28η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ Πώς πιέστηκε ο Μεταξάς για να πει το «ΟΧΙ»

Πώς πιέστηκε ο Μεταξάς για να πει το «ΟΧΙ»ΤΟΥ ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ*
«Alors, c’ est la guerre» (πόλεμος, λοιπόν), υπήρξε η απάντηση στο τελεσίγραφο του Μουσολίνι που επέδωσε ο πρεσβευτής της Ιταλίας, Emanuele Grazzi, στον Ελληνα δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά στις 28 Οκτωβρίου 1940. Με το τελεσίγραφο αυτό η φασιστική κυβέρνηση του Μπενίτο Μουσολίνι ζητούσε να της επιτραπεί να καταλάβει στρατιωτικά αδιευκρίνιστο αριθμό ελληνικών περιοχών ως «εγγύηση ουδετερότητας της Ελλάδας».

 

Ο Ιωάννης Μεταξάς ενώ ιδεολογικά βρισκόταν στην ίδια όχθη με τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι, γεωπολιτικά ανήκε στο φιλοβρετανικό στρατόπεδο.Πώς όμως φτάσαμε στο σημείο να επιτίθεται ένα φασιστικό κράτος σε ένα άλλο παρόμοιας ιδεολογίας; Γιατί η Ελλάδα είχε μετατραπεί από το 1936 σε κράτος φασιστικό. Οπως έγραφε ο Μεταξάς στο Προσωπικό του Ημερολόγιο, «η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου κράτος αντικομμουνιστικό. Κράτος αντικοινοβουλευτικό. Κράτος ολοκληρωτικό».
Η απάντηση στο ερώτημα «γιατί ο Μεταξάς δεν βρέθηκε στο ίδιο στρατόπεδο με τους ομοϊδεάτες του Γερμανούς ναζί και Ιταλούς φασίστες» μπορεί να δοθεί με την κατανόηση των εσωτερικών συνθηκών που οδήγησαν στη δικτατορία και το πλέγμα της εξάρτησης από τις μεγάλες δυνάμεις.
Η παλινόρθωση της μοναρχίας
Η εσωτερική κατάσταση της Ελλάδας έως και το 1936 χαρακτηριζόταν κυρίως από τη θανάσιμη σύγκρουση των φιλομοναρχικών δυνάμεων με τους βενιζελικούς και σε μικρότερο βαθμό από την εμφάνιση ενός μαχητικού εργατικού κινήματος που είχε ως καθοδήγηση το φιλοσοβιετικό Κομμουνιστικό Κόμμα.
 

Η ρήξη στην οποία θα έρθει ο Ελ. Βενιζέλος με τους πρόσφυγες του ’22, δηλαδή με την κύρια εκλογική του βάση, θα λειτουργήσει ως καταλύτης των εξελίξεων με την επιστροφή των φιλομοναρχικών στην εξουσία και την παράδοση της εξουσίας στον Μεταξά Η ρήξη στην οποία θα έρθει ο Ελ. Βενιζέλος με τους πρόσφυγες του ’22, δηλαδή με την κύρια εκλογική του βάση, θα λειτουργήσει ως καταλύτης των εξελίξεων. Εκχωρώντας με τη Συνθήκη της Αγκυρας (Οκτώβρης του 1930) τα δικαιώματα επί των εγκαταλειφθεισών ιδιοκτησιών των προσφύγων στο εθνικιστικό τουρκικό κράτος, θα εγκαταλειφθεί από μια κρίσιμη μάζα ψηφοφόρων του, με αποτέλεσμα να χαθεί η δεκαετής πολιτική κυριαρχία των φιλελευθέρων. Μετά τις εκλογές του 1932 οι φιλομοναρχικοί θα επανέλθουν με αξιώσεις στην πολιτική ζωή και με τις εκλογές του 1933 το Λαϊκό Κόμμα με τον Τσαλδάρη θα σχηματίσει κυβέρνηση. Το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων του Ιωάννη Μεταξά θα λάβει μόλις το 1,6% των ψήφων. Οι φιλομοναρχικοί, που επιστρέφουν έπειτα από μακρά απουσία από την πολιτική διακυβέρνηση, είναι εμποτισμένοι με ακραίο φανατισμό.
 

Το αποτυχημένο στρατιωτικό κίνημα των βενιζελικών του Μαρτίου του 1935 θα επιτρέψει την πλήρη πολιτική και στρατιωτική κυριαρχία των φιλομοναρχικών. Η εκκαθάριση του στρατού και του κρατικού μηχανισμού από τους φιλελεύθερους θα ανοίξει το δρόμο στις πλέον αντιδραστικές δυνάμεις του τόπου. Η παλινόρθωση της μοναρχίας στις 3 Νοεμβρίου του 1935 υπήρξε αποτέλεσμα των μεθοδεύσεων του βρετανικού παράγοντα και των βίαιων και παράνομων πράξεων του Κονδύλη. Στο πρόσωπο του μονάρχη Γεωργίου Β’ η ελληνική κοινωνία θα αποκτήσει έναν πιστό εντολοδόχο της βρετανικής πολιτικής και έναν εγγυητή των βρετανικών συμφερόντων.
Οι Βρετανοί στηρίζουν το φασισμό
Η αποκατάσταση του φιλομοναρχικού μηχανισμού στο κράτος και το στρατό έδινε στον Γεώργιο Β’ τη δυνατότητα πλήρους πολιτικο-στρατιωτικού ελέγχου. Οι εκλογές του 1936, στις οποίες επικράτησαν και πάλι οι μοναρχικοί, και η αδυναμία συνεννόησης μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων για να βρεθεί μια λειτουργική λύση στη διακυβέρνηση έδωσε την ευκαιρία στον Γεώργιο Β’ να επιβάλει ένα ελεγχόμενο απολύτως απ’ αυτόν αυταρχικό καθεστώς μέσω του Ιωάννη Μεταξά, αρχηγού του ασήμαντου Κόμματος των Ελευθεροφρόνων.
Μέσω του Γεωργίου η εξάρτηση από τη Μεγάλη Βρετανία ήταν αδιαμφισβήτητη. Η βρετανική ηγεσία ελάχιστη σημασία έδινε στον ιδεολογικό προσανατολισμό των εξαρτημένων απ’ αυτή χωρών. Σε έγγραφα του Foreign Office που δημοσίευσε ο Γ. Κολιόπουλος φαίνεται σαφώς από μια δήλωση του υπουργού Εξωτερικών, σερ Antony Eden, ότι καθόλου δεν ενδιέφερε τη Βρετανία η ιδεολογία των καθεστώτων που ανήκαν στη σφαίρα επιρροής της.
Ακριβώς αυτό το πλαίσιο ερμηνεύει το γεγονός ότι ενώ ο Ιωάννης Μεταξάς ιδεολογικά βρισκόταν στην ίδια όχθη με τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι, γεωπολιτικά ανήκε στο φιλοβρετανικό στρατόπεδο. Κατά συνέπεια η αντιπαλότητα του φασιστικού Αξονα με την Ελλάδα ήταν δεδομένη, ανεξαρτήτως της ιδεολογικής συνάφειας και των προσωπικών σχέσεων που είχαν αναπτυχθεί μεταξύ του Μεταξά και του Χίτλερ.
Οι απαιτήσεις των ναζί
Ιδιαιτέρως αποκαλυπτική του παρασκηνίου που είχε προηγηθεί και του αναγκαστικού μονοδρόμου της ελληνικής απάντησης στην επιθετική ενέργεια των Ιταλών είναι η ανακοίνωση του Ιωάννη Μεταξά «προς τους ιδιοκτήτας και αρχισυντάκτας του Αθηναϊκού Τύπου εις το Γενικόν Στρατηγείον» στις 30 Οκτωβρίου 1940, όπου παρουσίασε την πραγματική κατάσταση και τις συνομιλίες που είχαν προηγηθεί με τον Αξονα. Μεταξύ των πολλών που ανέφερε είναι τα εξής:
«Μη νομίσητε ότι η απόφασις του ΟΧΙ πάρθηκε έτσι, σε μια στιγμή. Μη φαντασθήτε ότι εμπήκαμε στον πόλεμο αιφνιδιαστικά. Ή ότι δεν έγινε παν ό,τι επετρέπετο και μπορούσε να γίνει διά να τον αποφύγωμε… Θα σας αποκαλύψω τώρα, ότι τότε διέταξα να βολιδοσκοπηθή καταλλήλως το Βερολίνον… Εις σχετικάς βολιδοσκοπήσεις προς την κατεύθυνσιν του Αξονος μού εδόθη να εννοήσω σαφώς ότι μόνη λύσις θα μπορούσε να είναι μία εκουσία προσχώρησις της Ελλάδος εις την “Νέαν Τάξιν”…
 

»Συγχρόνως όμως μου εδόθη να εννοήσω ότι η ένταξις εις την Νέαν Τάξιν προϋποθέτει προκαταρκτικήν άρσιν όλων των παλαιών διαφορών με τους γείτονάς μας… Με καταφανή προσπάθειαν αποφυγής σαφούς καθορισμού, μου εδόθη να καταλάβω ότι η προς τους Ελληνας στοργή του Χίτλερ ήτο αι εγγυήσεις ότι αι θυσίαι αυταί θα περιωρίζοντο “εις το ελάχιστον δυνατόν”. Οταν επέμεινα να κατατοπισθώ, πόσον επί τέλους θα μπορούσε να είναι αυτό το ελάχιστον τελικώς, μας εδόθη να καταλάβωμεν ότι τούτο συνίστατο εις μερικάς ικανοποιήσεις προς την Ιταλίαν, δυτικώς μέχρι Πρεβέζης, ίσως και προς τη Βουλγαρίαν, ανατολικώς μέχρι Δεδεαγάτς.
»Δηλαδή θα έπρεπε: διά να αποφύγωμεν τov πόλεμον, να γίνωμεν εθελονταί δούλοι και να πληρώσωμεν αυτήν την τιμήν… με το άπλωμα του δεξιού χεριού της Ελλάδος προς ακρωτηριασμόν από την Ιταλίαν και του αριστερού προς ακρωτηριασμόν από την Βουλγαρίαν. Φυσικά δεν ήτο δύσκολον να προβλέψη κανείς ότι εις μίαν τοιαύτην περίπτωσιν οι Αγγλοι θα έκοβαν και αυτοί τα πόδια της Ελλάδος. Και με το δίκαιόν των…».
* Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός, http://kars1918.wordpress.com/