Μάρτιος
Η μοναδική διαφορά του τότε διαχωρισμού του έτους με τον τώρα είναι ότι το νέο έτος ξεκινούσε τον μήνα Μάρτιο για τον αρχαίο κόσμο, και όχι με τον Ιανουάριο όπως σήμερα.
Οι Ρωμαίοι όπως είναι γνωστό υπήρξαν μιλιταριστές και ο στρατός τους υπήρξε ο μεγαλύτερος και ισχυρότερος για την εποχή του, όσο φυσικά βρισκόταν στην ακμή του. Έτσι, ο Θεός του πολέμου Άρης, με την ρωμαϊκή του φυσικά ονομασία Mars, απολάμβανε ιδιαίτερη λατρεία και τιμές από τους Ρωμαίους. Ο πρώτος μήνας του έτους ονομάστηκε Martius για να τιμήσει τον Θεό.
Martius σημαίνει «του Μαρς»
έχει ακόμα δυο βροχές και μία να χιονίσει.
Ένα δεντράκι τ’ άκουσε και πήγε να λυγίσει
του είπα να’ χει υπομονή, το φόβο να νικήσει.
πάλι στο φως θα βαφτιστεί και θα’ ρθει ευλογημένο…
είπε θ’ αργήσει, μα θα’ ρθεί ο κόσμος να χαλάσει.
Θα βάλει τ’ Ανοιξιάτικα να ομορφύνει η πλάση,
στα μπλε και στα κατάλευκα θα βγει να παρελάσει.
πάλι στο φως θα βαφτιστεί και θα’ ρθει ευλογημένο
τώρα που ξυπνούν τα δέντρα
την ασπίδα κάντε τάσι
βάλτε την παν’ στο μαγκάλι
το κρασί το πετρωμένο
σαν κρασί να τρέξει πάλι
τραγουδάτε τραγουδάτε
μια να καλίτε, μια γελάτε.
τεσσαράκοντα μαρτύρων
με τον Μάρτη στο ‘να χέρι
ψάλλουν τον Ακάθιστο Ύμνο
στο βωμό παν’ στα λιθάρια
τα σαράντα παλικάρια
λένε λέει και το ροδάνι
κι η γριά απ’ το καζάνι.
απ’ το χάος μες στον κόσμο
άγγελος τον κρίνο απλώνει
γη και ουρανό ενώνει
μ’ έναν ήλιο βροχερό
με τ’ αμίλητο νερό
σπάστε στάμνες στην πλατεία
στα όρη, στα βουνά η κακία,
τα παιδιά με τα βραχιόλια
απ’ τη θάλασσα τη Μαύρη
χελιδόνα μες στα χιόνια
λούλουδα ο Θεός στα κλώνια
τραγουδάτε τραγουδάτε
μια να κλαίτε, μια γελάτε.
Ο Μάρτης για τους αρχαίους Έλληνες συνέπιπτε με τα τέλη του μηνός Ανθεστηρίων και τις αρχές του Ελαφηβολιώνος. Ήταν ο μήνας που γιόρταζε η Δήλος τον «μουσηγέτη θεό της», ενώ γιορτάζονταν επίσης και ο Διόνυσος των Ελευθερών, μιας μικρής κωμόπολης στα σύνορα Αττικής και Βοιωτίας. Αργότερα οι πολυήμερες γιορτές των «Διονυσίων εν άστει» στην Αθήνα ξεπέρασαν σε μεγαλείο όλες τις άλλες παρόμοιες γιορτές της περιφέρειας. Με τα Διονύσια συνδέθηκαν επίσης και τα Ασκληπιεία με θυσίες προς τιμήν του Ασκληπιού. Με τα Διονύσια συνδέεται επίσης και η πρώτη εμφάνιση των δραματικών αγώνων όπου διαγωνίζονταν τρεις τραγικοί ποιητές με μία τετραλογία και πέντε κωμικοί με μια κωμωδία ο καθένας.
Στη δημώδη παράδοση ο λαός μας έχει δώσει στον Μάρτη διάφορες ονομασίες που σχετίζονται κυρίως με τις ασταθείς καιρικές συνθήκες που επικρατούν στη διάρκειά του. Γι’ αυτό είναι γνωστός ως Κλαψομάρτης, αλλά και Πεντάγνωμος: «Ο Μάρτης ο Πεντάγνωμος, πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνιωσε πως δεν εξαναχιόνισε» και «Μάρτης, γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης» και «Κάλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές». Παρόλα αυτά ο Μάρτης θεωρείται ο καταλληλότερος μήνας για φύτεμα δένδρων και γι’ αυτό ονομάζεται και Φυτευτής, ενώ λόγω της γιορτής του Ευαγγελισμού ονομάζεται και Βαγγελιώτης. Τον Μάρτη πάντως ξεκινάει και η Άνοιξη, γι’ αυτό «από Μαρτιού καλοκαιριά, κι απ’ Αύγουστο χειμώνας».
Ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα, που προέρχεται από την αρχαιότητα, είναι και η τοποθέτηση από τις μανάδες την 1η Μαρτίου ενός μικρού βραχιολιού από άσπρο και κόκκινο νήμα («Μάρτης») στο χέρι των παιδιών τους για να μην τα μαυρίσει ο ήλιος. Ενώ κατάλοιπο της αρχαιότητας είναι και το έθιμο που ήθελε τις ανύπαντρες κοπέλες να βάζουν των Αγίων Θεοδώρων κόλλυβα κάτω από το προσκέφαλό τους για να τους φανερώσουν τον άντρα που θα έπαιρναν. Αλλά ο Μάρτης περιλαμβάνει επίσης και μέρος της νηστείας της τεσσαρακοστής: «Δεν λείπει ο Μάρτης από την Σαρακοστή», όπως χαρακτηριστικά λέγεται.
Διονύσης Π. Σιμόπουλος, «Οι Μήνες Μάρτιος και Απρίλιος», Γεωτρόπιο Ελευθεροτυπίας, Τεύχος 463 (28 Φεβρουαρίου 2009)
Από κοινοποίηση στο facebook του Δ.Σιμόπουλου
Ο «Μάρτης» ή «Μαρτιά» είναι ένα παμπάλαιο έθιμο, με βαλκανική διασπορά. Πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα, και συγκεκριμένα στα Ελευσίνια Μυστήρια. Οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων έδεναν μια κλωστή, την «Κρόκη», στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι.Από τη 1η Μάρτη τα παιδιά φορούν στον καρπό του χεριού τους ένα βραχιολάκι, φτιαγμένο από στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή, τον «Μάρτη» ή «Μαρτιά». Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ο «Μάρτης» προστατεύει τα πρόσωπα των παιδιών από τον πρώτο ήλιο της Άνοιξης, για να μην καούν. Τον φτιάχνουν την τελευταία μέρα του Φλεβάρη και τον φορούν την πρώτη μέρα του Μάρτη, πριν βγουν από το σπίτι. Σε μερικές περιοχές ο Μάρτης φοριέται στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού σαν δαχτυλίδι για να μην σκοντάφτει ο κάτοχός του. Το βραχιολάκι αυτό το βγάζουν στο τέλος του μήνα, ή το αφήνουν πάνω στις τριανταφυλλιές όταν δουν το πρώτο χελιδόνι, για να τον πάρουν τα πουλιά και να χτίσουν τη φωλιά τους.Το έθιμο του Μάρτη γιορτάζεται ίδιο και απαράλλαχτο στα Σκόπια με την ονομασία «Μάρτινκα» και στην Αλβανία ως «Βερόρε». Οι κάτοικοι των δυο γειτονικών μας χωρών φορούν βραχιόλια από κόκκινη και άσπρη κλωστή για να μην τους «πιάσει» ο ήλιος, τα οποία και βγάζουν στα τέλη του μήνα ή όταν δουν το πρώτο χελιδόνι. Άλλοι πάλι, δένουν τον «Μάρτη» σε κάποιο καρποφόρο δέντρο, ώστε να του χαρίσουν ανθοφορία, ενώ μερικοί τον τοποθετούν κάτω από μια πέτρα κι αν την επόμενη ημέρα βρουν δίπλα της ένα σκουλήκι, σημαίνει ότι η υπόλοιπη χρονιά θα είναι πολύ καλή. Τηρώντας παραδόσεις και έθιμα αιώνων, οι Βούλγαροι, την πρώτη ημέρα του Μάρτη, φορούν στο πέτο τους στολίδια φτιαγμένα από άσπρες και κόκκινες κλωστές που αποκαλούνται «Μαρτενίτσα». Σε ορισμένες περιοχές της Βουλγαρίας, οι κάτοικοι τοποθετούν έξω από τα σπίτια τους ένα κομμάτι κόκκινου υφάσματος για να μην τους «κάψει η γιαγιά Μάρτα» (Μπάμπα Μάρτα, στα βουλγαρικά), που είναι η θηλυκή προσωποποίηση του μήνα Μάρτη. Η «Μαρτενίτσα» λειτουργεί στη συνείδηση του βουλγαρικού λαού ως φυλαχτό, το οποίο μάλιστα είθισται να προσφέρεται ως δώρο μεταξύ των μελών της οικογένειας, συνοδευόμενο από ευχές για υγεία και ευημερία. Το ασπροκόκκινο στολίδι της 1ης του Μάρτη φέρει στα ρουμανικά την ονομασία «Μαρτιζόρ». Η κόκκινη κλωστή συμβολίζει την αγάπη για το ωραίο και η άσπρη την αγνότητα του φυτού χιονόφιλος, που ανθίζει τον Μάρτιο και είναι στενά συνδεδεμένο με αρκετά έθιμα και παραδόσεις της Ρουμανίας. Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Θεός – Ήλιος μεταμορφώθηκε σε νεαρό άνδρα και κατέβηκε στη Γη για να πάρει μέρος σε μια γιορτή. Τον απήγαγε, όμως, ένας δράκος, με αποτέλεσμα να χαθεί και να βυθιστεί ο κόσμος στο σκοτάδι. Μια ημέρα ένας νεαρός, μαζί με τους συντρόφους του σκότωσε τον δράκο και απελευθέρωσε τον Ήλιο, φέροντας την άνοιξη. Ο νεαρός έχασε τη ζωή του και το αίμα του -λέει ο μύθος- έβαψε κόκκινο το χιόνι. Από τότε, συνηθίζεται την 1η του Μάρτη όλοι οι νεαροί να πλέκουν το «Μαρτισόρ», με κόκκινη κλωστή που συμβολίζει το αίμα του νεαρού άνδρα και την αγάπη προς τη θυσία και άσπρη που συμβολίζει την αγνότητα.
