Στις 15 Σεπτεμβρίου, η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας αύξησε το βασικό της επιτόκιο στο 24% από 17,75%, σε μια προσπάθεια να περιορίσει τη συνεχιζόμενη υποτίμηση του τουρκικού νομίσματος έναντι του αμερικανικού δολαρίου και του ευρώ. Τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά. Σε συνέχεια αυτής της εξέλιξης, την Τετάρτη 19.09.2018, ο υπουργός Οικονομικών Μπεράτ Αλμπαϊράκ εξήγγειλε το Μεσοπρόθεσμο Οικονομικό Πρόγραμμα 2019-2022 με τον βαρύγδουπο τίτλο Νέο Οικονομικό Σχέδιο.
Το Νέο Σχέδιο αναμενόταν με μεγάλο ενδιαφέρον από τους ειδικούς και τις αγορές, προκειμένου να εκτιμήσουν κατά πόσον η τουρκική κυβέρνηση έχει ένα πρόγραμμα ικανό να σταματήσει την περαιτέρω υποτίμηση του νομίσματος. Να θέσει, επιπλέον, υπό έλεγχο τον πληθωρισμό και να αποτρέψει τη μετατροπή της ισχυρής συναλλαγματικής κρίσης σε κρίση χρέους και ύφεση.
Σύμφωνα με το Νέο Σχέδιο, μειώνονται οι εκτιμήσεις για τη μεγέθυνση από 5,5% στο 3,8% για το 2018. Την ίδια στιγμή ο ΟΟΣΑ μείωσε την πρόβλεψη για τη μεγέθυνση του ΑΕΠ στο 3,2% το 2018. Επίσης σχεδιάζεται μείωση της δημόσιας δαπάνης κατά 76 δισ. τουρκικές λίρες. Παρότι για πρώτη φορά φαίνεται να αναγνωρίζεται από την τουρκική κυβέρνηση η δεινή κατάσταση της οικονομίας, το Νέο Σχέδιο δεν είναι καθόλου νέο και συγχρόνως είναι πλήρες από αντιφατικές προτάσεις.
Στο Νέο Σχέδιο αναφέρεται για πρώτη φορά, ένα πρόγραμμα για την αναδιάρθρωση του χρέους των επιχειρήσεων. Αναγνωρίζεται δηλαδή ένα υπαρκτό και κρίσιμο πρόβλημα της τουρκικής οικονομίας, το οποίο κρυβόταν επιμελώς την προηγούμενη περίοδο. Όμως, το πρόγραμμα αυτό αφορά μόνο σε επιχειρήσεις με επίπεδο χρέους υψηλότερο των 100 εκατομμυρίων τουρκικών λιρών.
Για τις επιχειρήσεις μεσαίου και μικρομεσαίου μεγέθους, με μικρότερα χρέη, δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες, περίπου 100 επιχειρήσεις κινδυνεύουν ή οδηγούνται σε πτώχευση. Μεταξύ αυτών δύο από τις μεγαλύτερες εξαγωγικές επιχειρήσεις: η Burak Aluminum (με λειτουργία 95 έτη) και η TeknikAluminum (με λειτουργία 58 έτη).
Οι ατμομηχανές της ανάπτυξης
Η Ένωση Τουρκικών Τραπεζών (Banks Association of Turkey), σε αναφορά της, σημειώνει ότι πολλές τοπικές τουρκικές τράπεζες έχουν υπογράψει Financial Restructuring Framework Agreement, προκειμένου να προβούν σε αναδιαρθρώσεις δανείων πελατών τους. Ήδη η τουρκική οικονομία βρίσκεται σε καθοδική πορεία όσον αφορά στη μεγέθυνση του ΑΕΠ, η μεγάλη αύξηση του οποίου τα προηγούμενα έτη ουσιαστικά έκρυβε τα δομικά προβλήματα της.
Οι ατμομηχανές της μεγέθυνσής της έχουν αρχίσει να παρουσιάζουν μεγάλα προβλήματα. Ο κατασκευαστικός τομέας -βασική ατμομηχανή την περίοδο διακυβέρνησης από το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης- και οι δραστηριότητες real estate φαίνεται ότι ξεμένουν από καύσιμα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της τουρκικής Στατιστικής Υπηρεσίας, ο κατασκευαστικός τομέας παρουσίασε μεγέθυνση μόνο 0,8% το β’ τρίμηνο από 6,6% το α’ τρίμηνο.
Αντίστοιχα οι δραστηριότητες real estate εμφανίζουν μεγέθυνση 0,2% έναντι 3,4%. Οι πωλήσεις κατοικιών μειώθηκαν κατά 12,5% τον Αύγουστο έναντι του αντίστοιχου μήνα του 2017. Η μείωση μπορεί να αποδοθεί στην αντίστοιχη μείωση των στεγαστικών δανείων, τα οποία μειώθηκαν κατά 67,1% σε σχέση με τον Αύγουστο του 2017.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που συμπεριλαμβάνονται στο Νέο Σχέδιο, τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της τουρκικής οικονομίας αναμένεται να κινηθούν ως εξής το 2018: ο πληθωρισμός στο 20,8%, το ποσοστό ανεργίας στο 11,3% και στο 12,1% το 2019. Τον Αύγουστο ήταν στο 10,4%. Το δημοσιονομικό έλλειμμα στο 1,9% το 2018 και κάτω από το 2% τα επόμενα τρία έτη. Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος του ελλείμματος θα υπάρξει μείωση των κρατικών δαπανών κατά 76 δισ. τουρκικές λίρες και αύξηση των εσόδων κατά 16 δισ τουρκικές λίρες το 2019.
Το τουρκικό ισοζύγιο συναλλαγών
Η μείωση της κρατικής δαπάνης θα προέλθει από τις εξής πηγές: περίπου 40 δισ. τουρκικές λίρες από τις δημόσιες επενδύσεις (περίπου 36%) και 13 δισ από την κοινωνική ασφάλιση. Οι ακαθάριστες πάγιες επενδύσεις έχουν ήδη μειωθεί κατά το ήμισυ το δεύτερο τρίμηνο του 2018 σε σχέση με το πρώτο. Ειδικά σε μηχανήματα, και σε συνάρτηση με τα προβλήματα του ιδιωτικού τομέα (λόγω υπερχρέωσης) σηματοδοτούν μείωση της μεγέθυνσης του ΑΕΠ το 2019.
Η τουρκική κυβέρνηση επιχειρεί να μετατρέψει την σημαντικότατη υποτίμηση του νομίσματός της σε ευκαιρία, ελπίζοντας σε αύξηση των εξαγωγών και στην εισροή τουριστικού ρεύματος, με απώτερο στόχο τη μείωση του μεγάλου ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.
Πάντως, οι εκτιμήσεις για την πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία τα επόμενα τρία έτη δείχνουν ότι η τουρκική λίρα, σε πραγματικούς όρους, θα εξακολουθήσει να είναι υπερτιμημένη. Οι εκτιμήσεις αυτές θέτουν εν αμφιβόλω το στόχο για μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Συγχρόνως, με μειωμένες τις δημόσιες επενδύσεις και μεγάλες επιχειρήσεις επιβαρυμένες από το δανεισμό, πρωτίστως όσες δραστηριοποιούνται στις εξαγωγές, δύσκολα θα υπάρξει επίτευξη του στόχου μείωσης του ελλείμματος ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.
Η εκροή κεφαλαίων που άρχισε το Μάρτιο 2018 συνεχίζεται. Την εβδομάδα 10-14 Σεπτεμβρίου οι ξένοι επενδυτές πώλησαν μετοχές αξίας 59,6 εκατ. δολαρίων και κρατικά ομόλογα αξίας 96 εκατ. δολαρίων. Τα συνολικά δάνεια του ιδιωτικού τομέα, σε συνάλλαγμα, ανέρχονται σε 342,2 δισ. δολάρια (Ιούλιος 2018, Κεντρική Τράπεζα Τουρκίας). Τα δάνεια μακροχρόνιας διάρκειας ανέρχονται σε 221,6 δισ. δολάρια, σχεδόν αμετάβλητα από το τέλος του 2017, ενώ τα αντίστοιχα βραχυχρόνιας διάρκειας σε 120,6 δισ. δολάρια αυξημένα κατά 2,1% από το τέλος του 2017.
Υποχρεώσεις ύψους 620 δισ. δολαρίων
Εντός ενός έτους η Τουρκία χρειάζεται να αναχρηματοδοτήσει ή να αποπληρώσει δάνεια που ωριμάζουν, ύψους 181,3 δισ δολαρίων. Τα συναλλαγματικά αποθέματα της Τουρκίας ανέρχονται σε 100,7 δισ. δολάρια (Ιούλιος 2018), αυξημένα κατά 2,4% από τον προηγούμενο μήνα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός της μείωσης των αποθεμάτων χρυσού της Κεντρικής Τράπεζας κατά 2,5% και αύξησης των αποθεμάτων σε δολάρια (76,9 δισ. δολάρια) κατά 3,9%. Η πώληση χρυσού κυρίως αφορά τα τραπεζικά ιδρύματα προκειμένου να αποκτήσουν ρευστότητα σε ξένο νόμισμα, λόγω των υποχρεώσεών τους.
Οι άμεσες ξένες επενδύσεις (απόθεμα) ανέρχονται σε 141,9 δισ. δολάρια (Ιούλιος 2018), μειωμένες κατά 27,5% σε σχέση με το τέλος του 2017. Οι επενδύσεις χαρτοφυλακίου (απόθεμα) ανέρχονται σε 149,9 δισ δολάρια, μειωμένες κατά 15,6% σε σχέση με το τέλος του 2017. Οι υπόλοιπες επενδύσεις (απόθεμα) ανέρχονται σε 328,6 δισ δολάρια, αυξημένες κατά 1,1% σε σχέση με το τέλος του 2017.
Με βάση τα παραπάνω οι υποχρεώσεις της Τουρκίας προς το εξωτερικό ανέρχονται σε 620,3 δισ. δολάρια. Αν αφαιρέσουμε τα περιουσιακά στοιχεία των Τούρκων κατοίκων στο εξωτερικό ύψους 229,6 δισ δολαρίων, το άνοιγμα της Τουρκίας είναι αρνητικό, ύψους -390,7 δισ δολαρίων.
Όπως ανέφερε στην ομιλία του ο Τούρκος υπουργός των Οικονομικών Μπεράτ Αλμπαϊράκ στο Βερολίνο, «Oι καιροί της μεγάλης ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας έχουν παρέλθει… Η μετριοφροσύνη είναι η νέα αρετή της Τουρκίας… Η Τουρκία θέλει να κάνει μια σοβαρή νέα αρχή». Η νέα αρχή έχει το χρώμα της λιτότητας. Το ερώτημα είναι αν είναι ικανά τα μέτρα λιτότητας να διασώσουν την τουρκική οικονομία από την κατάρρευση και που θα οδηγήσουν στο πολιτικό επίπεδο.
