Από τον Κώστα Στούπα
Του συρμού έχει γίνει τα τελευταία χρόνια η άποψη πως για την έξοδο από την κρίση θα πρέπει να «κόψουν» χρήμα οι κεντρικές τράπεζες, να αυξηθεί η ρευστότητα, να αλλάξει χέρια το φρεσκοτυπωμένο χαρτί και να κάνει τα γρανάζια της οικονομίας να γυρίσουν.
Είναι ένα άλλο σύμπτωμα την κίνησης του παγκόσμιου πολιτικού εκκρεμούς προς τα αριστερά. Του εγχειρήματος ηγείται η αριστερή κυβέρνηση του Μπάρακ Ομπάμα στην κορυφή της δυτικής αυτοκρατορίας. Η εγχώρια «παλαβή» αριστερά θεωρεί και την προεδρία Ομπάμα, εκδοχή του τρισκατάρατου νεοφιλευθερισμού.
Στις ΗΠΑ, τη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, τα τελευταία χρόνια η Κεντρική Τράπεζα, η περίφημη FED έριχνε κάθε μήνα κοντά στα 100 δισ. δολάρια στην αγορά.
«Τύπωνε» χρήμα και μ’ αυτό αγόραζε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου. Το τελευταίο, με τα φρεσκοτυπωμένα δολάρια αγόραζε οπλικά συστήματα και πλήρωνε μισθούς και δαπάνες υγείας.
Οι μισθοί γίνονταν εισαγωγές και τα δολάρια έφταναν στην Κίνα, όπου η Κεντρική Τράπεζα του Λαού ασκεί αυστηρό συναλλαγματικό έλεγχο και κρατούσε κάθε δολάριο, εκδίδοντας για τον κάτοχο τον αντίστοιχο αριθμό Γιουάν.
Όσο τα δολάρια που τυπώνονται θα γίνονται δεκτά, το σύστημα θα μπορεί να δουλεύει. Πόσο θα διαρκέσει αυτό; Κάνεις δεν μπορεί να προβλέψει.
Τι ακριβώς συμβαίνει όμως όταν τυπώνουμε χρήμα;
Θεωρητικά και πρακτικά το χρήμα που κυκλοφορεί σε μια οικονομία αντιπροσωπεύει το σύνολο των αγαθών που μπορεί να αγοραστούν με αυτό.
Στους πρωτοετείς των οικονομικών σχολών ακόμη διδάσκουν πως η αύξηση της ρευστότητας σε μια οικονομία πρέπει να συμβαδίζει με την αύξηση του ΑΕΠ.
Αν π.χ. το χρήμα που κυκλοφορεί είναι 100 ευρώ και τα αγαθά είναι 100 «αγγούρια», τότε έχουμε 1 ευρώ για κάθε αγγούρι.
Αν αυτός που ελέγχει την ποσότητα του χρήματος, η κεντρική τράπεζα εν προκειμένω, διπλασιάσει την ποσότητα χρήματος και κάνει τα ευρώ 200, αυτό δεν σημαίνει πως θα αυξηθούν και τα αγγούρια σε 200. Θα αυξηθεί όμως η τιμή τους στο διπλάσιο.
Κάποιος που είχε στην τράπεζα μια κατάθεση 10 ευρώ πριν το διπλασιασμό αγόραζε 10 αγγούρια, μετά θα αγοράζει 5 αγγούρια.
Κάποιος που εργάζεται και ο μισθός δεν έχει διπλασιαστεί κατά την εν λόγω χρονική περίοδο μετά την αύξηση της ρευστότητας θα αγοράζει λιγότερα αγγούρια σε σχέση με πριν.
Κατά συνέπεια η πολιτική της αύξησης της ρευστότητας μειώνει την αξία της περιουσίας αυτών που κατέχουν καταθέσεις και την αγοραστική αξία του μισθού αυτών που εργάζονται.
Με τα «φρέσκα» χρήματα όμως προσλαμβάνονται άνεργοι και δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας. Ένα μέρος των χρημάτων που τυπώνονται αμείβουν τους ανέργους και έτσι κάποιοι αποκτούν μερίδιο από τα 100 αγγούρια που διαθέτει σαν σύνολο αγαθών η οικονομία.
Κατά συνέπεια η αύξηση της ρευστότητας είναι μια πολιτική που ευνοεί αυτούς που δεν έχουν εργασία και ζημιώνει αυτούς που έχουν καταθέσεις και εργασία. Είναι ένας τρόπος αναδιανομής του πλούτου.
Σε κάποιες φάσεις οικονομικής κρίσης η πολιτική αυτή βοηθά να εξομαλυνθούν οι κοινωνικές και οικονομικές αντιθέσεις και ακόμη να ξεπεραστεί και η κρίση. Αρκεί να γίνεται όμως για περιορισμένο χρονικό διάστημα και να μην εκλαμβάνεται από τους πολιτικούς που έχουν ροπή στο λαϊκισμό σαν μια κατάσταση μόνιμης παραγωγής πλούτου. Δεν είναι ένα μοντέλο παράγωγής πλούτου, αλλά ένα μοντέλο αναδιανομής πλούτου. Γι’ αυτό μπορεί να εφαρμοστεί όταν υπάρχει πλούτος.
Κάποτε ο θεωρούμενος ως «εωσφόρος» από την απανταχού αριστερά, ο Μίλτον Φρίντμαν, είχε επισκεφθεί την Ινδία. Οι κρατικοί αξιωματούχοι εκεί τον πήγαν να δει από κοντά τα μεγάλα έργα υποδομής που έχτιζε το κράτος.
Ο Φρίντμαν ρώτησε τους αξιωματούχους γιατί οι εργάτες δουλεύουν με φτυάρια και αξίνες και δεν χρησιμοποιούν μπουλντόζες και μεγάλα σκαπτικά μηχανήματα.
«Είναι μα απόφαση της κυβέρνησης προκειμένου να ενισχύσει την απασχόληση» του απάντησαν….
«Τότε γιατί δεν τους βάζετε να σκάβουν με κουταλάκια του γλυκού;…» ρώτησε αυτός…
Το νόημα της ιστορίας είναι πως απασχόληση για την απασχόληση, δεν σημαίνει τίποτα σε σχέση με τη δημιουργία κοινωνικού πλούτου. Η εργασία πρέπει να έχει σαν στόχο την δημιουργία πλούτου για να δημιουργεί βιώσιμες θέσεις εργασίας.
Οι δυο βασικές οικονομικές σχολές της νεότερης περιόδου ο κεϋνσιανισμος και ο νεοφιλελευθερισμός αποτελούν τις δυο όψεις του ιδίου νομίσματος αντικυκλικής παρέμβασης στους οικονομικούς κύκλους ανάπτυξης και ύφεσης.
Ο κεϋνσιανισμός προτείνει σε περιόδους ύφεσης το κράτος να δανείζεται και να δημιουργεί θέσεις εργασίας με έργα υποδομής κυρίως.
Ο νεοφιλελευθερισμός προτείνει σε περιόδους κρίσης, η κεντρική τράπεζα να μειώνει δραστικά τα επιτόκια έτσι ώστε οι επιχειρήσεις να δανείζονται και να δημιουργούν θέσεις εργασίας.
Κανονικά τα επιτόκια τα ορίζει η ισορροπία προσφοράς και η ζήτηση χρήματος. Η παρέμβαση της Κεντρικής Τράπεζας στρεβλώνει αυτή την ισορροπία. Τα χαμηλότερα επιτόκια από αυτά της ισορροπίας προσφοράς και ζήτησης φέρουν ευθύνη για τις «φούσκες».
Μόλις η οικονομία παίρνει εμπρός, ο πρώτος προτείνει τη μείωση της κρατικής παρέμβασης και την αποπληρωμή των κρατικών χρεών για να μπορεί στην επόμενη κρίση το κράτος να δανειστεί πάλι….
Ο δεύτερος προτείνει την άνοδο των επιτοκίων για την αποθέρμανση των πληθωριστικών πιέσεων στην οικονομία.
Στην Ελλάδα έχουμε το παράδοξο το κράτος να δανειζόταν για να δημιουργήσει θέσεις εργασίας και να χρεοκόπησε πριν την κρίση και σχεδόν σύσσωμους τους οικονομολόγους (με πολιτικές αιχμές τους Βαρουφάκη, το Μηλιό και τον Σταθάκη) να υποστηρίζουν πως η έξοδος είναι η δημιουργία θέσεων εργασίας με δανεικά και αγύριστα από ένα κράτος που κάνεις δεν δανείζει…
Είναι προφανές πως στην Ελλάδα οι μαρξιστές που υποδύονται τους κεϋνσιανούς έχουν διαβάσει μόνο τις αριστερές σελίδες από τα βιβλία του Κεϋνς και ενδιαφέρονται μόνο για την υφαρπαγή ψήφων.
Η ιστορία της αύξησης της ρευστότητας ταχύτερα από τη δημιουργία υλικού πλούτου στην κοινωνία είναι μια βασική αιτία στη δημιουργία «φουσκών» και χρηματοοικονομικών κρίσεων.
Το ’90 ήταν η «φούσκα» στα γιαπωνέζικα ακίνητα και μετοχές. Το 2000 ήταν η φούσκα των μετοχών της νέας οικονομίας. Το 2008 ήταν η «φούσκα» των ακινήτων στις ΗΠΑ.
Μετά από κάθε κρίση οι αρχές αντιδρούν αυξάνοντας τις ποσότητες ρευστότητας που ρίχνουν στην αγορά.
Το μοντέλο της αντιμετώπισης της κρίσης με την εκτύπωση χρήματος το καθιέρωσε στις αρχές της δεκαετίας του ’70 ο πρόεδρος Νίξον. Σαν αποτέλεσμα είχε τη συσσώρευση τεράστιων ιδιωτικών και δημόσιων χρεών. Χρέη τα οποία αφενός μεν είναι αδύνατο να πληρωθούν και αφετέρου η παρουσία τους και μόνο επιδρά ανασταλτικά στην ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας.
Η κρίση του 2008 έδειξε πως έχουμε εισέλθει στην τελική ευθεία της αντιμετώπισης του προβλήματος του παγκόσμιου χρέους.
Η διαδικασία αυτή θα πάρει χρόνια και κατά τη διάρκειά της περιουσίες θα χαθούν και όπως συμβαίνει πάντα περιουσίες θα δημιουργηθούν.
Η παγκόσμια γεωγραφία της πολιτικής και οικονομικής ισχύος ίσως μετατοπιστεί, αλλά δύσκολα μπορεί να ανατραπεί ολοσχερώς χωρίς την ισχύ των όπλων. Ισχύει αυτό που είχε γράψει κάποτε ο Φον Κλαούζεβιτς: «ο,τι κερδίζεται με τα όπλα μόνο με τα όπλα μπορεί να χαθεί…» και η παγκόσμια τάξη έχει κερδηθεί με τα όπλα του β’ Π.Π.
Η αναδιάρθρωση του παγκόσμιου χρέους που αποτελεί “βαρίδι” στην ανάπτυξη, μπορεί να γίνει είτε με την εκτύπωση νέου χρήματος είτε με τη διαγραφή χρέους. Διαγραφή σημαίνει πως εγώ που χρωστάω 100 ευρώ και τα επόμενα 100 χρόνια δεν πρόκειται να κερδίσω πάνω από 50 ευρώ, λέω στο δανειστή, πως… έχεις την επιλογή να πάρεις 20 ευρώ ή τίποτα…
Αν το καταλάβει το θέμα διευθετείται ειρηνικά, αν δεν το καταλάβει λύνεται με μια διαδικασία μονομερών εχθρικών πράξεων που πολλές φορές καταλήγει σε ένα πόλεμο.
Αυτός είναι ένας λόγος να ανησυχεί κάποιος με την ευκολία με την οποία οι δημαγωγοί πολιτικοί προτείνουν την μονομερή διαγραφή χρέους σαν λύση.
Πόλεμος σημαίνει καταστροφή παραγωγικής υποδομής. Καταστροφή παραγωγικής υποδομής σημαίνει πείνα και εξαθλίωση μεγαλύτερη από την μην κατάσταση οικονομικής στασιμότητας και ανεργίας που έχουμε τώρα.
Κάποιοι έχουν τη λανθασμένη πεποίθηση πως η καταστροφή οδηγεί στην αναγέννηση και την ανάπτυξη. Κάποιος που έχει ένα σπίτι, δεν του βάζει φωτιά για να έχει δουλειά να το ξαναχτίσει και μετά από 50 χρόνια να φτάσει στην κατάσταση υλικής ευημερίας που ήταν πρώτα.
Χτίζει ένα εξοχικό ή ένα δεύτερο για να το νοικιάζει για να βελτιώσει την κατάσταση της υλικής του ευημερίας. Ή βρίσκει δουλειά επινοώντας κάτι καινούργιο. Η καινοτομία όμως χρειάζεται συνθήκες ευνοϊκές και την επιχειρηματικότητα και περιβάλλον φιλικό για τις επιχειρήσεις…
Κάποιες χώρες που διαθέτουν τέτοιες συνθήκες θα ξεπεράσουν την κρίση ταχύτερα, κάποιες άλλες όπως η Ελλάδα που υπερασπίζονται τα κρατικά μονοπώλια θα πρέπει να πεινάσουν πρώτα για να ανακαλύψουν τις αρετές του καπιταλισμού…
Η Ελλάδα δεν κατέρρευσε το 2010 γιατί την κρατήσαν όρθια οι δανειστές και εταίροι, στην προσεχή διεθνή κρίση όμως παραμένει η πρώτη υποψήφια για κατάρρευση….
