“Λατρεύω την αγάπη, γιατί με κάνει να σκέφτομαι. Λατρεύω τη σκέψη, γιατί με οδηγεί στην πράξη. Λατρεύω την πράξη, γιατί με κάνει ελεύθερο να σκέφτομαι και να αγαπώ.” είπε κάποτε ο Μάνος Χατζιδάκις.
Αυτά τα ποιητικά λόγια δε θα μπορούσαν παρά να προέρχονται από έναν ανατρεπτικό στοχαστή, μια μεγαλοφυία της τέχνης που άλλαξε την ιστορία του ελληνικού τραγουδιού.
Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, ακούω τη μουσική του. Μαζί της, μάλιστα, έχω συνδέσει αρκετά σημαντικά γεγονότα της ζωής μου. Ο Μάνος Χατζιδάκις, πετυχαίνει με ένα μοναδικό τρόπο να διοχετεύει τόνους συναισθημάτων μιλώντας στην ψυχή. Τί να πρωτογράψει κανείς για τον μεγάλο εκφραστή της καρδιάς, για τη πολυσύνθετη προσωπικότητά του και τη συμβολή του στην τέχνη;
Για τη γέννησή του ο ίδιος γράφει :“Στις 10 το βράδυ γεννήθηκα. Απόψε δεν είχα καιρό ν’ακούσω μουσική. ‘Επρεπε να γνωρίσω τη μητέρα μου και τον πατέρα μου.”
Γεννήθηκε στις 23 Οκτωβρίου 1925 στην Ξάνθη. Ο πατέρας του, Γεώργιος Χατζιδάκις, καταγόταν από τη Μύρθιο Ρεθύμνου και ήταν δικηγόρος και η μητέρα του, Αλίκη, καταγόταν από την Ανδριανούπολη. “Από τη μητέρα μου, κληρονόμησα όλους τους γρίφους που από παιδί μ’απασχολούν και μέχρι σήμερα κάνω προσπάθειες να τους λύσω. Χωρίς τους γρίφους της, δεν θα ήμουν ποιητής…” λέει ο ίδιος. Στα τέσσερά του χρόνια, αρχίζει μαθήματα πιάνου, με δασκάλα τη γνωστή μουσικό της Ξάνθης, Αλτουνιάν. Παράλληλα, μαθαίνει βιολί κι ακορντεόν. Το 1932, η μητέρα, ο Μάνος κι η αδελφή του Μιράντα, εγκαθίστανται οριστικά στην Αθήνα. Οι γονείς τους αποφασίζουν να ακολουθήσουν χωριστούς δρόμους.
“Είμαι ένα γέννημα δύο ανθρώπων που καθώς γνωρίζω δεν συνεργάστηκαν ποτέ, εκτός απ’την στιγμή που αποφάσισαν την κατασκευή μου.Γι’αυτό και περιέχω μέσα μου χιλιάδες αντιθέσεις κι όλες τις δυσκολίες του Θεού. Όμως η αστική μου συνείδηση, μαζί με τη θητεία μου την λεγόμενη ‘ευρωπαική’ έφεραν ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα.΄Εγινα τόσο ομαλός, έτσι που οι γύρω μου να φαίνονται όλοι ανώμαλοι .” συμπληρώνει στο βιογραφικό του σημείωμα.
Το 1938 ο πατέρας του σκοτώνεται σε αεροπορικό δυστύχημα σε ταξίδι για το Μιλάνο. Αυτό το γεγονός και η έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, οδήγησαν την οικογένειά του σε οικονομική καταστροφή. Ο νεαρός Χατζιδάκις εργάζεται, για βιοποριστικούς λόγους ως παγοπώλης στο εργοστάσιο του Φιξ, υπάλληλος στο φωτογραφείο του Μεγαλοκονόμου, βοηθός νοσοκόμος στο 401 στρατιωτικό νοσοκομείο και φορτοεκφορτωτής στο λιμάνι.Στην εφηβεία ο Μάνος Χατζιδάκις ξεκινά ακαδημαικές μουσικές σπουδές.”΄Αρχισα να ζω και να εκπαιδεύομαι στην πρωτεύουσα, ενώ παράλληλα σπούδαζα τον έρωτα και την ποιητική λειτουργία του καιρού μου” γράφει.Την περίοδο 1940-1943, παρακολουθεί ανώτερα θεωρητικά μαθήματα με τον Μενέλαο Παλλάντιο – σημαντική μορφή της ελληνικής εθνικής μουσικής σχολής. Παράλληλα, αρχίζεισπουδές Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, τις οποίες δεν θα ολοκληρώσει ποτέ. Την ίδια περίοδο συνδέεται με καλλιτέχνες και διανοούμενους της γενιάς του μεσοπολέμου.
Ανάμεσά τους οι ποιητές Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Άγγελος Σικελιανός και ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης. Η συμβολή τους στη διαμόρφωση των προσανατολισμών και της σκέψης του είναι καθοριστική.
Ο άνθρωπος, όμως, που τον επηρέασε περισσότερο από όλους στη ζωή του, είναι ο ακριβός του φίλος Νίκος Γκάτσος.
”Ο Νίκος Γκάτσος είναι ένας μεγάλος δάσκαλος! Μου έδωσε πολλά μαθήτατα… Περί ήθους: – Mη λογοδοτείς στην Εξουσία. Θα χάσεις το ταλέντο σου. Μόνο αγνοώντας την θα έχεις τη δύναμη να είσαι ισχυρός και χωρίς αυτήν και με το δικό σου πρόσωπο. Το ανθρώπινο…” έγραψε για εκείνον.
Ο Μάνος Χατζιδάκις συνθέτει για 73 κινηματογραφικές ταινίες και συνεργάζεται με τους σημαντικότερους Έλληνες και ξένους σκηνοθέτες. Ανάμεσά τους :Κούνδουρος, Βούλγαρης, Γρηγορίου, Φίνος, Τζαβέλλας, Δημόπουλος, Κακογιάννης, Σακελλάριος, Τάλλας, Ζερβός, Καψάσκης, Καζάν, Ματέ, Ντασσέν, Ναριτζάνο, Νεγκουλέσκου, Ουστίνωφ, Μακαβέγιεφ.
Έγραψε μουσική για τέσσερις ταινίες του επιστήθιου φίλου του Νίκου Κούνδουρο: “Μαγική Πόλις” (1955), “Ο δράκος” (1956), “Το Ποτάμι” (1959) για το οποίο κέρδισε Βραβείο Μουσικής στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και “Για μια μικρή λευκή αχιβάδα”(1947) που ο Μάνος Χατζιδάκις του αφιέρωσε.
Ο Νίκος Κούνδουρος, σε συνέντευξη που μου παραχώρησε -δέκα χρόνια πριν- είπε για τo Μάνο Χατζιδάκι:
“Η συμβολή του στον ελληνικό κινηματογράφο ήταν καθοριστική. Ο Μάνος πέτυχε χωρίς κανένα κόπο, με φυσικότητα, να επιβάλει τη μουσική -όχι σαν συμπληρωματικό στοιχείο – αλλά σαν κυρίαρχο μέρος μιας κινηματογραφικής ταινίας. Ήταν ένας “μάγος”. Και μόνο η παρουσία του έβαζε τα πράγματα σε κάποια θέση.Όλοι οι άλλοι εξαφανιζόμαστε μπροστά του.”
Το 1955 γράφει τραγούδια για τη “Στέλλα” του Μιχάλη Κακογιάννη, με τη Μελίνα Μερκούρη στη πρώτη της κινηματογραφική εμφάνιση. Ολόκληρη η Ελλάδα μαγεύεται όταν η αείμνηστη Μελίνα τραγουδά το “ Αγάπη που’γινες δίκοπο μαχαίρι” , το “Εφτά τραγούδια θα σου πω” και η Σοφία Βέμπο το“Φεγγάρι είναι κόκκινο”.
Το 1960 είναι μια ημερομηνία σταθμός για το Μάνο Χατζιδάκι. Με “Τα παιδιά του Πειραιά“– που ακούγεται στην ταινία “Ποτέ την Κυριακή” του Jules Dassin, από την αξέχαστη Μελίνα Μερκούρη -κερδίζει το ΄Οσκαρ Καλύτερου Τραγουδιού. Είναι ο πρώτος Έλληνας συθέτης που ξεπερνά τα σύνορα της Ελλάδας κάνοντας γνωστό το ελληνικό τραγούδι. Με αυτή τη βράβευση απέκτησε παγκόσμια δημοσιότητα, την οποία ο Χατζιδάκις προσπάθησε να αποφύγει. “Για μένα το Όσκαρ δεν αποτελεί στεφάνωμα μιας σταδιοδρομίας αλλά το αληθινό μου ξεκίνημα”, σχολιάζει.
Ο παραγωγός, παρουσιαστής ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών μουσικών εκπομπών, Γιώργος Παπαστεφάνου είπε για τον αγαπημένο του Μάνο Χατζιδάκι, (σε συνέντευξη που μου παραχώρησε το 2006):
“Εγώ που υπήρξα φανατικός Χατζιδακικός, από τα εφηβικά μου κιόλας χρόνια, πολλές φορές πήγαινα να δω μια ταινία , μόνο και μόνο επειδή είχε μουσική Χατζιδάκι. Δεν μπορώ να φανταστώ κάποιες από τις ταινίες που έγραψαν ιστορία στο ελληνικό σινεμά, όπως η “Στέλλα” του Μιχάλη Κακογιάννη, οι ταινίες του Νίκου Κούνδουρου, του Γιώργου Τζαβέλλα, ή το “Ποτέ την Κυριακή” του Jules Dassin – που έκανε διάσημη την ελληνική μουσική σε όλον τον κόσμο- χωρίς τη μουσική του Χατζιδάκι. Νομίζω πως έκανε πραγματικά θαύματα και γι’αυτό βλέπουμε τα τραγούδια του να εξακολουθούν να συγκινούν και τους νεώτερους.”
Το 1966 ταξιδεύει στην Αμερική για να ανεβάσει στο Broadway με τον Jules Dassin και τη Μελίνα Μερκούρη τη θεατρική διασκευή του «Ποτέ την Κυριακή» με τον τίτλο «Illya Darling». Εκεί, έρχεται σε επαφή με την ποπ και ροκ αμερικανική μουσική σκηνή. Οδηγείται στην ηχογράφηση του κύκλου τραγουδιών «Reflections» σε συνεργασία με το συγκρότημα New York Rock and Roll Ensemble.
Τον Ιανουάριο του 1968 έχει ολοκληρώσει την ηχογράφηση της μουσικής για το ποιητικό γουέστερν “Blue” του Silvio Narizzano.
(Ηχογράφηση στο “Blue”)
Εκείνη την εποχή, η φήμη για το έργο του Μάνου Χατζιδάκι έχει περάσει σε όλες τις εταιρείες του Χόλλυγουντ.
Ο Μάνος Χατζιδάκις αποκηρύσσει μεγάλο μέρος των κινηματογραφικών του τραγουδιών, καθώς θεωρεί πως του προσδίδουν μια “ανεπιθύμητη λαικότητα”. Δεν την αποδέχεται ποτέ και τη μάχεται μέχρι το τέλος της ζωής του.
Το απόγευμα της 15ης Ιουνίου του 1994, ο μεγάλος συνθέτης μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο “Ευαγγελισμός”, μετά από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, κι “έφυγε” από οξύ πνευμονικό οίδημα. Περίπου ένα χρόνο πριν, είχε υποβληθεί σε εγχείρηση ανοικτής καρδιάς, στο Λονδίνο.
Εκείνο το θλιμμένο απόγευμα που ξεκίνησε το ταξίδι του στα άστρα, όλα τα ραδιόφωνα έπαιζαν τραγούδια του Μάνου.
“Ανήκω σε αυτούς που θα με ανακαλύψουν και που με ανακαλύπτουν.” είπε κάποτε. Κι αυτό είναι μεγάλη αλήθεια. Ακόμα και αμέτρητες φορές να έχεις ακούσει τραγούδια του και διαβάσει κείμενά του, με τον Χατζιδάκι δεν τελειώνεις ποτέ. Κάθε φορά κάτι νέο, ανατρεπτικό ανακαλύπτεις για τη πολυσύνθετη προσωπικότητά του και το έργο του.
Όσα χρόνια και αν περάσουν, ο διαχρονικός, ασυμβίβαστος, πρωτοπόρος Μάνος Χατζιδάκις, θα είναι πάντα παρών και θα μας μαγεύει με τα αριστουργήματα που μας άφησε…
