Κυρατζής από την Καστοριά, έμπορος από την Κλεισούρα, θαμμένος από χρόνια στο κοιμητήρι του Ζέμουν και της Πέστης
Η σειρά παρουσιάζει και φωτίζει την οικονομική, πνευματική και κοινωνική δράση των Ελλήνων σε περιοχές και πόλεις της Βαλκανικής και της Κεντρικής Ευρώπης, κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες (από τον 18ο αιώνα ως τις πρώτες δεκαετίες του 20ου).
Βασικός άξονας της σειράς είναι η δράση των Μακεδόνων, Ηπειρωτών και Θεσσαλών πραματευτάδων – εμπορευόμενων, οι οποίοι με μεταγωγικά ζώα μετέφεραν εμπορεύματα από τη Βόρεια Ελλάδα και γενικότερα από το Αιγαίο και την Ανατολή σε πόλεις της Βαλκανικής και Κεντρικής Ευρώπης. Σιγά-σιγά, για την εξυπηρέτηση των μεταφορών, οι πραματευτάδες ίδρυσαν, σε διάφορες ενδιάμεσες πόλεις, εμπορικούς σταθμούς που εξελίχτηκαν σε δραστήριες παροικίες και αξιόλογες ελληνικές κοινότητες με πλούσια δραστηριότητα και επιρροή στις τοπικές κοινωνίες.
Η εκπομπή παρακολουθεί την πορεία των πραματευτάδων από τις ιδιαίτερες πατρίδες τους ως τις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις και επικεντρώνεται στα πολιτισμικά κατάλοιπα (σχολεία, εκκλησίες, αρχοντικά), στους πρωταγωνιστές και τους θεσμούς που άφησαν στις πόλεις όπου έζησαν και διέπρεψαν.
Το ντοκιμαντέρ έχει εντοπίσει και καταγράψει αυτήν την παρουσία των Ελλήνων πέρα από τις πατρίδες της καταγωγής τους, σε τόπους και πόλεις έξι χωρών:
Της Γιουγκοσλαβίας, της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, της Αυστρίας, της Ουγγαρίας, της Ρουμανίας και της Ιταλίας.
“Επεισόδιο1ο – «Οι πατρίδες των Πραγματευτάδων» “
Η πρώτη εκπομπή αναφέρεται στα αίτια που προκάλεσαν αυτήν τη μετοίκηση των Ελλήνων προς τις βόρειες επαρχίες της τότε οθωμανικής διοίκησης και τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, της Αυστροουγγαρίας.
Συνοπτικά, οι λόγοι αυτοί είναι:
Οι πολιτικές συνθήκες του οθωμανικού ζυγού, η οικονομική δυσπραγία, οι πόλεμοι και οι λεηλασίες ευπόρων Ελλήνων από ληστρικές ομάδες, Τουρκαλβανών κυρίως, η κληρονομική παράδοση της διασποράς, η εμπορική διάθεση να καλυτερεύσουν τη ζωή τους και άλλα. Κεντρικός κορμός της πρώτης εκπομπής είναι μία «εκ βαθέων εξομολόγηση» ενός τυπικού πραματευτή, ο οποίος σε πρώτο πρόσωπο μιλάει για τις περιπέτειες και τους κινδύνους του ταξιδιού, το ρίζωμα σε ξένα μέρη, τις επιτυχίες στη νέα πατρίδα, τη νοσταλγία των δικών του, τον καημό να γυρίσει, αφού καζάντισε στα ξένα, στη γενέτειρα. «Ένας πλανόδιος γυρολόγος είμαι, πλάνητας πραματευτής σε βαλκανικά πανηγύρια, αγωγιάτης από τη Μοσχόπολη, κυρατζής από την Καστοριά, έμπορος από την Κλεισούρα, θαμμένος από χρόνια στο κοιμητήρι του Ζέμουν και της Πέστης, πρόσφυγας από την Αγχίαλο, ποταμιάνος στο Δούναβη…».
Οι πραματευτάδες, κυρατζήδες (συνοδοί των εμπορικών καραβανιών) και πλανόδιοι εμπορευόμενοι, προέρχονταν από πολλές πόλεις του βόρειου Ελληνισμού:
Σιάτιστα, Καστοριά, Αμπελάκια, Τύρναβο, Τσαριτσάνη, Πήλιο, Κοζάνη, Κλεισούρα, Σέρρες, Ιωάννινα, Μοσχόπολη, Μελένικο, Αδριανούπολη, κ.ά. Τα καραβάνια μετέφεραν συνήθως κόκκινο πιπέρι, μπαχαρικά, μαλλιά, κρασιά, ακατέργαστο βαμβάκι, γουναρικά, λευκά νήματα, δέρματα, μετάξι, υφαντά, αλατζάδες, καπνό, αλάτι και άλλα εμπορεύματα.
Στην εκπομπή καταγράφονται οι πατρίδες των πραματευτάδων και παρουσιάζονται τα περίφημα αρχοντικά τους, που έχτισαν ως επιτυχημένοι έμποροι στην ξενιτιά, στα Γιάννενα, τη Σιάτιστα, την Καστοριά, τα Αμπελάκια, τα Ζαγοροχώρια και αλλού, για να μένουν οι οικογένειές τους που έμειναν πίσω και να κατοικήσουν και οι ίδιοι όταν θα επέστρεφαν στην πατρίδα.
Τα περίφημα αυτά αρχοντικά, δείγματα της λαϊκής αρχιτεκτονικής, που αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στη Μακεδονία, την Ήπειρο και τη Θεσσαλία, με τα πλούσια ξυλόγλυπτα και τις πολύχρωμες τοιχογραφίες, απηχούν τον πλούτο και τις επιρροές από την ντόπια λαϊκή παράδοση και την ευρωπαϊκή εμπειρία των ιδιοκτητών τους. Οι τοιχογραφίες, μάλιστα, ενός αρχοντικού της Σιάτιστας παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό, μέσα από την εκπομπή του «Βαλκάνιου πραματευτή».
Διάρκεια: 47′
Παραγωγή:Ελληνική
Σκηνοθέτης: Απόστολος Κρυωνάς
Έρευνα-κείμενα: Χρίστος Ζαφείρης, δημοσιογράφος-συγγραφέας
Μουσική επιμέλεια: Πάρις Παρασχόπουλος
Διευθυντές φωτογραφίας: Γιώργος Καραδήμος και Προκόπης Δάφνος
Επιστημονικοί σύμβουλοι: Ιωάννης Παπαδριανός, ομότιμος καθηγητής της Βαλκανικής Ιστορίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Όλγα Κατσιαρδή – Hering, καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ευθυμία Γεωργιάδου – Κούντουρα, καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Βαλκάνιος πραματευτής Επ.1 ~ Οι πατρίδες των… by KRASODAD
