Αποτελεί συνέχεια της ηρωϊκής εποχής και των πολεμικών επιχειρήσεων για την ενσωμάτωση των αλυτρώτων περιοχών της Ελλάδος που είχαν αρχίσει, σε τελική φάση, κατά το 1821. Η Μεγάλη Ελληνική Επανάστασις του 1821 ήταν το πρώτο βήμα για την Παλιγγενεσία. Ο Μακεδονικός Αγώνας ήταν το δεύτερο μεγάλο βήμα. Και ήταν πόλεμος ανορθόδοξος, διεξαγόμενος κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με στόχο την προστασία των Ελλήνων το φρόνημα και Ορθοδόξων κατά το δόγμα κατοίκων των βορείων επαρχιών της Ελλάδος, που παρέμεναν αλύτρωτες. Είχαν προηγηθεί κατά την διάρκεια του 19ου αιώνος οι διαδοχικές Κρητικές Επαναστάσεις, η τελευταία των οποίων, κατά το 1897, είχε αποδώσει, εν συνδυασμώ προς τον λεγόμενο ατυχή πόλεμο του 1897, την αυτονομία της Κρήτης υπό πολυεθνική εγγύηση μεν αλλά με Έλληνα πρίγκιπα ως Ηγεμόνα της μεγαλονήσου.
ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟΥ: ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ Ο πρωτοπόρος ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΟΣ , 1870 – 1904 Αφιέρωμα για τα 100 Χρόνια από το θάνατό του. Του Πάνου Κρίκη
Συνεπληρώθησαν την Τετάρτη που επέρασε 114 έτη ακριβώς από την θυσία του Παύλου Μελά στην Στάτιστα (χωρίον Μελάς) της Καστοριάς. Ο Πρωτοπόρος Μακεδονομάχος τιμάται εφέτος όπως αρμόζει σε μια ηρωϊκή κι’ ευγενική φυσιογνωμία.
Ο Μακεδονικός Αγώνας είναι μια κομβική στιγμή στην πορεία του Ελληνικού Έθνους.
Ο Μακεδονικός Αγώνας διεξήχθη από την Ελλάδα αφανώς και εν επισήμω «αγνοία» της Ελληνικής Κυβερνήσεως, αφού αυτό επιβάλλετο από τις διπλωματικές αναγκαιότητες. Και υπήρξε και αυτός αφανές έργο της Εθνικής Εταιρείας, αλλά και του Μακεδονικού Κομιτάτου, εταιρείας με πατριωτικούς σκοπούς που είχε ιδρυθή από τον εκδότη της εφημερίδος «Εμπρός», Δημήτριο Καλαποθάκη. Ο Παύλος Μελάς προσεχώρησε εκ των πρώτων στην ιδέα του Αγώνος, καθώς όλοι στην Ελλάδα εγνώριζαν άριστα την σκληρή επιθετική προσπάθεια της Βουλγαρίας για εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας και ένταξή της στα μελλοντικά φιλόδοξα σύνορα της Βουλγαρικής Ηγεμονίας. Συνηγορούσης και της Βουλγαρικής Εξαρχίας, σχισματικού μορφώματος της Εκκλησίας εν Βουλγαρία με βουλγαρικό εθνικιστικό δόγμα, οι Βούλγαροι αντάρτες έσφαζαν και καταπίεζαν τον ελληνικό πληθυσμό της Μακεδονίας και της Θράκης με στόχο τον εκβουλγαρισμό τους. Απώτερος στόχος ήταν η εν συνεχεία και κατόπιν στατιστικών καταγραφών των «Βουλγάρων» της Μακεδονίας, από τις οθωμανικές υπηρεσίες, να ζητηθεί η ένταξις των βορείων επαρχιών Μακεδονίας και Θράκης στην Ηγεμονία της Βουλγαρίας, όπως είχε πραξικοπηματικώς συμβεί με την προσκαίρως αυτόνομο Ανατολική Ρωμυλία, δηλ. την Βόρειο Θράκη με ανθούντα ελληνικό πληθυσμό. Εκεί ήρκεσε ένα ηγεμονικό πραξικόπημα στηριχθέν και σε άγριες σφαγές στην Φιλιππούπολη και αλλού. Στην Μακεδονία όμως ο πληθυσμός ανθίστατο. Και μαζί ανθίστατο η Ελλάς, στέλλοντας δασκάλους σε κάθε χωριό της Μακεδονίας, καθώς και ιερείς, εν γνώσει τους ότι ησπάζοντο τον σταυρό του μαρτυρίου.
Η συμμετοχή του Παύλου Μελά στον Μακεδονικό Αγώνα υπήρξε πολύ σύντομη, καθώς εξετέθη μόλις σε εννέα μήνες, όσο μια «κύηση» που έμελλε να αποφέρει την ζωογόνο για την Μακεδονία νέα πραγματικότητα. Έμελλε να λήξη κατά την πρώτη εντύπωση άδοξα, με τον πρόωρο θάνατο του Παύλου Μελά στην Στάτιστα από κατάδοση των Βουλγάρων κομιτατζήδων προς τον οθωμανικό στρατό και επιχείρηση αποσπάσματος του τελευταίου. Αλλά ο ηρωϊκός θάνατος ήταν γονιμοποιός. Εκινητοποίησε την κοινή γνώμη και την ελληνική κοινωνία, με αποτέλεσμα αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού να παραιτηθούν από την θέση τους και να περάσουν στην Μακεδονία για να πολεμήσουν υπέρ της ελευθερίας της. Ο Αγώνας αυτός υπήρξε μακρός, κατά τα επίσημα όριά του όπως προσδιορίστηκαν αργότερα : εξετάθη από το 1903 μέχρι το 1909.
Στην πραγματικότητα, ήταν πολύ μακρότερος, διότι είχε ήδη αρχίσει από τον 19ο αιώνα και εξετάθη μέχρι την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τον Ελληνικό Στρατό κατά το 1912.
Ο ΠΑΎΛΟΣ ΜΕΛΆΣ υπήρξεν ο πρώτος στον μακρύ κατάλογο των Ελλήνων αξιωματικών που έπεσαν, μέχρι να ελευθερωθεί η Μακεδονία και για να κρατηθεί Ελληνική.
Η Μακεδονία, του Αλεξάνδρου η χώρα, γή αιματοβαμμένη, σώθηκε για την Ελλάδα χάρη στον αγώνα των Ελλήνων αξιωματικών και των ντόπιων πατριωτών. Ο θάνατος του Μελά ταρακούνησε το σώμα των αξιωματικών, χωρίς την αγία αντίδραση των αξιωματικών, οι Βούλγαροι και οι Τούρκοι θα είχαν επιτύχει να αλλοιώσουν τη σύνθεση του πληθυσμού στην Δυτική Μακεδονία με τη βία, την εξόντωση και τη μεταφορά των Ελληνικών πληθυσμών αλλού. Στον Μακεδονικό Αγώνα, έλαβαν μέρος άμεσα και έμμεσα εκατοντάδες αξιωματικοί που έγιναν αργότερα γνωστοί, όπως οι: Οθωναίος, Μαζαράκης, Παπούλας, Κονδύλης, Δεμέστιχας, Γονατάς, Γρηγοριάδης, Τσόντος και άλλοι. Ο Μακεδονικός Αγώνας έβαλε τέλος στα ηττοπαθή αισθήματα της ήττας του πολέμου του 1897, τα οποία έπιπταν βαριά στο σώμα των Αξιωματικών, και του ξαναέδωσε ορμή, ελπίδες και μεγάλο μέρος από την εμπιστοσύνη του Έθνους.
Ο Μακεδονικός Αγώνας, με πρωτομάρτυρα τον Ανθυπολοχαγό Πυροβολικού ΠΑΥΛΟ ΜΕΛΑ υπήρξεν ένας από τους ψυχολογικούς παράγοντες που εξηγούν τις νίκες του 1912 – 1913, είναι ακριβώς αυτή η ξανακερδισμένη εμπιστοσύνη του Στρατού προς τα στελέχη του και του λαού προς τους αξιωματικούς του, σε ό,τι αφορά τα εξωτερικά Εθνικά θέματα.
ΠΑΝΟΣ ΚΡΙΚΗΣ