Τι θα γίνει με την Ελλάδα; Κανείς δε γνωρίζει. Αλλά
αυτό δε σημαίνει ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται. Αντιθέτως, οι
άνθρωποι ενδιαφέρονται με πάθος, με άμεσα αντικρουόμενες
κατευθύνσεις.
Και στις δύο πλευρές, οι συμμετέχοντες είναι
αποφασισμένοι να μην υποχωρήσουν. Το αδιέξοδο υπερτονίζει την
ανοησία της δημιουργίας μιας νομισματικής ένωσης μεταξύ
αυτόνομων κρατών που δεν έχουν κοινούς πολιτικούς θεσμούς,
ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς ή σημαντικές οικονομικές
ομοιότητες. Ο γάμος είναι άτονος, αλλά το διαζύγιο
τρομακτικό.
Η Ελλάδα βρίσκεται πλέον στο χείλος της χρεοκοπίας.
Χρωστάει 1,5 δις ευρώ στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αυτόν τον
μήνα, άλλα 452 εκατομμύρια ευρώ στο ΔΝΤ και 3,5 δισεκατομμύρια
στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τον επόμενο μήνα, και άλλα 176
εκατ. ευρώ στο ΔΝΤ και 3,2 δις ευρώ στην ΕΚΤ τον Αύγουστο.
Χωρίς μια συμφωνία με την ευρωζώνη να εκταμιεύσει 7,2 δις ευρώ
από τα εναπομένοντα χρήματα της συμφωνίας διάσωσης, η Αθήνα θα
αναγκαστεί να χρεοκοπήσει. Δεν έχει καμία άλλη πηγή χρημάτων.
Δεν έχει πρόσβαση στις αγορές.
Εάν δε φτάσει σε συμφωνία με την ευρωζώνη, η Ελλάδα θα
χρεοκοπήσει. Η ΕΚΤ τότε θα επανεξετάσει την αποδοχή των
αξιώσεων της κυβέρνησης (είτε άμεσες υποχρεώσεις είτε
εγγυήσεις) ως εγγυήσεις για τον δανεισμό προς τις τράπεζες. Τα
κουρέματα, αναμφίβολα, θα αυξάνονταν σημαντικά. Η ΕΚΤ θα
δυσκολευτεί ιδιαίτερα να δανείσει με εγγυήσεις που θα
προέρχονται από μια κυβέρνηση που θα έχει χρεοκοπήσει. Η γνώση
πως μια χρεοκοπία είναι επικείμενη έχει ήδη επιταχύνει τις
εκροές από τις ελληνικές τράπεζες. Χωρίς συμφωνία, συνεπώς, οι
τράπεζες θα αναγκαστούν σύντομα να περιορίσουν τις
αναλήψεις.
Οι νότες που ακούγονται από όσους εμπλέκονται στις
συζητήσεις είναι ιδιαίτερα ασύμφωνες. Ο Αλέξης Τσίπρας, ο
έλληνας πρωθυπουργός, έχει κατηγορήσει την εποπτεία της
διάσωσης για «παράλογες» απαιτήσεις. Από την άλλη πλευρά είναι
εξίσου πεπεισμένοι να μην υποχωρήσεις, ιδιαίτερα οι κυβερνήσεις
των χωρών-μελών που έχουν αποδεχτεί σκληρές δεσμεύσεις ή είναι
φτωχότερες από την Ελλάδα. Την ίδια στιγμή στο περιθώριο, ο
Jack Lew, ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, έχει περιοριστεί στο
να ζητά ευελιξία, φοβούμενος τις συνέπειες μιας ακόμη
αναστάτωσης.
Δεν είναι δύσκολο να δούμε γιατί έχει αποδειχτεί τόσο
δύσκολο να βρεθεί συμφωνία. Όπως σημειώνει η Goldman Sachs, οι
ευρωπαϊκοί θεσμοί διαπραγματεύονται με βάση τρεις αρχές:
πρώτον, η παραμονή στο ευρώ προϋποθέτει περαιτέρω οικονομικές
προσαρμογές από την Ελλάδα, δεύτερον, η περαιτέρω στήριξη θα
πρέπει να γίνει υπό προϋποθέσεις, τρίτον, απαιτείται εξωτερική
εποπτεία για να εξασφαλιστεί η τήρηση των προϋποθέσεων. Ωστόσο,
η ελληνική κυβέρνηση ανήλθε στην εξουσία υποσχόμενη την
παραμονή στο ευρώ αλλά χωρίς λιτότητα, προσαρμογές ή εξωτερική
παρακολούθηση. Αυτές οι θέσεις είναι ασυμβίβαστες. Είτε κάποια
πλευρά θα κάνει πίσω είτε η Ελλάδα θα χρεοκοπήσει. Και εάν η
Ελλάδα θα χρεοκοπήσει, θα βρεθεί αντιμέτωπη με έναν δεύτερο
γύρο αποφάσεων: αν θα πρέπει να προσπαθήσει να παραμείνει εντός
της ευρωζώνης, ακόμη και χωρίς κανονική λειτουργία των
τραπεζών.
Η επίτευξη συμφωνίας δεν είναι επί της αρχής αδύνατη. Ενώ
η ευρωζώνη θα επιμείνει σε παρακολουθούμενους όρους, έχει
κάποια ευελιξία για τους όρους στους οποίους θα επιμείνει.
Ωστόσο, η Ελλάδα θεωρείται κατ’ εξακολούθηση παραβάτης. Κάποιοι
– η κυβέρνηση της Ισπανίας για παράδειγμα – φοβούνται πως οι
υποχωρήσεις θα ενισχύσουν την αξιοπιστία των εγχώριων
ριζοσπαστικών. Συνεπώς, η εμπιστοσύνη και η ανοχή έχουν
εξαντληθεί. Την ίδια στιγμή, η παρούσα ελληνική κυβέρνηση ίσως
χρειαστεί να καταρρεύσει και να σχηματιστεί μια άλλη προτού
μπορέσει η χώρα να κάνει υποχωρήσεις.
Τι μπορεί, λοιπόν, να συμβεί στη συνέχεια; Υπό την
εικασία πως μια συμφωνία δεν μπορεί να επιτευχθεί πριν από τα
μεσάνυχτα, σχήμα λόγου, η ελληνική κυβέρνηση θα χρεοκοπήσει,
τουλάχιστον τεχνικά, και έτσι η στενότητα ρευστότητας στην
οικονομία (και η ύφεση) θα ενταθεί. Η δημοσιονομική κατάσταση –
η οποία έχει ήδη αποδυναμωθεί από τις δεσμεύσεις των δαπανών,
τις μειώσεις στα έσοδα και την επιδείνωση της οικονομίας – θα
επιδεινωθεί ακόμη περισσότερο. Φέτος, το πρωτογενές
δημοσιονομικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι ένα έλλειμμα περίπου
1% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, χειρότερο δηλαδή από
αυτό που προέβλεψε το ΔΝΤ τον Απρίλιο.
Μια σημαντική ερώτηση είναι πώς θα επιβιώσει η οικονομία
μέχρις ότου επιτευχθούν νέες συμφωνίες ή μέχρι οι έλληνες να
αφήσουν το ευρώ. Ο Adam Lerrick του American Enterprise
Institute παρουσιάζει πρόταση για να διατηρηθεί η ρευστότητα
ακόμη και αν κλείσουν οι τράπεζες. Σύμφωνα με την πρότασή του,
θα πρέπει να υπάρχει δυνατότητα χρήσης αξιώσεων στις
καταθέσεις, λεγόμενες «αποδείξεις καταθέσεων», αντί για τα
χαρτονομίσματα και τα κέρματα του ευρώ που δε θα μπορούν πλέον
να δώσουν οι τράπεζες. Αυτό θα διατηρούσε τις δαπάνες σε μια
οικονομία που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα μετρητά. Αυτές
οι αποδείξεις καταθέσεων θα τεθούν ως νόμιμο χρήμα. Εντός της
Ελλάδας, λοιπόν, οι αποδείξεις καταθέσεων θα παίζουν τον ρόλο
των χρημάτων.
Υπό αυτήν την πρόταση, θα υπήρχε περιορισμός στις
εκδόσεις, καθώς οι αποδείξεις θα αντιστοιχούσαν μία προς μία σε
υπάρχουσες καταθέσεις. Οι έλληνες θα έπρεπε να συνεχίσουν να
κάνουν τις εξωτερικές πληρωμές σε ευρώ. Η αξία των αποδείξεων
καταθέσεων – ένα είδος ελληνικού ευρώ – θα ανεβοκατέβαινε σε
σχέση με το ευρώ καθώς η ζήτηση για το τελευταίο θα αυξανόταν
και θα μειωνόταν.
Μία τέτοια λύση θα μπορούσε να προστατέψει την ελληνική
οικονομία από μία πλήρη κατάρρευση. Θα μπορούσε να είναι και το
πρώτο βήμα για μια πλήρη έξοδο, εάν δεν επιτευχθεί μια
αποτελεσματική συμφωνία. Δεδομένου του υπάρχοντος πολιτικού
αδιεξόδου, μπορεί πολύ σύντομα να χρειαστεί ένα τέτοιο
τέχνασμα.
Εάν μπορεί τελικά να επιτευχθεί μια συμφωνία, θα
χρειαστεί καιρό. Θα χρειαστεί επίσης μεγάλες υποχωρήσεις και
από τις δύο πλευρές. Είναι όμως επί της αρχής πιθανή. Είναι
επίσης δύσκολο να υπερβάλουμε για τη σημασία μιας εξόδου –
ακόμη και μιας χώρας τόσο μικρής και ενοχλητικής όσο η Ελλάδα –
για το σχέδιο του ευρώ (όσο ατελές κι αν είναι) και συνεπώς και
της ευρωπαϊκής ενοποίησης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κάθε
κρίση θα γίνει δυνητικά τελεσίδικη. Οι προσπάθειες της ΕΚΤ για
να περιορίσει τον κίνδυνο της εξόδου θα έχουν γίνει σχεδόν για
το τίποτα.
Η κατάσταση θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ένα
μακροπρόθεσμο παιχνίδι. Όσοι εμπλέκονται έχουν κάνει τεράστια
λάθη πριν εκδηλωθεί η ελληνική κρίση και από τότε. Η αποτυχία
τώρα θα προσέθετε ένα νέο βουνό λαθών στο ήδη υπάρχον. Θα
πρέπει, αντ’ αυτού, να αναγνωρίσουν και να μάθουν από αυτά τα
λάθη του παρελθόντος.
