Ο Γράμμος έχει ντέρτια

Χάρις στα σύνορα με την Αλβανία, διατηρήθηκαν εδώ αμιγώς άγριοι πληθυσμοί αγριόχοιρων προς μέγιστη τέρψη των Γιαζιτζίδη, Μάγκελ, Μάντζιου και λοιπών ειδημόνων Καστοριανών γουρουνοκυνηγών, που σπεύδουν στο χιονισμένο ραντεβού στην «καλύβα» του πρώτου στο Γιαννοχώρι. Η πρωτοβουλία της μάζωξης ανήκει στον Γιάννη Γιαζιτζίδη, που θέλησε να μαζέψει γύρω από το ίδιο τραπέζι όλες τις «αντιμαχόμενες» γουρουνοπαρέες της Καστοριάς. Αυτό το άρθρο οφείλεται στην αστείρευτη ενέργεια αυτού του αεικίνητου παγανιέρη.

Χιόνιζε το πρωί στην Καστοριά, αλλά εμείς ανεβήκαμε στο χωριό παρά την ξαφνική χιονόπτωση του Μάρτη. Ετσι κι αλλιώς, οι βουνίσιοι ντόπιοι δεν υπολογίζουν και πολύ τον καιρό. Κάτι τα χειμερινά λάστιχα, λίγο η τετρακίνηση και οι αλυσίδες, το «κόβουν» συνήθως το χιόνι. Η λευκή στάθμη ανεβαίνει όμως ακάθεκτη και έτσι μερικοί ηγέτες άλλων συντροφιών τηλεφωνούν και ακυρώνουν την συμμετοχή τους στην «ημερίδα». Η επίσημη έναρξη των «εργασιών» έχει ωστόσο κηρυχθεί.

Ο κυρ-Αντρέας ο Μάντζιος θεωρείται «διάδοχος» των παλαιότερων δασκάλων, του περίφημου «Λιόλια» (Θεόδωρου Ζήση) και του «Καραμέλη» (Θωμά Κωνσταντίνου). Στην παρέα του ανήκουν οι Θάνος «βλάχος» Μπαμπάκος και Στέργιος Ταγάρας που ήρθαν έως εδώ αψηφώντας τις συνθήκες. Την ώρα των παραπόνων για την «τσουλήθρα» που υποχρεώθηκαν να υποστούν, εμφανίζεται και ο Νίκος Μάγκελ, αρχηγός άλλης παρέας και γνωστός οινοπαραγωγός. Πριν προλάβει να καταθέσει στο τραπέζι το κιβώτιο με τις… εκλεκτές φιάλες, έρχεται και ο Σάββας Γιανασμόγλου.

Ο χρόνος και η συζήτηση τρέχει, οι φλόγες τυλίγουν τα αλλεπάλληλα κούτσουρα. Το χιόνι του Μάρτη βομβαρδίζει τα χίλια μέτρα του Γιαννοχωρίου και η βουβή ησυχία του λευκού διακόπτεται μόνο από τη διακριτική ροή του Αλιάκμονα. Η όμορφη, σκεπασμένη από το χιόνι εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι η μοναδική στα Βαλκάνια με διπλό γυναικωνίτη, αλλά… αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν γυναίκες στο χωριό.

Αφηγήσεις…Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν -λέει ο Γ. Γιαζιτζίδης- κτηνοτρόφοι και χτίστες που κατάγονταν απ την Ηπειρο. Μετά το τέλος του Εμφυλίου, οι Γιαννοχωρίτες δεν επέστρεψαν στο χωριό. Προτίμησαν την Καστοριά και άλλες πόλεις, ενώ πολλές οικογένειες μετανάστευσαν σε Αμερική, Αυστραλία και Καναδά. Λίγα μόνον σπίτια χρησιμοποιούνται σήμερα ως περιστασιακή κατοικία κατά τη θερινή περίοδο. Η τοποθεσία είναι αντάξια του καλύτερου δυνατού ορεινού τοπίου. Ο Γιάννης το καλογρατζουνάει το μπουζουκάκι και έτσι ο καλαίσθητος χώρος του σπιτιού του γεμίζει από μερικές νότες της προκοπής. Εχουν κατά καιρούς γιατακιάσει εδώ δεκάδες κυνηγών από όλα τα μέρη της Ελλάδας. Οι «Παζιαναίοι» από τα Τέμπη και ο «Αρκούδος» με την ομώνυμη ψαροταβέρνα από την Πάργα. Ο φιλόξενος χώρος πρέπει ίσως κάποια στιγμή να ανακηρυχθεί επισήμως… «καταφύγιο κυνηγών» με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Ο κυρ-Αντρέας ήταν στο Δασαρχείο και έτσι έχει περπατήσει τα πάντα στον Γράμμο. Τις παλιές, καλές εποχές της νιότης δεν ήταν σπάνιες οι φορές που νύχτωναν με τα χιόνια στο βουνό. Μέσα σε δέκα λεπτά, μπορούσαν να ανάψουν φωτιά από τα μουσκεμένα ξύλα και να διανυκτερεύσουν χωρίς εξοπλισμό. Με το ξημέρωμα το χιόνι έφτανε το μισό μέτρο… Ο Νίκος στιγματίζει την τάση κάποιων ομάδων να «ξεχειλώνουν» σε αριθμούς μεγαλύτερους των δέκα ατόμων. «Ολοι έχουν κάνει παρόμοια λάθη στο παρελθόν αλλά τώρα κατανοούν τη σημασία που έχει η δυνατότητα του θηράματος να γλιτώσει». Ξαφνικά, σαν αναλαμπή, υμνείται η ασκητική υπομονή του καρτεριτζή. «Το καρτέρι στο γουρούνι είναι τέχνη. Η λογική υποδεικνύει τα ρέματα που είναι σίγουρο πέρασμα και ταυτόχρονα παρέχουν σχετική ασφάλεια στην ντουφεκιά. Ομως ο αγριόχοιρος είναι πανέξυπνο ζώο που επιφυλάσσει ατελείωτες εκπλήξεις στον κυνηγό», εξηγεί ο Αντρέας.

Στης Αγόρως…Εξω το χιόνι καλύπτει τα πάντα… Αφήνουμε το Γιαννοχώρι χάρις στη συνδρομή του «εργάτη» (του πολύτιμου αυτού αξεσουάρ των οχημάτων εκτός δρόμου) και των φιλικών ενισχύσεων που έσπευσαν στον απεγκλωβισμό μας. Φθάνουμε στο οροπέδιο της Ν. Κοτύλης, σε υψόμετρο 1.450 μέτρων. Μαζί με τη Σαμαρίνα είναι οι ορεινότεροι ελληνικοί οικισμοί. Η θέση είναι εκτεθειμένη στον βοριά και έτσι τον χειμώνα η θερμοκρασία κατεβαίνει αρκετά κάτω απ το μηδέν, ενώ το χιόνι διατηρείται για μεγάλα διαστήματα.

Ελάχιστες καμινάδες καπνίζουν στο χωριό. Μια από αυτές αντιστοιχεί στην ξυλόσομπα της Αγόρως στο κέντρο. Στο καφενείο της μαζεύεται η παρέα του Γιάννη για το σχετικό γλεντάκι μετά το κυνήγι. Τώρα όμως, η συγκέντρωση έχει απλώς κοινωνικό χαρακτήρα.

«Του Τσάμη η Παράγκα», «Κεραίες», «Προφήτης Ηλίας», «Προσήλιο», «Γούπατα», «Στίτς», «Του Τζώτζη το Κεφάλι», «Τζιόλα», «Στου Γίλκου», «Στου Τσαπάρη». Αυτά είναι τα κυριότερα κυνηγοτόπια της Κοτύλης, τα λημέρια της παρέας της Αγόρως, έτσι όπως τα περιγράφουν οι ίδιοι. Οι Τζαβέλας και Τζαβελάκος, οι Νικάκης, Τσιαπάρης, Μπάρμπα Γιώργος, οι Γκρίζηδες, οι Γίλκος, Κούσιος, Μπάρμπα Κώτσος, Ομηρος, Ντέτσκας, Κωστίκας, το Ντετσκούλι και ο Γιάννης ο Γιάντζος. Είμαστε τυχεροί που γευόμαστε το ζυμωτό ψωμί της Αγόρως στο χωριό των Κατσαούνηδων.

Η κουβέντα γυρνάει αναγκαστικά στον «Λιάλιο». «Εφυγε» πριν από δέκα χρόνια αλλά ο θρύλος του ανθρώπου που «όργωνε» τα βουνά πολύ πριν από την παντοδυναμία του αυτοκινήτου, διατηρείται αλώβητος. Εκανε συχνά παγάνα με την αδελφή του που χτυπούσε τον ντενεκέ. Ο Λιάλιος ήταν ένα με το ανάγλυφο, γνώριζε τις ράχες, ζούσε στα ρέματα, αγνάντευε στα διάσελα… Δούλευε στα ξύλα όταν χτύπησε το πόδι του. Κούτσαινε από τότε ελαφρά αλλά αυτό δεν αποτελούσε εμπόδιο για τύπο της στόφας του. Χρησιμοποιούσε στη συνέχεια το όπλο του για μπαστούνι πεζοπορίας. Το κοντάκι είχε φαγωθεί από τα «αγώγια» και έτσι το ντουφέκι του ήταν άμεσα αναγνωρίσιμο.

Το ατύχημα…«Το παραδοσιακό κυνήγι αγριογούρουνου ξεκινάει πολλές γενιές πριν. Η τεχνογνωσία αποκτήθηκε αργά και έτσι φτάσαμε στο καλό σημερινό επίπεδο. Πέρυσι είχαμε τη μοναδική εξαίρεση στον κανόνα, που κρατάει τα ατυχήματα μακριά από τις παρέες της Καστοριάς. Ο Γιάννης Ιωάννου τραυματίστηκε στο στήθος αλλά ευτυχώς επιβίωσε. Ηταν το κλασικό λάθος, όπου δυο κυνηγοί σπεύδουν επάνω στην στάμπα αντί για τον έναν που επιβάλλει το πρωτόκολλο», εξηγεί ο Γιάννης. Η παρέα κρατάει τα «εθίματα», σε σημείο να τρέχουνε τα δάκρυα, να φουντώνει η συγκίνηση. Λέει τα «κόλεντα» στην παγωμένη χριστουγεννιάτικη Κοτύλη με τη δική της αυτοσχέδια ορχήστρα και κρατάει ψηλά το ηθικό. Επιστρέφουμε στην Καστοριά με το σούρουπο. Χτυπάει το τηλέφωνο. Ο Θάνος λέει ότι ξεχάσαμε να αναφέρουμε την παρέα του «Μάνιου του Τσάκαλη» με τον Πολυχρονίου, τον Μπούτζα και τον Αχιλλέα τον Ρέππα, που έδρασε στην περιοχή πριν από αρκετές δεκαετίες.

Το βουνό δοκιμάστηκε σκληρά πρόσφατα, όταν μεγάλες φωτιές αφάνισαν περίπου το 10% της συνολικής δασικής του έκτασης. Οι υψηλές θερμοκρασίες προκαλούν εκρήξεις των οβίδων και των ξεχασμένων ναρκών, με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται πυρκαγιές. Οι περισσότερες ξεσπούν σε εξαιρετικά δύσβατα σημεία, όπου η επέμβαση είναι δύσκολη. Κατά τη διάρκεια των εργασιών απομάκρυνσης των καμένων δέντρων από τις παραπάνω πυρκαγιές, τα συνεργεία έβρισκαν υπολείμματα οβίδων που είχαν εκραγεί. Εντονο προβληματισμό προκαλεί επιπλέον στους επιστήμονες το γεγονός ότι, εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών, όλο και πιο συχνά εκδηλώνονται μεγάλες πυρκαγιές στα δάση στο μεγάλο υψόμετρο που μέχρι τώρα ήταν ασφαλή λόγω των υψηλών ποσοστών υγρασίας.

Η πλούσια βλάστηση διαφοροποιείται ανάλογα με το υψόμετρο. Χαμηλά συναντάμε αμιγή δάση δρυός, καστανιάς, λευκής και μαύρης πεύκης. Σε υψόμετρο πάνω από 800 μέτρα βρίσκουμε δάση ελάτης και οξιάς. Στην περιοχή υπάρχουν βραχώδεις ορθοπλαγιές, ψηλές κορυφές, μόνιμοι, ορμητικοί χείμαρροι και πολλές πηγές. Ο,τι πρέπει για να «χαθείς» επ αόριστον από τη συνηθισμένη αστική πιάτσα…

ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ;Ως κυριότερα κυνηγοτόπια του Γράμμου αναφέρονται τοποθεσίες με ονόματα όπως «Τσάρνο», «Ψωριάρικα», «Φούσια», «Βερτενίκι», «Μαυρίλα», «Γκάσια», «Αμούδα», «Αλεβίτσα», «Μπαξέδες», «Χάρος», «Λοχαγός», «Του Μάρκου τα Γράμματα» (ναι, του Βαφειάδη)… Αν δεν έχετε όμως γνωστό να σας οδηγήσει στα μονοπάτια του βουνού, καλύτερα να μην πάτε…

ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ;Ο Γράμμος είναι βέβαια ένας πραγματικός παράδεισος οξιάς, μαύρης πεύκης και ελάτης. Ο ορεινός όγκος με τις πηγές Αλιάκμονα και Σαρανταπόρου και την ευρύτερη περιοχή, αποτελούν ένα από τα παραγωγικότερα δασικά συμπλέγματα της χώρας. Η βλάστηση, εξαιτίας των ιδιαίτερων συνθηκών της περιοχής, απέφυγε μεγάλο μέρος της ανθρώπινης επίδρασης και έτσι αποτελεί πραγματικό κρησφύγετο της άγριας ζωής.

ΚΩΣΤΑΣ ΛΟΥΚΟΠΟΥΛΟΣ

ethnos.gr

Σημείωση του Oladeka: Η Κυνηγετική Ομάδα του Χιονάτου για τις γιορτινές ημέρες προσέφερε ένα αγριογούρουνο – θήραμα στο Γηροκομείο Καστοριάς.