε στον δι’ αγχόνης μαρτυρικό θάνατο, στις 24 Αυγούστου 1779, στο χωριό Κολικόντασι της Βορείου Ηπείρου.
(Κείμενο Γ. Τ. Αλεξίου)
Απολυτίκιον του αγίου Κοσμά
Θείας πίστεως διδασκαλία, κατεκόσμησας την Εκκλησίαν,
ζηλωτής των Αποστόλων γενόμενος.
Συ γαρ τη θεία αγάπη πτερούμενος, Ευαγγελίου τον λόγον
διέσπειρας. Κοσμά ένδοξε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε,
δωρήσασθε ημίν το μέγα έλεος.
όπου κήρυξε ο άγιος Κοσμάς.
στους κατοίκους της Ιεροπηγής Καστοριάς.
Τοιχογραφία ναΐσκου, ευρισκόμενου στο μέρος που κήρυξε.
