Μετά την άτακτη υποχώρηση της κυβέρνησης στο φιάσκο της τηλεκατάρτισης, λόγω της κατακραυγής στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ), άνοιξε και πάλι η συζήτηση για την πολιτική σημασία των τελευταίων. Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι τα ΜΚΔ άλλαξαν για πάντα το επικοινωνιακό τοπίο, έσπασαν το μονοπώλιο των ΜΜΕ, περιόρισαν τις δυνατότητες της εκάστοτε κυβέρνησης να ελέγχει τη δημόσια συζήτηση και άρα, πολλαπλασίασαν τις ελευθερίες των πολιτών.
Απόψεις σαν και αυτές, θυμίζουν τον τεχνο-οπτιμισμό της πρώτης περιόδου των ΜΚΔ, το 2011, τότε που πολλοί, εν μέσω Αραβικής Άνοιξης και κινημάτων των πλατειών, μιλούσαν για «επαναστάσεις του τουίτερ».
Ωστόσο, ο ενθουσιασμός για τις δημοκρατικές δυνατότητες των ΜΚΔ, έδωσε γρήγορα, τη θέση του στον σκεπτικισμό και στον φόβο. Η νέα άκρα δεξιά (alt-right), όπως και το Ισλαμικό Κράτος, αποδείχτηκαν πολύ πιο αποτελεσματικοί στην αξιοποίηση τους, από ότι οι προοδευτικές δυνάμεις. Την ελπίδα για διεύρυνση του δημοκρατικού χώρου από τα ΜΚΔ, διαδέχθηκε η ανησυχία για τον εκφυλισμό του, μέσα από τα fake news και την μετα-αλήθεια.
Στην Ελλάδα, βέβαια, με το σύνολο σχεδόν των ΜΜΕ να λιβανίζουν νυχθημερόν την κυβέρνηση, σε μια θλιβερή συμμόρφωση που θα ζήλευε ακόμη και η Βόρεια Κορέα, τα ΜΚΔ μοιάζουν να αποτελούν το ύστατο κανάλι ελέγχου της εξουσίας. Ας κρατάμε όμως μικρό καλάθι.
Καταρχάς, τα ΜΚΔ δεν παράγουν (παρά ελάχιστα) δικό τους ενημερωτικό περιεχόμενο, αναλώνονται, ως επί το πλείστον, στον σχολιασμό και την ενίσχυση ή την αποδόμηση εκείνου που δημιουργούν τα ΜΜΕ. Τα τελευταία συνεχίζουν να διαμορφώνουν τα κριτήρια μέσα από τα οποία η κοινή γνώμη προσλαμβάνει την επικαιρότητα, γεγονός που τους επιτρέπει να διατηρούν την εξουσία τους και ας χάνουν διαρκώς έδαφος έναντι των ΜΚΔ.
Τα ΜΚΔ δεν διαμορφώνουν από μόνα τους τις γενικές πολιτικές τάσεις, ούτε τις αλλάζουν, απλώς ενισχύουν αυτές που αναδύονται στο μοριακό πεδίο της ταξικής πάλης και πλαισιώνονται από τις στρατηγικές των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους. Αυτό ίσχυε ακόμη και στην «ηρωική» περίοδο των ΜΚΔ, το 2010-15. Δεν δημιούργησαν τα ΜΚΔ τη μαζική ανυπακοή προς το κράτος και τα ΜΜΕ τότε, απλώς τους έδωσαν (μια ακόμη) διέξοδο έκφρασης.
Η απότομη πολιτικοποίηση εκατομμυρίων ανθρώπων εκείνη την εποχή λόγω των μνημονίων, σε συνδυασμό με την κρίση ηγεμονίας του πολιτικού συστήματος και την απαξίωση των ΜΜΕ που το υποστήριζαν φανατικά, οδήγησαν στην έκρηξη του κριτικού ή και ανταγωνιστικού πολιτικού λόγου, όχι μόνο στα ΜΚΔ, αλλά και στις πλατείες και τις γειτονιές. Πάνω σε αυτό το έδαφος εκτοξεύτηκε ο ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση, ως ο κύριος εκφραστής του αντιμνημονιακού ρεύματος, παρότι είχε όλα τα ΜΜΕ εναντίον του.
Αυτό όμως τελείωσε το καλοκαίρι του 2015 για τους γνωστούς λόγους. Έκτοτε, ακολούθησε η μαζική και παρατεταμένη απόσυρση των μαζών από το πολιτικό προσκήνιο. Δόθηκε έτσι η ευκαιρία στα ΜΜΕ να ανακτήσουν τη χαμένη τους ισχύ. Όσο συρρικνωνόταν η δημόσια σφαίρα και ο κόσμος ιδιώτευε, τόσο αυξανόταν η δυνατότητα των παραδοσιακών μηχανισμών προπαγάνδας να ελέγχουν τον δημόσιο λόγο και να κατευθύνουν μια όλο και περισσότερο παθητική κοινή γνώμη.
Έτσι, φτάσαμε στο σήμερα, με τον βασικό υπαίτιο της κρίσης, τη ΝΔ, να κάνει ολική επαναφορά, αγγίζοντας το 40% και τα άλλοτε απαξιωμένα ΜΜΕ να ελέγχουν πλέον, ασφυκτικά τον δημόσιο λόγο. Ο ΣΥΡΙΖΑ υπέστη μεγάλη ήττα, τη στιγμή που οι οπαδοί του πίστευαν μέχρι τελευταία στιγμή ότι το αποτέλεσμα ήταν ανοιχτό.
Περίκλειστοι στον δικό τους «θάλαμο αντήχησης» των λίγων χιλιάδων φιλικών χρηστών στα ΜΚΔ, όπου σατίριζαν μεταξύ τους την ανικανότητα του Μητσοτάκη, δεν αντιλήφθηκαν πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα από 2015. Ακόμα και στα ΜΚΔ, εκεί που άλλοτε κυριαρχούσε ο κριτικός λόγος, τώρα υπερισχύουν οι δεξιές και ακροδεξιές αφηγήσεις.
Αλλά και στην περίπτωση της τηλεκατάρτισης, ενώ υπήρξαν έντονες διαμαρτυρίες στα ΜΚΔ για πολλές μέρες, δίχως να ιδρώνει το αυτί της κυβέρνησης, εκείνο που εν τέλει, έγειρε την πλάστιγγα, ήταν οι αποκαλύψεις της ΕφΣυν για τη σκανδαλώδη διαπλοκή των ιδιοκτητών των πλατφορμών με τη ΝΔ και το περιβάλλον του υπουργού Εργασίας.
Χρειάστηκε δηλαδή, η καίρια συνεισφορά ενός παραδοσιακού μέσου για να δούμε αλλαγή, γι αυτό άλλωστε, της έστειλε το ΣΕΠΕ ο Βρούτσης. Τα ΜΚΔ βέβαια, κράτησαν το θέμα στη δημοσιότητα, παρά τις προσπάθειες της κυβέρνησης να το εξαφανίσει και ύστερα διέδωσαν τα ευρήματα τις ΕφΣυν, και αυτό έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Δεν μπορούν όμως να πιστωθούν εξολοκλήρου την επιτυχή κατάληξη της υπόθεσης.
Με δυο λόγια, τα ΜΚΔ είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για έλεγχο της εξουσίας, πόσο μάλλον όταν τα υπόλοιπα μήντια έχουν αποποιηθεί αυτόν τον ρόλο. Αλλά δεν μπορούν να κάνουν θαύματα. Παραφράζοντας τον γνωστό στίχο: η ανατροπή δεν θα τουιταριστεί.
Δημήτρης Τσίρκας
