Ο Ερντογάν οδεύει προς ακόμη μία προεδρική θητεία, αλλά τα οικονομικά προβλήματα της Τουρκίας χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης. Θα λάβει τις γενναίες αποφάσεις που απαιτούνται ή θα αναγκαστεί να απευθυνθεί στο ΔΝΤ;
Ήταν αρχές της δεκαετίας του ’00, όταν η τουρκική οικονομία ταλανιζόταν από αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκλήθη σε βοήθεια και σε αντάλλαγμα, επέβαλε ένα ευρύ πρόγραμμα σκληρών μέτρων. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό σε όλους: Η Τουρκία εξήλθε από τον οικονομικό μαρασμό, βελτίωσε το ποιοτικό της επίπεδο και κατάφερε να αναδειχθεί ως μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες του πλανήτη, κερδίζοντας μάλιστα το διαβατήριο για την είσοδό της στο κλειστό club των G20.
Αυτή τη ρευστή κατάσταση εξέθρεψε, επιπλέον, και έναν πολιτικό νέας γενιάς, ο οποίος έμελλε να κυριαρχήσει στην πολιτική σκηνή της χώρας και να συνδέσει το όνομά του με τις λέξεις «εκσυγχρονισμός» και «ευρωπαϊκό όραμα». Ο λόγος για τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Η σημερινή «εικόνα» της γειτονικής χώρας, ωστόσο, δεν προσομοιάζει σε τίποτα με το «θαύμα» των προηγούμενων ετών. Η πολιτική αίγλη του Ερντογάν έχει αρχίσει να ξεθωριάζει με ταχύτατους ρυθμούς και η οικονομία πνέει τα λοίσθια. Ό,τι ακριβώς συνέβαινε, δηλαδή, πριν από ακριβώς 20 χρόνια. Μοναδική διαφορά, η απουσία του ΔΝΤ. Εκτός, βέβαια, και αν η κατάσταση επιδεινωθεί σε τέτοιο επίπεδο, ώστε το Ταμείο να κληθεί να βγάλει εκ νέου τα κάστανα από τη φωτιά.
Οι ομοιότητες με την Ελλάδα
Ο Χρήστος Νίκας, καθηγητής Διεθνών και Οικονομικών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, μιλώντας στο Sputnik, επισημαίνει ότι η Τουρκία αντιμετωπίζει ένα διττό πρόβλημα. Το ένα σκέλος, εξηγεί χαρακτηριστικά, παραπέμπει έντονα στην κατάσταση της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’80. Δηλαδή μειωμένη ανταγωνιστικότητα, διευρυμένο έλλειμμα στο ισοζύγιο των εμπορικών συναλλαγών, τάσεις για υποτίμηση του νομίσματος.
Το δεύτερο σκέλος, το οποίο —κατά τον κ. Νίκα- είναι και το πλέον ανησυχητικό, συνίσταται τον τομέα της προσέλκυσης ξένων επενδύσεων. «Τα τελευταία χρόνια, φαίνεται ότι το ξένο κεφάλαιο αρχίζει να χάνει την εμπιστοσύνη του προς την τουρκική οικονομία» σχολιάζει ο Έλληνας καθηγητής.
Έτσι, εξηγούνται, άλλωστε, και οι συνεχείς υποβαθμίσεις της τουρκικής πιστοληπτικής ικανότητας από τους διεθνούς οίκος αξιολόγησης. «Αυτές οι εξελίξεις έχουν τρομάξει τον Ερντογάν» τονίζει ο κ. Νίκας, εκτιμώντας ότι «το τουρκικό “θαύμα” δείχνει πως έχει ολοκληρώσει τον κύκλο του».
Ο παράγοντας «πόλεμος»
Όπως είναι φυσικό, η τρέχουσα κατάσταση της τουρκικής οικονομίας οφείλεται σε μια σειρά παραγόντων, όπως η σταδιακή άρση της «χαλαρής» νομισματικής πολιτικής της Federal Reserve, η υψηλή έκθεση σε εξωτερικό χρέος αλλά και ο διαρκώς αυξανόμενος γεωπολιτικός κίνδυνος.
«Αυτή τη στιγμή, η γειτονική χώρα βρίσκεται σε έναν διπλό πόλεμο, καθώς λειτουργεί επεμβατικά προς τη Συρία ενώ παράλληλα επιχειρεί εναντίον των Κούρδων στα νοτιοανατολικά της σύνορα» εξηγεί ο κ. Νίκας. Ταυτόχρονα, προσθέτει, απειλεί την Ελλάδα και την Κύπρο. «Όλα αυτά είναι καλό για εσωτερική κατανάλωση, αλλά οι ξένοι επενδυτές δεν το εκλαμβάνονται ως κάτι θετικό» σπεύδει να υπογραμμίσει.
Άλλωστε, οι εικόνες της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 είναι ακόμη νωπές στη μνήμη των επενδυτών, οι οποίοι —έχοντας «καεί» στην κυριολεξία- αποφεύγουν τις χώρες υψηλού κινδύνου. Η Τουρκία, αυτή τη στιγμή, είναι μία από αυτές τις χώρες, καθώς από αναπτυσσόμενη οικονομία έχει μετατραπεί σε επισφαλής οικονομία.
Το πρόβλημα του ολοκληρωτισμού
Επικουρικά, ο πρώην υπουργός Οικονομίας και καθηγητής Διεθνών Οικονομικών στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Νίκος Χριστοδουλάκης, κάνει ειδική μνεία στην προσπάθεια οικοδόμησης αυταρχικών και ολοκληρωτικών θεσμών, η οποία «τρομάζει» τους επενδυτές και τους οδηγεί στην έξοδο από τη χώρα.
«Η προσπάθεια χειραγώγησης της κεντρικής τράπεζας, σε συνδυασμό με τους ασφυκτικούς ελέγχους του Τύπου και της δικαιοσύνης, καθιστούν την Τουρκία μια ασταθή χώρα, χωρίς κανόνες και θεσμούς» εξηγεί χαρακτηριστικά. Έτσι, αναδύεται η εικόνα μιας χώρας, έρμαια σε κάθε λογής αδιαφανή και τυχοδιωκτικά σχέδια.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο οικονομολόγος του οίκου αξιολόγησης Fitch, Πίτερ Φιτζπάτρικ, ο οποίος μιλώντας στο Sputnik, προειδοποιεί ότι η εξασθένηση της ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας θέτει βαρυσήμαντους κινδύνους τόσο για το επενδυτικό περιβάλλον, όσο και για την αποτελεσματικότητα των νομισματικών επιλογών.
Το αποτυχημένο «στοίχημα»
Το μεγάλο «στοίχημα» της τουρκικής οικονομίας, αλλά και του ίδιου του Ερντογάν, ήταν η εκβιομηχάνιση της χώρας και η σταδιακή μετάλλαξη σε μια αναπτυγμένη οικονομία. Ωστόσο, μια τέτοια εξέλιξη —αν πριν από μερικά χρόνια φαινόταν εφικτή- πλέον φαντάζει αδύνατη και απίθανη. Η οικονομία της γειτονικής χώρας, σύμφωνα με τον κ. Νίκα, δεν πληροί καμία από τις προϋποθέσεις των αναπτυγμένων χωρών.
Η οικονομική δομή παραμένει, σε μεγάλο βαθμό, αγροτική και συγκεντρωτική, ενώ οι ανισότητες διατηρούνται στο ακέραιο. Παρά την ανάπτυξη της μεσαίας τάξης, εξέλιξη η οποία συγκαταλέγεται στα θετικά των τελευταίων ετών, η ίδια παραμένει ασθενική και περιορισμένη, τόσο χωρικά όσο και πληθυσμιακά.
Το κυριότερο, όμως, πρόβλημα έγκειται στο ότι η Τουρκία δεν κατάφερε να λύσει τις αντιφάσεις της. «Το δημόσιο δεν εκσυγχρονίστηκε, η γραφειοκρατία και η διαφθορά παραμένουν, ενώ η προοπτική της Ε.Ε. έχει σχεδόν εξαϋλωθεί» επισημαίνει, χαρακτηριστικά, ο κ. Νίκας.
Ο απρόβλεπτος χαρακτήρας του «Σουλτάνου»
Ο Πίτερ Φιτζπάτρικ, από την πλευρά του, εστιάζει στο «απρόβλεπτο» του Ερντογάν. «Οι τελευταίες εξελίξεις αυξάνουν την πιθανότητα ο Τούρκος πρόεδρος να προχωρήσει στην υλοποίηση ενός μίγματος οικονομικής πολιτικής, το οποίο θα είναι ολοένα και λιγότερο προβλέψιμο» σχολιάζει σχετικά, μιλώντας στο Sputnik.
Κατά το στέλεχος του Fitch, σημαίνοντα ρόλο στις μετεκλογικές εξελίξεις της Τουρκίας, θα διαδραματίσει και η κατάσταση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, καθώς οι τεράστιες ανάγκες της Τουρκίας σε ξένο χρήμα καθιστούν τη γειτονική χώρα εξαιρετικά ευάλωτη σε κάθε εξωγενή εξέλιξη.
Η τουρκική ιδιαιτερότητα
Ούσα ως μία από τις ισχυρότερες αναπτυσσόμενες οικονομίες του πλανήτη, θα ανέμενε κανείς ότι η Τουρκία θα παρουσίαζε οικονομικά χαρακτηριστικά, όμοια των υπόλοιπων αναπτυσσόμενων οικονομιών. Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι έτσι ακριβώς. «Η Τουρκία είναι μια ενδιαφέρουσα περίπτωση, καθώς ο δυναμισμός της οικονομίας δεν εδραζόταν στην ανταγωνιστικότητα και στην πρόοδο ως απόρροια των εξαγωγών, όπως ακριβώς συνέβαινε στις αντίστοιχες χώρες» εξηγεί, αναλυτικά, ο κ. Νίκας.
Αντίθετα, η γειτονική χώρα συνιστά το μοναδικό παράδειγμα, όπου η οικονομία αναπτύσσεται έχοντας διευρυμένα ελλείμματα στο εμπορικό ισοζύγιο. Μάλιστα, η αδυναμία βελτίωσης του ισοζυγίου συνεπάγεται σημαίνοντα οικονομικά προβλήματα, υπονομεύοντας την ανταγωνιστικότητα και κατ’ επέκταση την ισχύ του νομίσματος.
Είναι πιθανή η προσφυγή στο ΔΝΤ;
Το προηγούμενο διάστημα, η κεντρική τράπεζα προχώρησε σε αλλεπάλληλες παρεμβάσεις στη νομισματική πολιτική της χώρας, αυξάνοντας τα επιτόκια κατά 300 μονάδες βάσης στις 23 Μαΐου και κατά 125 μονάδες βάσης στις 7 Ιουνίου. «Δεν μπορούν να αφήσουν το νόμισμα να κατρακυλάει, ιδίως εν όψει των εκλογών» σχολιάζει ο κ. Νίκας, διαμηνύοντας ότι «κάτι πρέπει να γίνει».
Κατά τον ίδιο, μάλιστα, ο Ερντογάν θα αναγκαστεί να λάβει κάποιες σκληρές και μη δημοφιλείς αποφάσεις, είτε από μόνος του, είτε έπειτα από μια προσφυγή στο ΔΝΤ.
«Από τη στιγμή που το εμπορικό ισοζύγιο είναι αρνητικό, τα συναλλαγματικά αποθέματα κάποια στιγμή θα εξαντληθούν» εξηγεί. Για την τόνωση των τελευταίων απαιτούνται ξένες επενδύσεις, αλλά στην περίπτωση της Τουρκίας παρατηρείται μια τάση απο-επένδυσης. «Έτσι, μοναδική λύση είναι ο δανεισμός» προσθέτει, συμπερασματικά.
Υπερθεματίζοντας, ο κ. Χριστοδουλάκης θεωρεί ότι η προσφυγή στο ΔΝΤ θα αποτελέσει μονόδρομο, εφόσον η συναλλαγματική κρίση συνεχιστεί ανεξέλεγκτα. Βέβαια, όπως σπεύδει να διευκρινίσει, προς το παρόν η ραγδαία επιδείνωση έχει ανακοπεί και ο κίνδυνος υπαγωγής στο Ταμείο έχει περιοριστεί.
Ωστόσο, οι εξελίξεις σε μετεκλογικό επίπεδο προμηνύονται απρόβλεπτες, γεγονός το οποίο αφήνει «ανοιχτά» όλα τα πιθανά σενάρια. Σ’ αυτό συμφωνεί, άλλωστε, και το στέλεχος του Fitch, το οποίο θεωρεί ότι η κατάσταση στην Τουρκία, μετά τις εκλογές, θα είναι αρκετά μη προβλέψιμη.
«Αν δεν ανατάξουν σύντομα το πρόβλημα, θα χρειαστούν κάτι σαν το ΔΝΤ» υπογραμμίζει, από την πλευρά του, ο κ. Νίκας, κάνοντας λόγο για μια πολιτική λιτότητας αλά τουρκικά. Αποσαφηνίζοντας περισσότερο τη άποψή του, ο Έλληνας καθηγητής σημειώνει ότι ο Ερντογάν θα επιδιώξει να αποφύγει το ΔΝΤ και ως εκ τούτου, θα ακολουθεί έναν δρόμο εφαρμογής πολιτικών αλά ΔΝΤ, χωρίς όμως να υπάρχει επίσημη εμπλοκή του Ταμείου.
Γιατί αυτή η πάση θυσία αποφυγή του ΔΝΤ; Μα φυσικά, η απάντηση κρύβεται στον πολιτικό παράγοντα, καθώς —όπως υπενθυμίζει- η έλευση του Ταμείου στην Τουρκία πριν από 20 χρόνια, είχε ως αποτέλεσμα την αναμόρφωση όλου του πολιτικού φάσματος και τη δημιουργία ενός νέου πολιτικού κατεστημένου.
Έτσι, ο Ερντογάν φοβάται μήπως μετατραπεί από θύτης σε θύμα. Σε κάθε περίπτωση πάντως, ο κ. Νίκας εκτιμά ότι —με τον ένα ή τον άλλο τρόπο- ο «Σουλτάνος» θα αναγκαστεί να υιοθετήσει δυσάρεστα οικονομικά μέτρα, το οποία θα επισπεύσουν την ολοκλήρωση του πολιτικού του κύκλου.
