Η Τουρκία βρίσκεται τον τελευταίο καιρό στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος, καθώς μια σειρά επιλογών της έχει προκαλέσει σημαντικούς «πονοκεφάλους» σε δυτικές και μη κυβερνήσεις και επιτελεία. Η γείτονας, πέρα από τους, ακραίους πλέον, «τσαμπουκάδες» στους οποίους επιδίδεται στο Αιγαίο και στην κυπριακή ΑΟΖ, εμπλέκεται ενεργά στη Συρία- πλέον με την επιχείρηση στο Αφρίν- κλείνει συμφωνίες αγοράς προηγμένων οπλικών συστημάτων με τη Ρωσία (την οποία μάλιστα προσεγγίζει, παρά το «πάγωμα» των σχέσεών τους ύστερα από την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού το 2015, ενέργεια μετά την οποία η γείτονας κυριολεκτικά έτρεξε στο ΝΑΤΟ) , στοχοποιεί και πλήττει συμμάχους των Αμερικανών στη μάχη κατά του ISIS, (το οποίο πολλοί την έχουν κατηγορήσει στο παρελθόν πως de facto υποστήριζε), προβαίνει σε ακραίες ρητορικές εναντίον ευρωπαϊκών χωρών (της Γερμανίας ειδικότερα) και γενικότερα εμφανίζεται να ακολουθεί μια πορεία η οποία τη δείχνει να απομακρύνεται από τη Δύση και το ΝΑΤΟ, εγείροντας σοβαρούς προβληματισμούς σε διεθνές επίπεδο.
Το κλασικό «κακό» σενάριο που εξεταζόταν στη Δύση όσον αφορά στη γείτονα ήταν η απομάκρυνση της Τουρκίας χάριν μιας «στροφής» προς την Ανατολή και προς συμμάχους σαν το Ιράν. Ωστόσο τα πράγματα δεν φαίνονται να εξελίσσονται ακριβώς έτσι, καθώς η Τουρκία δίνει σε πολλούς την εντύπωση πως αποστρέφεται τη Δύση χωρίς να στρέφεται απαραίτητα κάπου αλλού- επιλέγοντας να κινηθεί μόνη της. Οι σχέσεις της με την Τεχεράνη και τη Δαμασκό είναι τεταμένες, η αντιαμερικανική και αντιδυτική εν γένει ρητορική έχει αρχίσει να προκαλεί σοβαρές ενοχλήσεις, ειδικά εφόσον συνοδευτεί από πράξεις (χαρακτηριστικά παραδείγματα οι απειλές προς τις αμερικανικές δυνάμεις στη Συρία, τα συχνά πλέον παραληρήματα του Ερντογάν και μελών της κυβέρνησής του προς πάσα κατεύθυνση, οι συλλήψεις μελών του διπλωματικού προσωπικού των ΗΠΑ στην Τουρκία κ.α.), όπως και οι συνεχείς προκλήσεις της στο Αιγαίο και την κυπριακή ΑΟΖ, που πλέον έχουν προκαλέσει και την αντίδραση των οργάνων της ΕΕ.
Οι λόγοι αυτής της πορείας
Οι λόγοι των επιλογών αυτών της γείτονος αποτελούν ένα από τα μεγάλα ερωτήματα των ημερών. Πέρα από τους κατά περίπτωση στόχους που βρίσκονται πίσω από κάθε ενέργεια, σε σχετική ανάλυση του Νικ Ντάνφορθ, πολιτικού αναλυτή στο Bipartisan Policy Center, στο War On the Rocks, ως ένα ευρύτερο αίτιο/ κίνητρο παρουσιάζεται η αποτυχία των «ανοιγμάτων» της Τουρκίας προς την Ανατολή, τόσο πριν όσο και μετά την αποκαλούμενη «Αραβική Άνοιξη», η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία χάσματος με τη Δύση.
Όσο στο «κάδρο» βρισκόταν ο πρώην ΥΠΕΞ και μετέπειτα πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου, η Τουρκία εμφανιζόταν να ακολουθεί ένα δόγμα βελτίωσης των σχέσεων με τις χώρες της Μέσης Ανατολής- χωρίς ωστόσο αυτό να γίνεται σε βάρος των παλαιότερων συμμαχιών. Ωστόσο, οι εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο προκάλεσαν αναταραχές στις καλλιεργούμενες αυτές σχέσεις, καθώς και αποκλίσεις με τη Δύση: Η Άγκυρα είχε ταχθεί κατά της επέμβασης του ΝΑΤΟ στη Λιβύη, καθώς τουρκικές επιχειρήσεις είχαν συμβόλαια ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ όταν είχαν πρωτοξεσπάσει οι ταραχές στη Συρία, ο Νταβούτογλου είχε ταξιδέψει στη Συρία, ενθαρρύνοντας τον Άσαντ να ακολουθήσει μια πιο μετριοπαθή γραμμή. Γρήγορα ωστόσο η Άγκυρα θεώρησε πως οι εξεγέρσεις θα είχαν μάλλον επιτυχία, και η στήριξή τους θα ήταν προς το συμφέρον της στην περιοχή. Στην αρχή η τουρκική γραμμή δεν απέκλινε από αυτή των ΗΠΑ, ωστόσο αυτό άρχισε να αλλάζει σύντομα: Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή της στήριξης της κυβέρνησης Ομπάμα στον στρατηγό Αμπντέλ Φάταχ ελ Σίσι, ο οποίος ανέβηκε στην εξουσία με πραξικόπημα, ανατρέποντας την κυβέρνηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, την οποία στήριζε η τουρκική κυβέρνηση. Παράλληλα, οι εξελίξεις στον συριακό εμφύλιο άλλαζαν τα δεδομένα, καθώς, αν και τόσο η Ουάσινγκτον όσο και η Άγκυρα τάσσονταν κατά της κυβέρνησης Άσαντ, υπήρχαν διαφορές ως προς το σε τι σημείο ήταν πρόθυμες να φτάσουν: Η αμερικανική ηγεσία, για την ακρίβεια, προβληματίστηκε έντονα για αυτό που εξέλαβε ως έλλειψη δισταγμού από πλευράς της Άγκυρας για να στηρίξει πιο ακραία στοιχεία, όπως πχ το Μέτωπο Αλ Νόσρα (παρακλάδι της αλ Κάιντα).
Οι εντάσεις αυτές, σύμφωνα με την ανάλυση αυτή, καθώς και άλλες, οδήγησαν στο σημερινό ρήγμα, το οποίο η αμερικανική κυβέρνηση σπεύδει να κλείσει- ωστόσο δεν είναι λίγοι αυτοί που χαρακτηρίζουν την Τουρκία «εκτός ελέγχου» και ζητούν πιο δραστικά μέτρα εναντίον της ώστε να δοθεί σαφές μήνυμα στην Άγκυρα ότι δεν μπορεί να ξεπερνά τα όρια ατιμωρητί: Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι πρόσφατο άρθρο στο Politico, o ένας εκ των συντελεστών του οποίου μάλιστα είναι και πρώην πρέσβης στην Άγκυρα. Σε κάθε περίπτωση, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού φαίνεται να υπάρχει ομοφωνία ως προς το ότι πρέπει να υπάρξει αποκατάσταση/ εξομάλυνση των σχέσεων, «πριν να είναι πολύ αργά».
Επίσης, ένας παράγοντας ο οποίος δεν θα έπρεπε να παραλειφθεί στην όλη «εξίσωση» είναι αυτός του ISIS, το οποίο εμφανίζεται να περνά σε δεύτερη μοίρα στα μάτια πολλών στην περιοχή (παρά τις αμερικανικές εκκλήσεις κατά αυτού). Δεν είναι λίγοι αυτοί που προειδοποιούν πως η τακτική της Τουρκίας να επιδεικνύει ανοχή/ κάνει τα στραβά μάτια απέναντί του ενδεχομένως να γυρίσει μπούμερανγκ, τόσο από άποψης απειλής (μεγαλύτερης ακόμα και της κουρδικής ενδεχομένως) όσο και από πλευράς επιδείνωσης των σχέσεων με τη Δύση.
Συνοψίζοντας, οι επιλογές τις οποίες φαίνεται να ακολουθεί η γείτονας αυτή η στιγμή φαίνονται να προκύπτουν ως αποτέλεσμα προηγούμενων επιλογών της, οι οποίες έχουν προκαλέσει χάσματα τόσο με παλιούς συμμάχους, χωρίς να καταφέρουν παράλληλα να προσεγγίσουν νέους. Αυτό, σε συνδυασμό με τα δεδομένα που προέκυψαν από το αποτυχημένο πραξικόπημα (με τον Ερντογάν να προβαίνει σε μαζικές εκκαθαρίσεις στο εσωτερικό, κάτι που επηρέασε και τις σχέσεις της χώρας με το εξωτερικό, και ειδικά με την Ευρώπη) έχει ως αποτέλεσμα την Τουρκία, η οποία τρέφει φιλοδοξίες περιφερειακής υπερδύναμης, να βρίσκεται σε μεγάλο βαθμό χωρίς συμμάχους τους οποίους εκτιμά πως μπορεί να θεωρεί αξιόπιστους- και ως αποτέλεσμα, επιλέγει να ακολουθεί μια οδό όξυνσης και αποκλιμάκωσης εντάσεων για να επιτύχει τους όποιους στόχους της.
Η στάση απέναντι στην Ελλάδα και την Κύπρο
Κατά κανόνα η στάση των ΗΠΑ και της Δύσης εν γένει απέναντι στις ελληνοτουρκικές διαφορές ήταν η τήρηση αποστάσεων: Χαρακτηριστικό ήταν το σχόλιο του Αμερικανού πρέσβη Τζέφρι Πάιατ σε πρόσφατη συνέντευξή τουπως «αυτοί είναι οι σύμμαχοί σας στο ΝΑΤΟ». Ωστόσο, οι πρόσφατες εντάσεις στα Ίμια φάνηκαν να μεταβάλλουν κάπως το σκηνικό, ως προς τις θέσεις των Ευρωπαίων (ακόμα και μέσω χλιαρών αντιδράσεων). Ο υπουργός Άμυνας, Πάνος Καμμένος, δήλωσε πως ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ και ο γγ του ΝΑΤΟ έχουν «πλήρη εικόνα» διαφορετική από αυτήν που δίνει η Τουρκία, ως προς το συμβάν- και σε αυτό το πλαίσιο θα έπρεπε να ληφθούν υπόψιν τόσο και οι τοποθετήσεις από πλευράς της ηγεσίας του ΝΑΤΟ, όσο και η επίσκεψη του Αμερικανού πρέσβη στην Ελλάδα, Τζέφρι Πάιατ, στην Άγκυρα, μαζί με τον Ρεξ Τίλερσον. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η αμερικανική γραμμή- όπως προκύπτει και από δημοσιεύματα και αναλύσεις του αμερικανικού Τύπου- είναι πως επί της παρούσης προτεραιότητα εμφανίζεται να δίνεται στην εξομάλυνση των σχέσεων με τη γείτονα «πριν να είναι πολύ αργά».
Ως προς την Κύπρο, η στάση της Τουρκίας φαίνεται να έχει προκαλέσει δυσαρέσκεια στην Ευρώπη, τόσο σε επίπεδο ανώτερων οργάνων της ΕΕ, όσο και επίπεδο συγκεκριμένων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων (Ιταλία και Γαλλία). Ως προς τις ΗΠΑ, αν και δεν έχει υπάρξει κάποια σαφής τοποθέτηση σχετικά με το ζήτημα, πληροφορίες αναφέρουν πως η ExxonMobil (στην οποία και ήταν πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος ο Ρεξ Τίλερσον πριν αναλάβει ΥΠΕΞ, και που έχει τα δικαιώματα για το τεμάχιο 10 της κυπριακής ΑΟΖ) δεν φαίνεται να επηρεάζεται από τις τουρκικές προκλήσεις, με τον προγραμματισμό της να παραμένει ο ίδιος. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Εθνικός Κήρυκας, επικαλούμενος πηγή του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αναφέρει πως οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν το δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ανάπτυξη των πόρων στην ΑΟΖ της και αποθαρρύνει ενέργειες ή ρητορικές που αυξάνουν τις εντάσεις.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, δεν γίνεται να παραβλεφθεί ότι οι τουρκικές ενέργειες εγείρουν τον βασικό προβληματισμό (όπως προκύπτει και από τοποθετήσεις του διευθύνοντος συμβούλου της ΕΝΙ) σχετικά με το ποιος τελικά «κάνει κουμάντο» στην κυπριακή ΑΟΖ- με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για το μέλλον.
Αντιπερισπασμός;
Κλείνοντας, πρέπει να γίνει αναφορά στους πιθανούς συσχετισμούς με τις εξελίξεις στο μέτωπο της βόρειας Συρίας, καθώς η τουρκική επιχείρηση στο Αφρίν συνεχίζεται. Πέρα από τις όποιες πληροφορίες κυκλοφορούν πως οι επιχειρήσεις αυτές μπορεί να μην εξελίσσονται τόσο καλά όσο θα επιθυμούσε η Άγκυρα, υφίσταται το θέμα της Μανμπίζ, όπου υπάρχουν αμερικανικές δυνάμεις (υποστηρίζοντας τους Κούρδους του YPG), τις οποίες η Τουρκία έχει απειλήσει ευθέως. Οι ΗΠΑ εμφανίζονται αμετακίνητες ωστόσο στο συγκεκριμένο θέμα, κάτι που με τη σειρά του εμφανίζεται να επιφέρει μια «αναδίπλωση» από πλευράς της Άγκυρας- δεδομένων και των σεναρίων που κυκλοφορούν πλέον περί τουρκικής πρότασης για κοινή παρουσία ΗΠΑ και Τουρκίας στη Μανμπίζ. Σε αυτή την περίπτωση η τουρκική επιθετικότητα στη «γειτονιά» μας θα μπορούσε ενδεχομένως να ερμηνευθεί ως μια τουρκική προσπάθεια αντιπερισπασμού (και πιθανώς «διάσωσης γοήτρου») τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό, χωρίς βεβαίως αυτό να μπορεί να θεωρηθεί βέβαιο.
Πηγές:
War On the Rocks: Instead of turning East, Turkey is going it alone
Brookings: The United States and Turkey should fix their relationship—Before it’s too late
Foreign Policy: Erdogan’s Fatal Blind Spot
Politico: Turkey Is Out of Control. Time for the U.S. to Say So
